Helmut Schmidt tot het laatst actief in maatschappelijk debat
BERLIJN. Helmut Schmidt werd gevormd door de Tweede Wereldoorlog. De leraarszoon uit Hamburg is bij het uitbreken van de oorlog 20 jaar. In 1941 en 1942 dient hij als Wehrmacht-soldaat aan het oostfront.
De kleinzoon van een Joodse grootvader marcheert in de jaren dertig mee met de Marine-Hitlerjugend. Maar hij durft er hardop te verkondigen aan eenieder die het horen wil hoe weerzinwekkend het naziregime is. Op voorspraak van een generaal ontloopt hij een proces. In 1945 verblijft hij kort in Britse krijgsgevangenschap.
Daar besluit hij sociaaldemocraat te worden, vertelt hij later. Hij studeert economie en staatswetenschappen. Al in 1953 is hij Bondsdaglid voor de SPD en wordt er berucht om zijn vinnige manier van debatteren; de ”Schmidt-Schnauze” (grote mond) wilde je niet zomaar tegen je hebben.
Schmidt krijgt voor het eerst landelijke bekendheid als senator in Hamburg tijdens de overstroming van de Elbe in 1962. Hij trekt zich niets aan van de geldende voorschriften, eist een NAVO-helikopter en stuurt soldaten naar het rampgebied om te helpen. Zijn trefzekere ingrijpen heeft hem voor altijd het imago als onverschrokken crisismanager bezorgd.
Hij schopt het tot fractievoorzitter van de SPD in de Bondsdag in Bonn. Later wordt hij minister van Defensie onder Willy Brandt, waar hij structurele veranderingen doorvoert. De legeracademie in Hamburg draagt nog altijd zijn naam.
Na twee jaar minister van Financiën te zijn geweest, volgt hij onverwacht Brandt op als bondskanselier nadat deze struikelt over de spionageaffaire van een naaste medewerker. Schmidt vindt het maar niets; voor zoiets kleins kan een kanselier toch niet opstappen?
Dan moet Schmidt zijn naam als crisismanager op het hoogste politieke niveau waarmaken. De oliecrisis, oplopende staatsschuld en werkloosheid krijgt hij voor zijn kiezen. Het moeilijkste komt met de bloedige terreur van de Rote Armee Fraktion (RAF).
In het najaar van 1977 ontvoert de RAF de voorzitter van de werkgeversorganisatie, Hanns Martin Schleyer, door een vliegtuig te kapen. Schmidt weigert op de wensen van de kapers in te gaan en laat het toestel bestormen. Schleyer wordt door de terroristen vermoord. De staat laat zich niet afpersen, is Schmidts houding.
Tijdens zijn ambtsperiode is Schmidt nooit echt geliefd. Het blijft bij respect. Hij ontbeert de charme van zijn voorganger Willy Brandt. De slechte economie doet de rest. Hij vaart een strikt pragmatische koers waardoor hij steeds meer vertrouwen verliest in eigen kring.
Uiteindelijk doet een ander impopulair besluit hem de das om. In 1982 valt het kabinet uiteen doordat Schmidt van de VS eist dat Europa meebeslist als het tot een kernoorlog komt. Een onbegrijpelijk besluit voor de toenmalige vredesbeweging – de bondskanselier hoopte er juist een conflict door te voorkomen. Coalitiepartner FDP loopt over naar de CDU en zorgt ervoor dat Helmut Kohl de volgende bondskanselier van Duitsland wordt.
Schmidt trekt zich een paar jaar later terug uit de politiek. Een nieuw hoofdstuk breekt aan in zijn rol als uitgever bij Die Zeit. Vanaf de zijlijn herwint hij vertrouwen en populariteit bij het grote publiek. Tot afgelopen zomer roerde hij zich actief in het maatschappelijke debat.
Veel mensen kochten de dikke Die Zeit puur om de rubriek ”Een sigaret met Helmut Schmidt” te lezen, een wekelijks gesprek tussen hoofdredacteur Giovanni di Lorenzo en de sociaaldemocraat. Na Schmidts bezoek moest Di Lorenzo zijn kantoor uitgebreid luchten, want bij één sigaret bleef het nooit.
Voor een voormalig kanselier woonde Schmidt zeer bescheiden in een twee-onder-eenkapwoning. Het huis in Hamburg-Langenhorn zal een klein museum worden voor de enige man die in Duitsland het privilege genoot om te mogen roken tijdens een interview op televisie.
Minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier zei dat Duitsland „een vaderfiguur heeft verloren. Hij was staatsman tot zijn laatste sigaret.”
