De eerste keer, op weg naar het westelijk gelegen Iowa, gebruikte hij de stad als rustpunt. Maar hij kon niet meer anoniem arriveren zoals toen hij in augustus in New York aankwam. Vanuit Chicago kwamen ze hem ophalen in Holland (Michigan), en begeleidden hem op de treinreis naar de tweede stad van Amerika. Hij verbleef er in het Auditorium Hotel, op een kamer met prachtig uitzicht over Lake Michigan. Het hotel bestaat nog en wij verbleven er, ook in kamers met zicht op het meer.

Prompt stortte Kuyper er in; de inspanningen en emoties in Michigan waren te veel voor hem geweest. Zijn hoofd barstte, zijn ingewanden waren van streek en ’s nachts nog liet hij een dokter komen. Het bleek een Nederlander te zijn, dokter Hendrik de Bey. Die nam geen halve maatregelen en gaf Kuyper opium. Dat hielp hem er weer bovenop.

Na zijn terugkeer uit Iowa streek Kuyper weer in hetzelfde hotel neer en werd toen verder opgelapt door Hendriks zus Cornelia de Bey, die homeopathisch arts was – hij moest immers geen opiumsnuiver worden.

Deze artsen maakten deel uit van de grote Nederlandse gemeenschap in Chicago, hun vader was Bernardus de Bey, oorspronkelijk een afgescheiden predikant uit Groningen.

Tijdens zijn tweede verblijf in Chicago trad Kuyper verder op en hij vierde er onder het gereformeerde volk net zulke triomfen als in Michigan. Ook nu weer liet hij het Wilhelmus zingen, maar hij bereidde dat nu beter voor, omdat het in Michigan toch niet zo bekend was gebleken. Hij liet het Wilhelmus in Chicago in duizendvoud drukken, zodat er flink meegezongen kon worden. Kuyper maakte dankbaar gebruik van de Oranjehausse onder de Nederlandse Amerikanen ten gevolge van Wilhelmina’s troonbestijging op 6 september.

Dat enthousiasme was niet beperkt tot de gereformeerde Nederlanders. Hij sprak voor de stedelijke elite op een diner te zijner ere in de Holland Society van Chicago. Kuyper schafte zich speciaal een rokkostuum aan, om in dit gezelschap van mensen van de wereld niet uit de toon te vallen. Er hing in de prachtige dinerzaal een portret van Wilhelmina aan de wand en de Society zond de koningin na Kuypers toespraak een gelukstelegram. Het was Oranje voor en Oranje na, maar het lukte hem toch onder de elite een paar christelijke woorden te spreken.

Ondanks sneeuwstormen en een kwakkelende gezondheid gaf Kuyper hoog op van Chicago. De dynamische stad maakte veel indruk op hem: snel weer opgebouwd, met veel wolkenkrabbers, na de alles verwoestende brand van 1871.

Dat Chicago ook een stad van georganiseerde misdaad was, ontging hem. Hij prees juist de politie in Amerika’s grote steden, die zo veel minder bars optrad jegens het publiek dan in Amsterdam. Agenten waren gentlemen die met uitzondering van de avond en nacht zonder wapen over straat gingen en beleefd spraken. Ze wekten dan ook veel minder verzet dan de politie te Amsterdam, was Kuypers indruk.

Doofpot

Maar net zoals toen heeft de glans van de grote stad ook nu zijn duistere keerzijde. Vandaag de dag staat de politie van Chicago onder zware druk, omdat ze te veel geweld gebruikt; de commissaris is afgelopen november ontslagen omdat er een doofpotcultuur heerst aangaande schietgrage agenten. Toen wij op 10 januari in de stad waren, stond de teller van moorden ook op tien, gemiddeld één per dag. Er zijn wijken waar de politie vanwege de anarchie niet komen kan. Kuyper zag gezonde Nederlandse arbeiders in Chicago, een welvarende elite en milde politieagenten, maar de donkere zijde van de stad bleef voor hem een gesloten boek.

De auteur is hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme en directeur van het Historisch Documentatiecentrum aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

serie 
Kuyper achterna

Historicus prof. dr. George Harinck doet deze weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Vandaag deel 3. Volgende week dinsdag verschijnt het vierde deel.