Begin juli was Tineke Ceelen voor het eerst op het Griekse eiland Lesbos om met eigen ogen te zien hoe Syrische vluchtelingen voet zetten op Europese bodem. De directeur van Stichting Vluchteling constateerde dat de tocht vanuit Turkije door enkele groepjes met zelf aangeschafte rubberboten werd afgelegd. De grote bulk deed de oversteek weliswaar in nauwelijks betrouwbaarder boten, maar wel met de hulp van mensensmokkelaars. Kosten voor de oversteek: 1000 dollar. Voor kinderen was het soms wat goedkoper. „Daar viel over te onderhandelen”, herinnert Ceelen zich.

Tegenwoordig doen de smokkelaars het daar niet meer voor. „Dezelfde overtocht kost nu 2400 dollar, zo hoorde ik deze week”, zegt Ceelen vanuit haar kantoor in Den Haag. Niet duidelijk is of op het overzetten van vluchtelingen langs deze route de economische wetten van toepassing zijn. Er duiken verhalen op van smokkelaars die de prijzen verhogen, omdat meer Syriërs naar Europa reizen.

Vermogens

Maar de tocht naar Lesbos wordt, nu de weersomstandigheden veranderen, ook met boten van betere kwaliteit afgelegd. Ceelen: „De winter staat voor de deur, de zee wordt ruwer. Veel vluchtelingen worden nu met houten boten overgezet. Die zijn duurder in aanschaf en dus wordt er ook meer voor een plekje gevraagd. Los van de vraag of prijzen door de vraag worden opgestuwd: er worden vermogens verdiend met de mensensmokkel.”

Wat een vlucht van Syrië naar West-Europa kost, is lastig aan te geven. Het hangt er maar net van af welk deel van de reis mensen op eigen kracht afleggen en met welke smokkelaars ze in aan­raking komen. Het voorbeeld van Ceelen geeft aan wat er zoal betaald wordt om de Europese Unie te bereiken, maar ook hiervoor bestaat geen standaardbedrag.

Toen de politie een maand geleden in Eindhoven twee smokkelaars van een internationale bende oppakte, maakte het openbaar ministerie bekend dat zij voor een boottocht van Turkije naar Griekenland of Italië 7000 euro rekenden. Voor nog eens 1500 euro werd vervolgtransport geregeld naar Nederland, Duitsland, Denemarken of Zweden. Dat laatste is niet noodzakelijk. Veel vluchtelingen leggen het laatste stuk op eigen houtje af.

Laatste strohalm

We kennen de beelden van grote groepen Syriërs die tientallen kilometers aan één stuk te voet afleggen. „Ik hoor ook verhalen van mensen die in Italië een treinkaartje hebben gekocht”, zegt Anne­miek Bots van Vluchtelingen­Werk Nederland. „Het is zoals staatssecretaris Dijkhoff zei: de vluchtelingen zijn net backpackers. Ze kunnen ook liften of een bus pakken.”

Hoe dan ook: de Syriërs die in Nederland of andere West-Europese landen belanden, behoren zeker niet tot de armsten. Emile Affolter van Amnesty International rekent voor dat 95 procent van de vluchtelingen om financiële redenen niet verder komt dan een van de buurlanden van Syrië. „Zij maken de overtocht niet, want ze hebben geen geld. De meesten zouden waarschijnlijk graag de hulp van een smokkelaar inhuren. Wij zien de mensensmokkelaars als tuig dat op een schandalige manier geld verdient over de rug van vluchtelingen. Voor de Syriërs zijn het tegelijkertijd mensen die ervoor zorgen dat ze kunnen vluchten. Je moet daar alleen wel geld voor hebben.”

Op internet circuleren verhalen van Syriërs die 5000 tot 20.000 euro voor hun reis hebben betaald. Veel geld, maar het brengt hen wel in veiligheid. „Als je geld hebt, doe je dat”, zegt Ceelen. „De opvang in de regio, zoals in Libanon, wordt alleen maar slechter. Het aantal vluchtelingen groeit, er is steeds minder geld beschikbaar. Kinderen kunnen niet naar school. Dat is voor een korte periode niet zo erg. Maar als het langer duurt, gaan ze een kansloze toekomst tegemoet. Dat is een belangrijke reden om naar Europa te gaan. Dat Hongarije een groot hek bouwt, is voor smokkelaars fantastisch nieuws. Zij bieden alternatieven, dus de vluchtelingen raken er ook afhankelijk van. Sommigen geven er hun laatste geld aan uit, al heb ik op Lesbos ook Syriërs met pakken geld zien lopen. Maar voor allen is de reis hun laatste strohalm bij hun zoektocht naar perspectief.”