Slobodan Milosevic is in Servië nauwelijks meer onderwerp van gesprek, zegt prof. dr. Wolf Oschlies van de ”Stiftung für Wissenschaft und Politik” in Berlijn. De meeste Serviërs wachten rustig af wat er komen gaat en amuseren zich over de hardleersheid van de leden van Milosevic’ Socialistische Partij, die menen het nog altijd te moeten opnemen voor hun voormalig leider. Die groep is echter nauwelijks meer dan 10 procent van bevolking, meent de Balkandeskundige. „In de pers staan berichten over het tribunaal, hoe de gevangenis in Scheveningen eruit ziet en wat Milosevic er allemaal doet. Als je die verhalen leest, lijkt het alsof het proces over een volslagen vreemde gaat.”

Iedereen in Servië weet inmiddels dat Milosevic een crimineel is. De Serviërs maken hem echter andere verwijten dan de aanklagers in Den Haag. Zij willen van de ex-president weten waar hun 5,6 miljard mark aan spaargeld is gebleven en hoe het zit met de politieke moorden op tegenstanders van het regime. Zo willen ze opheldering over de vraag wat er is gebeurd met de voormalig Servische leider Ivan Stambolic. Of het waar is, dat hij is ingemetseld in een brugpijler in Novi Sad. Servië zou Milosevic vooral vanwege deze misdaden aangeklaagd willen zien en het liefst in eigen land, aldus Oschlies.

„Slobodan Milosevic is uitgegroeid tot dé nationale zondebok. Alle problemen van het land komen op zijn conto”, zegt Sana Pribicevic, journaliste voor de krant ”Blitz” in Belgrado. De Serviërs zijn niet kwaad omdat Milosevic verantwoordelijk is voor meer dan 200.000 doden op de Balkan, maar omdat hij de Serviërs financieel heeft leeggezogen, het land aan de bedelstaf heeft gebracht en voor een enorme werkloosheid heeft gezorgd.

De inwoners van Servië voelen zich niet verantwoordelijk voor wat er de afgelopen tien jaar op de Balkan is gebeurd, denkt de journaliste. Zij vinden dat het politieke systeem en de persoon van Milosevic de oorzaak zijn van alle ellende. En niet alleen Kroaten, Bosniërs en Albanezen zijn het slachtoffer geworden van zijn regime, de Serviërs zelf niet minder. Bovendien gaan de voormalige vijanden ook niet vrijuit. „Het is net als met een scheiding”, zegt Pribicevic, „je kunt niet één partij de schuld geven van alle gebeurtenissen.” Ze deelt de vrees van veel landgenoten dat het proces in Den Haag Servië in een kwaad daglicht zal stellen en dat haar land de zwarte piet zal krijgen toegespeeld, iets wat volgens haar onterecht zou zijn.

De Servische, die zich schaart onder de aanhangers van de hervormingsgezinde premier Zoran Djindjic, is ook niet gelukkig met de rol die het Westen op de Balkan heeft gespeeld. Ze heeft weinig goede woorden over voor de manier waarop westerse leiders met de Albanezen in Kosovo zijn omgegaan. „Bijna alle Serviërs zijn uit Kosovo verdreven en kunnen niet meer terug. Servië telt nu in totaal zo’n 600.000 vluchtelingen, meer dan elk ander buurland. Het Westen heeft er een puinhoop van gemaakt. Bovendien meet het met twee maten. „In Kosovo worden Albanezen gezien als vrijheidsstrijders die beschermd moeten worden, terwijl diezelfde Albanezen in Macedonië te boek staan als terroristen.”

