Geen misverstand hierover: hartverwarmend zijn de initiatieven van zorg en mededeelzaamheid die honderdduizenden burgers in Europa tonen jegens de vluchtelingen uit het Midden-Oosten, Zuid-Azië en Afrika. Te midden van een weerzinwekkende wereld vol geweld en haat fonkelt dat oude afgeschreven Europa dan toch maar op als het gaat om gastvrijheid en mededeelzaamheid! En wie goed kijkt, ziet de erfenis van het joods-christelijke gedachtegoed onmiskenbaar daarin terug. Gastvrijheid jegens de vluchteling is een combinatie waar we zuinig op moeten zijn.

Tegelijkertijd maakt die fixatie West-Europeanen kwetsbaar: juist omdat het begrippenpaar zo’n hoge morele claim in zich bergt hangt er een aureool omheen die het ter discussie stellen ervan tot een taboe maakt.

Gastvrijheid lijkt een morele meetlat te zijn geworden waarmee we elkaar de maat nemen.

Van de weeromstuit gebeurt er met dat andere begrip –vluchteling– iets anders. Het wordt tot een containerbegrip, een verbale paraplu waaronder iedereen graag schuilt: oorlogsvluchtelingen, maar ook migranten 
en gelukzoekers. En dat gebeurt omdat het in de publieke discussie zo’n onaantastbaar moreel geladen begrip is geworden dat niemand ter discussie durft te stellen.

Morele waarden hebben iets wereldvreemds waardoor ze riskant worden zodra ze het enige kompas zijn bij het maken van beleid. Broodnodige wereldverbeteraars kunnen dan zomaar wereldvreemde drammers worden die bepaalde waarden als een ideologisch breekijzer op de werkelijkheid zetten. Van die eenzijdigheid is in wezen nu al sprake: er is in West-Europa immers een eenzijdige fixatie op slachtoffers en op leed, en een neiging tot wegkijken als het gaat om daders, het kwaad.

In zijn ideologische gedaante is alles van waarde ineens niet kwetsbaar, maar juist gevaarlijk dominant. En juist omdat die eenzijdige gerichtheid op den duur brokken maakt, moeten politici en andere beleids­makers de moed hebben om het taboe rond vluchtelingen te doorbreken en de vraag te stellen: Heeft de huidige toestroom nog wel met de oorlog in Syrië en Irak te maken, en zo ja op welke wijze en waar? Het huidige probleem heeft immers tal van lagen die één voor één afgepeld moeten worden, en het kent tal van fasen die onderscheiden moeten worden en die om een eigen antwoord vragen. O wee als één enkele laag –die van het mededogen– alle andere lagen wegdrukt en het zwijgen oplegt.

Juist om die gastvrijheid jegens vluchtelingen als een waardevol erfgoed te bewaren, is het van belang om het voluit –en dus ook kritisch– bespreekbaar te maken en te houden. Want het is waar: alles van waarde is weerloos, ook tegen wereldvreemde beschermers.