De presentatie van het boek had op vele plekken kunnen plaatsvinden. De Grote Kerk van Breda was een optie geweest: bij de Prinsenkapel met het Nassaugraf en de oude Nassauglazen. De Nieuwe Kerk van Amsterdam had ook een goede locatie kunnen zijn. Daar zijn onder meer te vinden het Inhuldigingsraam uit 1898, daar geplaatst ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina, en het moderne raam Een tuin van glas (2005), ontworpen ter gelegenheid van het zilveren regeringsjubileum van koningin Beatrix.

Het werd echter Delft. Binnen die Oranjestad was ook nog keus. In Museum Prinsenhof is een reeks medaillons (kleine ramen) met afbeeldingen over het leven van Willem van Oranje te vinden. De Nieuwe Kerk van Delft had ook gekund: niet alleen vanwege het praalgraf van de koninklijke familie, maar ook vanwege de vele historische Oranje-Nassaugedenkramen in de kerk.

Oude Kerk

Het werd echter de Oude Kerk van Delft. Het licht viel er vrijdagmiddag mooi door het Willem de Zwijgerraam en het Wilhelminaraam. De ramen maken deel uit van 25 gebrandschilderde glazen van de hand van Joep Nicolas. Ze worden beschouwd als het levenswerk van deze glazenier.

Het Willem de Zwijgerraam laat prins Willem I zien, omgeven door Vliesridders. Achter hem de vloot en de Nederlandse vlag. Boven hem de wapens van de Zeven Provinciën. Boven aan het raam zijn de Bijbel en de Hebreeuwse Godsnaam JHWH afgebeeld. Verder zijn sleutelfiguren uit het leven van de prins terug te vinden, zoals Juliana van Stolberg, keizer Karel V en Willems zoons Maurits en Frederik Hendrik. Koningin Juliana was in 1960 aanwezig bij de overdracht van het raam aan de kerkvoogdij.

De opzet van het Wilhelminaraam (1961) is vergelijkbaar. Het hoofdthema van dat raam is de terugkeer van koningin Wilhelmina na de Tweede Wereldoorlog in 1945 in Nederland. Het gezicht van de koningin is niet helemaal geslaagd, stelt Van Heuven in haar overzichtswerk. „Maar door haar kleding en vos is zij onmiddellijk herkenbaar als de strijdbare vorstin uit de Tweede Wereldoorlog.”

Antwerpen

Bijna 130 ramen beschrijft Van Heuven in haar boek. Ze begint bij het oudste bekende raam met een verwijzing naar het Huis Oranje-Nassau: Het Laatste Avondmaalglas uit 1503, met daarop Engelbrecht II (1451-1504), graaf van Nassau. Dat raam is te vinden in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen. Het jongste herdenkingsraam is Een tuin van glas (2005), in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Per raam beschrijft Van Heuven het ontstaan, de achtergronden, afmetingen en andere details. Van alle ramen zijn grote, scherpe foto’s in het boek opgenomen.

Motor achter het verschijnen van het boek is de Stichting Je Maintiendrai Nassau, die zich inzet voor de instandhouding van monumenten voor Nassau en Oranje. Aanleiding is de viering van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden.

In 2004 publiceerde de stichting een boek met daarin een overzicht van alle Oranje-Nassaugrafmonumenten en -standbeelden in de openbare ruimte in binnen- en buitenland. Ook bij dat boek was Van Heuven nauw betrokken.

Brazilië

Al langer liep de voormalige conservator van Paleis Het Loo in Apeldoorn met het plan ook een overzichtswerk te maken van alle gebrandschilderde ramen. Pas in 2013 kwam zij aan de klus toe. „Een van de aanleidingen om het onderwerp op te pakken, was dat Frits Duparc, destijds directeur van het Mauritshuis in Den Haag, eens vertelde dat er in Recife (Brazilië) een gebrandschilderd raam was te vinden dat gewijd is aan Maurits de Braziliaan, bouwer van het Mauritshuis in Den Haag.”

Was het moeilijk voor u om alle ramen op te sporen?

