Vanuit New York reisde hij eerst naar Grand Rapids. Daar woonden 30.000 Nederlanders en werd in een twintigtal kerken nog in het Nederlands gepreekt. Bij het station werd hij opgewacht door een comité, getooid met oranje rozetten op de revers. Kuyper sprak er op een woensdagavond voor 2000 mensen in het Nederlands over Amerika. Links en rechts van het spreekgestoelte stonden een Nederlandse en een Amerikaanse vlag.

Een koor zong op zijn aanwijzing niet het officiële volkslied ”Wien Neerlands bloed door d’adren vloeit, van vreemde smetten vrij”, maar het Wilhelmus. De Nederlandse Amerikanen waren vaak niet meer „van vreemde smetten vrij” en Kuyper bepleitte juist „bloedmenging”; volken die niet mengden waren in de geschiedenis ten onder gegaan.

Bovendien verwoordde het Wilhelmus veel beter wat Nederland in essentie was. Kuyper noemde het „de marseillaise van de Reformatie”, en nu Amerika net Spanje verslagen had, viel het hem gemakkelijk de betekenis te tonen van dit volkslied voor Amerikanen. De Republiek had er tachtig jaar over gedaan om Spanje te verslaan, Amerika tachtig dagen, zei hij, en het gejuich van het publiek rees op. „Een en al bezieling”, schreef hij aan zijn vrouw.

Moedertaal

De volgende dag sprak hij op de Central Highschool in Grand Rapids en gingen de klassen langs. Daar merkte hij dat er Frans, Duits en Latijn werd onderwezen – hij richtte nog even in het Latijn het woord tot de klas.

Maar de Nederlandse taal ontbrak op het rooster. Dat trof hem pijnlijk. De oudere immigranten hielden vast aan hun moedertaal, maar de jeugd wilde er eigenlijk niet meer van weten. Kuyper streefde juist naar het omgekeerde: dat de Nederlanders zouden leren Engels te spreken en zouden veramerikaniseren, maar tevens hun kennis van de Nederlandse taal en cultuur zouden onderhouden. Dat laatste bleef een wens, want de aantrekkingskracht van de Amerikaanse cultuur was te sterk. Wat Kuyper wilde, wordt alle huidige immigranten in Amerika bij de inburgering voorgehouden: leer Engels maar verwaarloos je eigen taal en cultuur niet.

Op donderdagmiddag nam hij de trein naar Holland, een uur ten zuidwesten van Grand Rapids. Dat was de plaats die in 1847 door de afgescheiden predikant Albertus C. van Raalte was gesticht als ‘kolonie’ voor orthodox-protestantse Nederlanders. Hij had er ook een academische opleiding gesticht, Hope College, en 200 studenten verwelkomden Kuyper met yells op het station.

Die avond sprak hij in de 3rd Reformed Church, opnieuw in het Nederlands, over het calvinisme en de toekomst. Om de toeloop te reguleren waren er voor 25 cent kaartjes verkocht. De kerk was stampvol. Maar velen vonden de lezing moeilijk en twee derde van het gehoor was al zo Amerikaans geworden dat zij het Nederlands moeilijk konden volgen.

Toegezongen

Na afloop was er een receptie in de pastorie van de predikant, Henry Dosker. Deze kende Kuyper en had deze uitgenodigd om bij hem te logeren, maar Kuyper had als gouden regel dat hij op reis in hotels verbleef. De volgende dag bezocht hij omliggende dorpjes zoals Graafschap, Drenthe en Zeeland. ’s Avonds was er een diner voor 150 genodigden in zijn hotel New City. Aan tafel werd veel gespeecht en gelachen, en om 12 uur werd hij toegezongen en gefeliciteerd omdat hij 61 werd.

Kuyper moest honderden handen schudden. „Na de eerste honderd deed ik gauw mijn ring af. Ik kon de pijn niet uithouden”, schreef hij zijn vrouw. Om drie uur lag hij op bed. Moe maar voldaan vertrok hij op zaterdagochtend naar Chicago. De Nederlandse Amerikanen had hij in zijn hart gesloten.

serie 
Kuyper achterna

Historicus prof. dr. George Harinck doet deze weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Vandaag deel 2. Volgende week dinsdag verschijnt het derde deel.