SP liet momentum voorbijgaan
Een beetje mist is er altijd omheen blijven hangen: het zó snel op een zijspoor raken van de SP bij de formatie van 2006. Volgens de toenmalige SP-leider, Marijnissen, draaide destijds alles om de onwil van CDA en PvdA om de linksbuiten van de Nederlandse politiek het kabinet in te tillen.
Voor die lezing valt veel te zeggen. Het ligt immers voor de hand dat CDA-leider Balkenende, die toch al een duidelijke voorkeur aan de dag legde voor regeren over rechts, het Spaans benauwd kreeg bij de gedachte een coalitie te moeten gaan vormen met twéé linkse partijen.
Toch is een andere interpretatie eveneens aannemelijk. Vanuit het kamp van CDA en PvdA is altijd de boodschap verspreid dat Marijnissen te hoge, onrealistische eisen stelde, zodat niet Balkenende en Bos hém buitenspel zetten, maar hij zichzelf. En dat de SP deze uitkomst misschien wel expres heeft uitgelokt.
Zo’n gekke gedachte is dat niet. Want hoewel er partijen bestaan waarvoor regeren het neusje van de zalm is –CDA-leider Verhagen was er in 2010 zo op gebrand dat hij er zijn eigen partij bijna voor opofferde–, bestaan er ook politieke groeperingen die naar een eventueel aanschuiven in de Trêveszaal weliswaar verwachtingsvol uitzien, maar die vanwege dat vooruitzicht soms ook badend in het zweet wakker worden.
Zo’n partij is de SP. Vanaf 1994 stap voor stap uitgegroeid tot een middelgrote partij, bestaat er in SP-gelederen onmiskenbaar het sentiment: het is de hoogste tijd dat wij, ook in Den Haag, gaan meeregeren.
Maar de SP heeft, als het gaat om verantwoordelijkheid dragen, ”zwei Seelen in seine Brust”. Historisch en programmatisch gezien heeft de partij zich immers ontwikkeld van een radicaallinkse, op Mao georiënteerde splintergroepering, via een uitgesproken populistische club (”Stem tegen! Stem SP!”), tot een salonfähige socialistische beweging die weliswaar sterk opkomt voor alle minderbedeelden, maar die om in bestuurscolleges te komen bereid blijkt veel water bij de wijn te doen.
Die transformatie heeft zich geleidelijk en met zo min mogelijk tamtam voltrokken. Dat maakte het voor politieke tegenstanders lastig om de partij van inconsistenties te beschuldigen en garandeerde tevens dat geharnaste, oud-linkse SP-leden zo veel mogelijk meegenomen konden worden in de vernieuwingen. Interne kritiek op het verkwanselen van de aloude idealen werd op die wijze zo goed en zo kwaad als dat ging, voorkomen.
Maar hoe voorbeeldig deze evolutie ook heeft plaatsgevonden en hoe diepgaand de SP ook is veranderd, íéts van haar verleden blijft zij meetorsen. Dat de partijleiding de eigen achterban altijd heeft opgevoed met het idee: alles in Nederland moet volkomen anders, kan zich op het moment dat de SP wil meeregeren snel tegen haar keren. Dan immers blijkt dat de wereld slechts beperkt veranderbaar is, dat het sluiten van waterige compromissen haast onvermijdelijk is, en dat spierballentaal uit het verleden afgezwakt moet worden. En leidt dat dan niet tot opstand, afval en marginalisering?
Die dingen kunnen in 2006 zomaar een rol gespeeld hebben bij Marijnissens terugtrek-reflex. Een reflex waarvan hij in de jaren daarna ongetwijfeld spijt kreeg als haren op zijn hoofd. Niet dat de SP nooit meer de gelegenheid zal krijgen aan te schuiven bij formatieonderhandelingen. Die kans is in het versplinterde politieke krachtenveld waarin soms véél partijen nodig zijn om tot een werkbare coalitie te komen, best aanwezig. Bovendien is de partij de achterliggende negen jaar nog weer realistischer en pragmatischer geworden.
Maar de mogelijkheid om aan die formatietafel te zitten met zó’n krachtige rode vuist van 25 Kamerzetels, die keert waarschijnlijk nooit terug. Daarvoor is inmiddels Wilders’ PVV, minstens zo populistisch als de SP en op sommige terreinen even links, electoraal gezien een te grote concurrent geworden.
