Madrid heeft twee moskeeën, die gelden als de grootste van het land. Spanje telt in totaal ongeveer 200 moskeeën. De moskee aan de Anastasio Herrera is ’s middag gesloten. Het gebedsuur is halfzes. In de islamitische slagerij ernaast doen vrouwen met kinderwagens hun inkopen. De een is gesluierd, de ander niet. „We respecteren beide.”

Spanje heeft een andere geschiedenis met de islam dan Nederland of Frankrijk. Na bijna acht eeuwen mohammedaanse dominantie (711-1492) op het Iberisch schiereiland dreef het christendom in 1492 de Moren terug op Afrikaanse bodem. De ”Reconquista” (Herovering) was met de inname van Granada een feit. Niet-christenen bekeerden zich of namen uiterlijk het christendom aan. Spanje werd het meest katholieke land van Europa, waar Contrareformatie en inquisitie wortel zouden schieten.

Onder generaal Franco ging Spanje van 1939 tot 1975 een geïsoleerde weg. Na de dood van Franco maakte Spanje een overgangsfase door naar de democratie: de ”Transición”. In die tijd kwam de grondwet van 1978 tot stand, waarin vrijheid van godsdienst als recht werd erkend. In de jaren tachtig kwam de trek uit Noord-Afrika naar Spanje op gang. Het waren voornamelijk moslims uit Marokko die in Spanje werk zochten. Hun aantal groeide snel, men schat dat het er momenteel tussen de 700.000 en 800.000 van de in totaal 42 miljoen inwoners zijn. Eenderde van de moslims woont in Catalonië, de tweede grote groep in Madrid en de rest in Andalusië. Verder bezit Spanje nog twee enclaves in Marokko: Ceuta en Melilla. Daar is 40 procent van de inwoners moslim.

De islam is inmiddels wel de tweede religie in Spanje, dat voor 87 procent rooms-katholiek is. Tachtig procent van de Spaanse moslims is van Marokkaanse origine. „Spanje kent nog maar een eerste generatie moslims, de tweede is nog heel jong en een derde is er niet”, zegt de woordvoerder van de Federatie van moslimorganisaties in Spanje, Yusuf Fernandez.

De islam in Spanje groeide de achterliggende jaren enorm, maar de Spaanse overheid negeert dat, volgens Fernandez. „Hoewel de grondwet van Spanje aconfessioneel is, dus neutraal, is Spanje in werkelijkheid een door het rooms-katholicisme gestempelde natie. De laatste jaren is de invloed van het katholicisme onder het bewind van de conservatieve Volkspartij zelfs beduidend versterkt.”

In 1992 tekenden Joden, protestanten en moslims een verdrag met de Spaanse staat om tot een gelijke behandeling te komen. De drie godsdiensten werden daarmee op alle fronten erkend. „Er is sindsdien weinig veranderd”, stelt Fernandez teleurgesteld vast. Qua religie verkeren we in Spanje nog altijd in de tijd van Franco. Al is de Spaanse grondwet neutraal, in de praktijk is sprake van katholieke dominantie. De RK-Kerk geniet vele privileges. Zo ontvangt deze kerk jaarlijks een budget rechtstreeks van de staat. Wij ontvangen niets voor scholen, voor gebouwen, voor liefdadigheid of wat dies meer zij, terwijl het verdrag daarin wel voorziet. Op het terrein van de inkomstenbelasting worden wij achtergesteld. Aftrek van belasting kan alleen door het venster RK-Kerk of sociale activiteiten in te vullen. Andere mogelijkheden zijn er niet. Ook krijgen moslimleerlingen op openbare scholen nog steeds geen eigen godsdienstles, waarin het verdrag uit 1992 overigens wel voorziet. We hebben protest aangetekend tegen deze ongelijke behandeling, maar tot dusver kregen we nul op het rekest. De wet is een papieren tijger gebleken”, aldus Fernandez.

