Een zomernacht in het jaar 1668. Vuurpotten en kroonluchters leggen een dromerige gloed over buxushagen, vijvers en fonteinen. Op lange tafels liggen wildbraad en prachtige taarten. Melodieën zweven om de bepruikte hoofden. Plotseling klinkt er luid gesis: honderden vuurpijlen stijgen omhoog. Als de laatste is ontploft verschijnt er een grote letter ”L” aan het firmament. De gastheer bereikt precies wat hij wil: zijn gasten kijken omhoog, vol bewondering.

Nog steeds kunnen historici zich verbazen over de megalomane cultus die de Zonnekoning rond zijn persoon wist te creëren. Hovelingen verdringen zich om hem bij het opstaan zijn kousen, hemd of pruik aan te reiken. Hoe dichter je bij de koning bent, hoe meer status je hebt. Alles aan het hof van Versailles wordt beheerst door luister en galanterie. Danspartijen en maaltijden, enorme bloemstukken, sinaasappelbomen in zilveren potten, standbeelden, triomfbogen en gebouwen moeten getuigen van de grootheid van ’s werelds meest doorluchte vorst: de Zonnekoning – een naam die hij dankt aan een ballet waarin hij ooit de rol van de zon danste.

Zwijnen en herten

Zijn geboorte in het jaar 1638 was een wonder: Lodewijk XIII en Anna van Oostenrijk hadden meer dan twintig kinderloze jaren achter de rug. Anna had pelgrimages naar heiligdommen gemaakt, gebeden, de hulp van de heilige Leonard ingeroepen. Toen Lodewijk XIV werd geboren, zag men de baby dan ook als ”Dieudonné”: van God gegeven.

Op 7 juni 1654 wordt hij tot koning gekroond in Reims. De jongeman krijgt het zwaard van Karel de Grote omgord. Hij zweert dat hij zijn volk zal beschermen, in binnen- en buitenland de vrede zal handhaven en ketterijen zal uitroeien.

Wat komt er van die beloften terecht?

Het eerste deel van zijn regeerperiode wordt Lodewijk gezien als een goede koning die het land vooruithelpt. Zijn minister Colbert slaagt erin de economische slagkracht van Frankrijk te verbeteren. Een groot deel van zijn tijd besteedt Lodewijk aan het voorzitten van ministeriële beraadslagingen. Hij is een bekwaam musicus die luit speelt en toonvast zingt.

Graag gaat de koning buitenshuis op jacht. Terwijl zijn zoon de omgeving van Parijs zuivert van wolven, jaagt pa op vogels, wilde zwijnen en herten. De jacht is een schitterend schouwspel met muzikanten en toekijkende dames.

Zijn relatie met de vrouwen vormt een uitgebreid hoofdstuk in Lodewijks biografie. De koning lapt de rooms-katholieke huwelijksmoraal aan z’n laars, getuige de vele maîtresses die hij erop nahoudt.

Oorlogen

Als je Lodewijk zou vragen naar zijn belangrijkste functie, zou ”opperbevelhebber van de strijdkrachten” hoge ogen gooien. Omdat na zijn huwelijk met Maria Theresia de bruidsschat achterwege blijft, eist hij de Spaanse Nederlanden op als genoegdoening. Het wordt zijn eerste oorlog, de Devolutieoorlog in 1667-1668.

Nadien zullen er vele volgen, waaronder de aanval op de Republiek in 1672, de Negenjarige Oorlog (1688-1697) en de Spaanse Successieoorlog (1701-1713). De historicus Richard Wilkinson spreekt in zijn biografie van de Zonnekoning van „een carrière van agressieve landjepik, gebaseerd op overweldigende militaire macht te land en ter zee, waarmee hij zijn tijdgenoten provoceerde.” Er worden steeds succesvollere coalities tegen hem gesmeed, met stadhouder-koning Willem III in de hoofdrol.

De veldslagen brengen Frankrijk financieel aan de afgrond. Lodewijks onderdanen verfoeien hem nu om zijn hardvochtigheid en verkwisting. Intussen blijft ook het Paleis van Versailles –een complex waar 10.000 hovelingen, lakeien, dienstmeiden, tuinmannen en koks werken– de schatkist leegzuigen.