„Ik heb in diverse bladen een oproep geplaatst. Daar kwamen reacties op. Veel van de gemelde ramen kende ik al, maar sommige niet.

Verder sprak ik met mensen om mij heen over het onderwerp. Zo zijn er ramen bijgekomen die ik anders waarschijnlijk had gemist. Iemand wees mij bijvoorbeeld op de drie ramen van Pierre Cuypers in het Duitsche Huis van de Ridderlijke Duitsche Orde in Utrecht. Daarover is nooit gepubliceerd.” Het was soms een zoektocht voor Van Heuven om aan de juiste informatie over een raam te komen.

Welke bijzondere ontdekkingen deed u?

„Uit 1934 kende ik een raam met Willem van Oranje als hoofdpersoon, gemaakt door Johan Sikemeier. Het heeft een hele tijd geduurd voordat ik er achterkwam welke route dat raam heeft afgelegd. Waarschijnlijk is het oorspronkelijk gemaakt voor het Prinsenhof in Delft. In de jaren 60 van de vorige eeuw is het naar de Wilhelmus van Nassouweschool overgebracht. Na de fusie van de school begin deze eeuw is het naar de Nieuwe Kerk van Delft overgebracht en daar pas kortgeleden in het noordertransept geplaatst. Zonder dat ook maar iemand dat wist.”

Sommige ramen zijn zoekgeraakt. „In het Koninklijk Huisarchief bevindt zich een ontwerptekening voor een raam ter gelegenheid van de geboorte van prinses Juliana in 1909. Het was bedoeld voor Sint-Janskerk in Schiedam. Het raam is ooit geplaatst, maar bij de restauratie van de kerk nooit meer teruggezet. Men weet niet waar het is. Weggegooid, ergens in een krat achter een muur, of in de kelder? Het is onduidelijk.”

Wat valt u op als u alle ramen overziet?

„Tot in de achttiende eeuw werden de ramen veelal door de prinsen van Oranje zelf geschonken, omdat ze daarmee hun belangrijke positie wilden benadrukken. Na 1815 worden ze doorgaans door het Nederlandse volk aangeboden bij bijzondere gelegenheden met betrekking tot het Koninklijk Huis, zoals een geboorte, huwelijk of inhuldiging. Deze omkering van rollen typeert de veranderde verhoudingen vanaf die tijd: Nederland brengt hulde aan zijn vorst.”

Verder ziet Van Heuven een parallel met het boek ”Monumenten voor Nassau en Oranje”: „Want net als in dat boek blijkt nu dat prins Willem van Oranje en koningin Wilhelmina ook hier de absolute winnaars zijn wanneer het gaat om wie het meest is afgebeeld.”

N.a.v. ”Nassau en Oranje in gebrandschilderd glas”, drs. Emerentia van Heuven-van Nes e.a.; uitg. Verloren, Hilversum, 2015; ISBN 978 90 8704 535 7; 320 blz.; € 39,00.


Willem aan het avondmaal

Een van de ramen die Van Heuven beschrijft is „het bijzonder interessante” Krafftraam uit 1954 in de Grote Kerk in Dordrecht. Dat raam –geschonken door margarinefabrikant P. G. Krafft– is gemaakt door Johan Dijkstra. „Op het raam staat afgebeeld dat Willem van Oranje in 1574 aan het heilig avondmaal gaat in Dordrecht. Ds. Joannes Lippius, van 1572 tot 1575 een van de eerste calvinistische Dordtse predikanten, breekt het brood. Aan weerszijden houden twee ouderlingen deemoedig het hoofd gebogen. Verder wordt verwezen naar de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht en een groot deel van het raam beeldt de synode van Dordrecht uit. Allemaal belangrijke gebeurtenissen in de Nederlandse geschiedenis. Op het raam staan verder prins Maurits, graaf Willem Lodewijk, de theologen Arminius, Gomarus, Uytenbogaert, synodevoorzitter Bogerman, en de staatslieden Hugo de Groot en Johan van Oldenbarnevelt.”