Gemeentearchivaris van Schouwen-Duiveland Huib Uil laat zijn fantasie de vrije loop als hij het doek van Van Anthonissen, ”Scheepvaart op de Oosterschelde bij de Zuidhavenpoort, Zierikzee” aan een nadere beschouwing onderwerpt. Hij herkent direct de in de veertiende eeuw gebouwde Zuidhavenpoort, maar wat er verder op het schilderij te zien is, de gebouwen grenzend aan de poort en het water met de schepen, heeft Van Anthonissen allemaal verzonnen.

Uil: „Waarschijnlijk is de schilder ooit in Zierikzee geweest en heeft hij daar de poort gezien. Toen hij bezig was met het schilderij dacht hij misschien toen hij de rede af had: Laat ik er een poort bij schilderen. Hij koos voor de Zuidhavenpoort, die kennelijk in zijn geheugen was opgeslagen.”

Opmerkelijk is volgens Uil dat de zoon van Van Anthonissen, Arnoldus, later in Zierikzee is gaan wonen. Arnoldus van Anthonissen trouwde in 1681 met de Zierikzeese Machelina van IJsselstein. Uil: „Mogelijk heeft de zoon Machelina leren kennen toen ook hij een bezoek bracht aan de stad.”

Hendrick van Anthonissen (1605-1656) was een zeeschilder. Wanneer hij het schilderij van de Zuidhavenpoort precies maakte is onbekend, vermoedelijk ergens tussen 1640 en 1656. Het open water (de rede) op het doek zou de Oosterschelde moeten voorstellen. In werkelijkheid bevond zich op die plek het havenkanaal, de vaarverbinding tussen Zierikzee en de Oosterschelde die in 1599 werd voltooid. Op de foto bij dit artikel is het begin van het kanaal te zien, achter de dubbele ophaalbrug bevindt zich de Nieuwe Haven.

De middeleeuwse Zuidhavenpoort ziet er op het schilderij minder robuust uit en is minder hoog dan in het echt. „De verhoudingen zijn niet in overeenstemming met de werkelijkheid”, aldus Uil.

Zierikzee heeft nog twee andere stadspoorten: de Noordhavenpoort en de Nobelpoort. Samen met Kampen is Zierikzee de enige Nederlandse stad die drie gave oude stadspoorten bezit.

De bouw van de drie monumentale Zierikzeese poorten is te danken aan de belegeringen door de Vlamingen rond 1300. Zierikzee was de enige Zeeuwse stad die zich niet gewonnen gaf aan de Vlaamse troepen. Tijdens een zeeslag in 1302 op de Gouwe (de oude, later verzande vaarverbinding tussen Zierikzee en de Oosterschelde) werd het Vlaamse leger verslagen. In 1323 kwam er een verdrag waarbij de Vlaamse graaf afzag van al zijn aanspraken op Zeeland ten gunste van de graaf van Holland, die zich daarna met recht graaf van Zeeland mocht noemen.

Omdat er destijds in de wijde omgeving geen hoger gebouw bestond dan de viertorige Zuidhavenpoort, kreeg deze een uurwerk. Dit bevond zich in een extra torentje. Heden ten dage hangt het oudste carillon van Nederland daarin. Uil: „Het speelt nog elk half en heel uur een korte melodie.”

Ofschoon het gezicht op Zierikzee van Van Anthonissen dus veeleer fantasie dan werkelijkheid verbeeldt, is de verwijzing erin naar de scheepvaart wel terecht, vindt Uil. In de directe omgeving van de Zuidhavenpoort bevonden zich verschillende scheepswerven. „In de zeventiende eeuw is er hier ooit een admiraliteitsschip gebouwd dat zo groot was dat ze de ophaalbrug moesten afbreken om het schip naar buiten te krijgen.”

zomerserie Stadsgezichten

Dit is het zevende artikel in een serie van acht over stadsgezichten naar aanleiding van oude schilderijen.