Heerlijk was het voor D66-voorman Pechtold om een dergelijke inconsistentie CDA-leider Buma voor de voeten te kunnen werpen. „Meneer Buma, waarom verzet u zich zo tegen dit pakket, als mevrouw Merkel het juist met hand en tand verdedigt?” „En eh, meneer Buma, hoe kan het nu toch dat het CDA in het verleden altijd zo voor Europese solidariteit was, en u daar nu plots mee breekt?” Op gelijke wijze nam hij SP-voorman Roemer onder handen. „Wat gek eigenlijk dat de partij waarmee u zich zo verwant voelt, het linkse Syriza, wél met het EU-steunpakket heeft ingestemd. Weet u het als Nederlander soms beter dan de Grieken zelf?”

Ach ja, beetje jennen en uitdagen, dat hoort erbij in de politiek. Toch?

Jazeker, maar genoemde vergelijkingen zijn niet alléén pesterijtjes. Ze roepen wel degelijk ook serieuze vragen op. Want is het eigenlijk inderdaad niet gek dat partijen vanuit een gedeelde ideologie zo vaak verschillende keuzes maken? Nee, dat is niet vreemd. Er zijn ten minste drie redenen waarom dat juist redelijk voor de hand ligt.

1. Weerbarstige praktijk

Politieke ideologieën zijn ook in de 21e eeuw nog relevant. Maar het toepassen ervan op de weerbarstige praktijk van alledag is moeilijk en vaak een tikje subjectief. Oud-CDA-Kamerlid Lansink, met ruim twintig jaar parlementaire ervaring niet de eerste de beste, verweet zijn partij deze week dat zij drie van haar vier grondwaarden, te weten gerechtigheid, solidariteit en gespreide verantwoordelijkheid, bij het grofvuil heeft gezet door tegen het steunpakket voor Griekenland te stemmen. Maar ligt het nu werkelijk zo simpel? Zijn er dan geen grenzen aan het begrip solidariteit? Zou het geen vorm van gerechtigheid kunnen zijn om een keer tegen de Grieken te zeggen: Tot hiertoe en niet verder? Kortom, veel politieke beslissingen dragen een karakter van: valt het kwartje nu net de ene of net de andere kant op? Of het naar links of naar rechts valt, hangt deels af van de ideologie, deels van de vertaalslag die partijen maken. Politiek is nu eenmaal geen wiskunde.

2. Breedte van partijen

Dat brengt op een tweede factor die van belang is. In alle ideologieën zit een zekere rek en alle partijen hebben een bepaalde breedte. Zo heeft de VVD een sociaal-liberale en een conservatief-liberale vleugel. Hoe de grond­gedachten van een partij worden toegepast, hangt daarom ook af van welke flank domineert. In het CDA is dat momenteel de wat rechtsere, op law and order en op houdbare overheidsfinanciën gerichte stroming. Zo’n vleugel, die bovendien iets kritischer staat tegenover Europa, laat het kwartje vaak net een andere kant op vallen dan partijgenoten van vroeger of van elders.

3. Scheutje opportunisme

Ten slotte kunnen we er niet omheen dat in de politiek ook opportunisme soms een rol speelt. Where you sit, is where you stand, zeggen de Engelsen. Het standpunt dat je inneemt, wordt veelal bepaald door je actuele plek in de politiek: zit je in de coalitie of in de oppositie? Hoe vaak komt het niet voor dat een oppositiepartij bij voorbaat tegen is, louter omdat het desbetreffende plan van de vijand, het kabinet afkomstig is? Te bewijzen is het niet, maar de stelling dat het CDA, als het in het kabinet had gezeten, vorige week –op grond van precies diezelfde christendemocratische ideologie– tot een andere afweging was gekomen, heeft een hoge mate van waarschijnlijkheid.