De schandbank, ook wel Spaanse bok genoemd, is zeker 400 jaar oud. Het gevaarte van zo’n 3 bij 
2 meter diende ervoor om veroordeelden, meest mannen, in het openbaar te schande te maken. Er pasten vier mensen tegelijk in. Die werden met hun voeten en benen vastgeklemd in acht hoefijzervormige gaten.

Schandbanken –of varianten daarop zoals schandpalen, -stoelen en -stenen– waren enkele eeuwen geleden algemeen in gebruik om mensen tot de orde te roepen. Wetsovertreders werden zo te kijk gezet en –met een beetje medewerking van het publiek– bekogeld met viezigheid.

Je hoefde niet zo gek veel op je kerfstok te hebben om in de schandbank te worden vastgezet. In een brief van 6 september 1751 staat dat ene Jannigje Peters –een vrouw!– drie dagen op water en brood in „de stok” werd gezet „omdat zij donderdagavond zeer beschonken zijnde in de kerk hard gesproken heeft over de duivel.” De Spaanse bok zou haar wel leren om zich „nuchter en ordentelijk” te gedragen.

Ook voor seksuele overtredingen werden vrouwen al snel tot een schandstraf veroordeeld.

De meeste veroordeelden werden al snel weer van de bank verlost. Maar niet allemaal. Een van hen heeft er in 1609 zelfs acht dagen op gelegen, zo blijkt uit een ingekerfde tekst in het hout van de bank.

Van de schandbanken bleven er slechts twee bewaard. Een museum in Culemborg heeft er één, maar daarvan ging het podium verloren.

De Elburgse bank is het meest compleet, maar die was hard aan restauratie toe. Zo was het hout op verschillende plekken verzwakt door vocht en houtworm. Die delen zijn de afgelopen maanden geïmpregneerd met een acrylaathars.

Ook waren er pennen afgebroken en was het geheel niet meer stabiel. Meubelrestaurateur Van den Ent in Zutphen heeft de schandbank opgeknapt en verstevigd. Het strafwerktuig is vandaag op de tweede verdieping van het Elburgse museum geïnstalleerd. Museumdirecteur Van Hout: „We zijn heel blij dat onze schandbank weer thuis is.”