De problemen verergeren door Lodewijks godsdienstpolitiek. Berucht wordt het jaar 1685, als hij het Edict van Nantes herroept. Het leidt tot de vervolging van de hugenoten, zodat deze massaal het land ontvluchten.

Onverantwoordelijk

Een historisch oordeel over de deze koning pakt dan ook niet zo positief uit. Zeker kan men Lodewijks megapropaganda en grootheidswaanzin niet alleen als ijdel spiegelspel afdoen. Het is een tijdperk waarin de Franse kunst- en cultuurzin bloeit en uitstraalt over Europa. Versailles wordt het meest toonaangevende paleis ter wereld, overal zijn vorsten bezig imitaties op te trekken. De muziek, de toneelkunst, de bouwstijl, de Franse taal – op menig terrein geldt het hof van de Zonnekoning als grote smaakmaker.

Maar de offers daarvoor zijn groot. Als Lodewijk na meer dan een halve eeuw autoritair bestuur sterft, blijft er een berooide en verdeelde bevolking achter: het lege testament van een man die als goddelijk geschenk ter wereld was gekomen. De spijtbetuiging op zijn sterfbed –„ik heb te veel oorlog gevoerd”– kan daar weinig meer aan veranderen.

Wilkinson kan respect opbrengen voor zijn verdiensten, maar uiteindelijk vonnist hij: „Lodewijks onverantwoordelijke agressie stortte miljoenen mensen in het verderf. Hij dwong christenen ter communie te gaan. Hij intimideerde degenen die het niet met hem eens waren. Zijn strijd tegen het jansenisme resulteerde in een enorm fiasco. (…) We hoeven niet te wedijveren met de kwebbelende, elkaar verdringende hovelingen die rond hun held zwermden als deze door zijn park drentelde.”

Le roi est mort

Versailles

In het Paleis van Versailles is van 27 oktober tot 21 februari volgend jaar de expositie ”Le roi est mort” te zien, gewijd aan de dood van Lodewijk XIV. Alle details van zijn overlijden, autopsie en begrafenis worden belicht, in de context van zijn tijd geplaatst en vergeleken met ceremoniën rond het overlijden van andere Europese vorsten.

Grand Trianon

Groot Trianon is een lustpaviljoen dat Lodewijk XIV vlak bij Versailles liet bouwen om de strenge hofetiquette te ontvluchten. Ook vele andere illustere Fransen, zoals Napoleon Bonaparte en Charles de Gaulle, vertoefden er graag. De inrichting laat verschillende stijlperiodes zien. Tot 8 november is er in de pas gerestaureerde vleugel een expositie over het lustoord en zijn bewoners.

Saint-Germain-en-Laye

In de stad Saint-Germain-en-Laye, ten westen van Parijs, woonde Lodewijks grootvader Hendrik IV, zijn vader Lodewijk XIII overleed er en hij werd er zelf geboren. Het kasteel van Saint-Germain was vóór Versailles zijn belangrijkste residentie. Het kasteel is open voor het publiek en in de stad kun je een Louis XIV-wandeling maken. De stad had nog meer beroemde inwoners, zoals Voltaire en Debussy.

Zeist

In juni 1672 verbleef de Zonnekoning met zijn hofhouding en soldaten tien dagen in Zeist. Het was eigenlijk zijn bedoeling om de stad Utrecht in te nemen, maar de Utrechtenaren wisten hem met mooie beloften en een flinke som geld naar Zeist te leiden. Van de Zeistenaren kreeg de Franse koning bij wijze van huldeblijk een gedicht bestaande uit 602 banketletters. Hij overnachtte niet in het slot, maar in het huis waarin nu het politiebureau van Zeist is gevestigd. In 1676 werd Slot Zeist herbouwd, geheel naar het voorbeeld van Versailles. Zijn verovering van de Republiek mocht dan mislukt zijn, in cultureel opzicht had de Zonnekoning een grandioze overwinning behaald. De symmetrische bouwkunst, grote tuinvazen, maar ook het colbertjasje en sinaasappelbomen in kassen zijn directe Franse invloeden.