De Serviërs voelen zich niet schuldig aan de misdaden die in naam van hun volk zijn gepleegd, denkt ook Oschlies. „In ieder geval niet schuldiger dan de andere partijen.” Milosevic heeft bewust op de oorlog aangestuurd, niet de bevolking. Bovendien is het Servische volk volgens hem niet aanspreekbaar op het verleden vanwege de vele problemen die het land teisteren. Inwoners van Servië maken zich veel drukker over de vraag of Montenegro onderdeel van Joegoslavië zal blijven, wat er met Kosovo gaat gebeuren, hoe de schulden aan het buitenland moeten worden betaald en hoe de voorzieningen beter kunnen. De omgang met het verleden is geen thema, aldus de deskundige uit Berlijn.

De Serviërs hebben wel wat anders aan het hoofd dan zich bezig te houden met de recente geschiedenis, zegt ook Pribicevic, die eraan toevoegt dat er voor de man op straat nog niet veel is veranderd. Veel Serviërs dachten dat ze het met het vertrek van Milosevic beter zouden krijgen, wat natuurlijk niet het geval is. De mensen voelen zich nu weliswaar vrij, maar ze zijn nog steeds arm. Bovendien zitten op veel posten nog mensen die daar ten tijde van Milosevic ook al zaten. „De val van Milosevic heeft alleen maar de ruimte geschapen om iets nieuws op te bouwen”, aldus de in Kosovo geboren Servische. „Veranderingen hebben tijd nodig en veel Serviërs hebben daarvoor het geduld niet.”

Velen in Servië storen zich aan het feit dat tot nu toe vooral Serviërs voor het Joegoslavië-tribunaal zijn verschenen en niet of nauwelijks Kroaten, Bosniërs of Albanezen. Om daar verandering in te brengen, heeft de regering-Djindjic onlangs zo’n 20.000 documenten aan het tribunaal overhandigd die tot de veroordeling van Albanese oorlogsmisdadigers moeten leiden. Aan de andere kant gebruiken de Serviërs het argument dat ook voormalige vijanden terecht moeten staan niet langer om misdadigers uit eigen land buiten schot te houden. Zij vinden dat iedere Servische verdachte zich in Den Haag moet melden als het tribunaal daarom vraagt. De bevolking is het verstoppertje spelen van oorlogsmisdadigers beu, omdat die het aanzien van het land alleen maar schaden, zegt Oschlies.

De meeste Serviërs zullen het proces in Den Haag niet volgen, denkt Pribicevic. Ze zijn alleen benieuwd of Milosevic zijn eigen huid zal proberen te redden en de schuld probeert af te schuiven op zijn volk. „Daarmee zou hij zijn allerlaatste misdaad plegen.”

Milosevic wordt aangeklaagd voor zaken die niet hard zijn te maken of die nooit hebben plaatsgehad, zegt Oschlies. Hij vindt dat het tribunaal meer met Belgrado moet samenwerken om Milosevic veroordeeld te krijgen. Wat de aanklagers in ieder geval nooit kunnen bewijzen, is dat Milosevic een groot-Servië nastreefde. De Servische leider voerde geen oorlogen uit groot-Servische idealen. Dat was de drijfveer van mensen rondom hem, zoals Sesjel. Milosevic’ horizon was daarvoor te beperkt. Hij had de misdaden nodig om zijn kliek bij elkaar te houden en zijn familie te verrijken. Zo primitief zat de man in elkaar, aldus de deskundige.

De angst bestaat dat de rechters Milosevic zullen moeten vrijspreken. Waarschijnlijk is dat niet, maar strikt juridisch gezien is het mogelijk, zegt Oschlies. Het tribunaal zal Milosevic in ieder geval niet laten lopen. De rechters kunnen het proces altijd vertragen in afwachting van het moment dat de politieke en de militaire leider van de Bosnische Serviërs, Karadzic en Mladic, zullen worden gearresteerd en uitgeleverd. Dan kunnen de aanklagers de banden tussen deze heren en Milosevic blootleggen en wordt duidelijk wat de rol van Milosevic is geweest. Voor Oschlies is het dan ook onbegrijpelijk dat deze twee misdadigers nog steeds vrij rondlopen.