Yusuf Fernandez heette voorheen Luis José Fernandez. In 1989 bekeerde hij zich tot de islam, want hij voelde zich aangetrokken door de soefimystiek. Hij is de woordvoerder van de federatie van moslimorganisaties in Spanje, de liberale tegenhanger van de conservatieve moslimorganisatie Ucide. Beide organisaties zitten in de islamcommissie die door de Spaanse staat wordt erkend. De federatie werd in 1989 opgericht, de Ucide in 1992.

Bij het Cultureel Islamitisch Centrum, gefinancierd door de Arabische Wereldliga, zitten drie gesluierde vrouwen op een bankje. Het centrum huist in een prachtig gebouw langs de drukke M30 en bezit onder meer een school, een bibliotheek, een restaurant en een pr-afdeling in de vorm van Mohamed al-Afifi, een Egyptenaar die Spanje van haver tot gort kent. Hij laat thee en zoete koekjes serveren en vertelt.

Hij is een moderne moslim. Hij studeerde filosofie, letteren en de Spaanse taal. Ook verbleef hij lange tijd in New York, waar hij op de Egyptische ambassade werkte. Hij is tevreden over de positie van de moslims in Spanje. „Ik zou natuurlijk wel willen dat de moslims hier met Kerst konden doorwerken en hun eigen feestdagen zouden hebben. Maar dat zit er niet in.”

Na de septemberaanslagen is de houding van de bevolking tegenover de moslims niet veranderd, zegt al-Afifi. „Spanje heeft nooit problemen gehad met geweld, alleen kampt het met de ETA als binnenlands terrorisme.”

Voor immigranten, ook al zijn ze moslim, geldt niet de religie als probleem, maar de taal. Spanje kent drie types immigranten: die uit Latijns-Amerika, Oost-Europa en Noord-Afrika. Alle drie de groepen hebben hun eigen identiteit en mogen hun godsdienst vrij uitoefenen, maar de Spaanse staat verwacht wel dat de nieuwkomers de mores van het koninkrijk eerbiedigen en respecteren.

Een verbod op hoofddoeken op openbare scholen zal er in Spanje niet snel komen, verwacht al-Afifi. „In Frankrijk is dat anders. Daar zijn 5 miljoen moslims. Spanje heeft er nog geen miljoen. In Frankrijk wonen al generaties lang moslims, Spanje kent pas een eerste generatie. Spanje is bovendien een land dat de katholieke religie vurig verdedigt. In de onderhandelingen over de Europese grondwet liet Spanje zich als zodanig gelden, Frankrijk veel minder.”

Al-Afifi hoopt dat moslims in de toekomst hun bijdrage kunnen leveren aan de Spaanse cultuur, beschaving en economie. „Verschillende religies verrijken een samenleving. Religie is een ingrediënt dat een persoon uitdraagt in de samenleving. Daar hoeft niets mis mee te zijn.” Hij benadrukt het belang van de dialoog. „Dialoog is belangrijk voor beeldvorming en leidt tot meer kennis over een bepaalde groep en daarmee tot begrip.”

Als er al problemen in Spanje zijn, dan is het in Catalonië, waar extreem rechtse geluiden klinken tegen migranten. Fernandez: „Men is bang voor vreemdelingen, men hitst de boel op. De door de Volkspartij gedomineerde media kweken via slechte smaak, weinig inlevingsvermogen en dito deskundigheid een verkeerd imago bij het publiek.”

Spanjaarden hebben er volgens Fernandez grosso modo geen idee van wat moslims zijn. „Als hun Spaanse buurman moslim is, ziet hij er voor hun beleving hetzelfde uit. Anders wordt het met een gesluierde vrouw, maar ook dan nog negeert men het moslimgebeuren. We zouden de mensen hier wat meer moeten opvoeden over de multiculturele samenleving.”

Fernandez ziet op het vlak van regionaal en lokaal gebied mogelijkheden voor moslims liggen. De Spaanse staat kent namelijk grote vrijheid toe aan de negentien regio’s die, de een meer dan de ander, soms bijna autonoom zijn.

Dit is het tweede deel in een serie artikelen over de scheiding van kerk en staat in Europa.