Mulder heet de man die het deurtje van Rijn en Lek opendoet, en hij ís het ook. Samen met zijn vrouw geeft de molenaar tekst en uitleg. Eerst ónder de molen, want „dit is de enige molen ter wereld waar verkeer onderdoor rijdt.” Dan ín de molen, die in 1659 op een van de negen stadspoorten werd gebouwd.

In de 1,60 meter dikke muren zitten naast kijk- en schietgaten ook sleuven voor het valhek waarmee de toegang hermetisch werd afgegrendeld. De rivier liep destijds pal naast de poort.

In de poort zijn restanten te zien van de kruisbogen waarop een tussenvloer lag. Het bovenste deel van de poort is weggebroken voordat er een molen op werd gebouwd.

Dichtgemetselde deur

In 1941 reed een auto tegen de poort. Daardoor liet een deel van het stucwerk los en kwam een dichtgemetselde deuropening tevoorschijn. Daarachter bleek een trap naar een kamer schuil te gaan. Daar lagen al 130 jaar balen eikenschors. Wanneer die gedroogde schors met water werd aangelengd, werd het run – geschikt voor de leerindustrie.

Via de trap is nu de graanzolder bereikbaar, waar een expositie over de historie van de molen is ingericht. Een van de panelen gaat over ”Een wereldberoemd misverstand.” Vaak is gedacht dat dit de molen is die de beroemde schilder Jacob van Ruisdael rond 1669 schilderde. Zo werd het ook door een deskundige aan de koninginnen Emma en Wilhelmina verteld. Zij schonken dan ook een bedrag toen de Vereniging de Hollandse Molen de vierwieker in 1929 opkocht. Het misverstand betekende het behoud van de enige molen die Wijk bij Duurstede nog had.

Hier, op de eerste verdieping van de walpoortmolen, sliepen de poortwachters op een strobaal. Hun latrine zat in een uitbouwtje, zodat hun uitwerpselen regelrecht in de rivier vielen.

Molenbrood

Via een steile trap gaat het naar de tweede verdieping, de steenzolder. Hier wordt nu graan gemalen en sinds kort verkoopt een plaatselijke bakker molenbrood. „Als de wieken draaien en er veel wind staat, voel je de molen bewegen, hoe dik de muren ook zijn.”

Een laag deurtje biedt toegang tot de stelling rond de molen. Daar is er opeens een prachtig uitzicht op twee oude kerken en op de tuin van het vroegere Ewoud en Elisabethgasthuis. Aan de andere kant ligt de haven. In de Betuwe, aan de overkant van de Lek, priemen de torentjes van Rijswijk en Ravenswaaij omhoog. Wijk bij Duurstede ligt in de provincie Utrecht, aan de overkant is het Gelderland. Links zijn de rode lichten op de stuw van Amerongen te zien, rechts de sluis in het Amsterdam-Rijnkanaal.

Opzij van de molen ligt het Inundatiekanaal, met een sluis uit de waterlinie. Het is het begin van de Kromme Rijn en het punt waar de Rijn in Lek verandert.

Kleurige tegels in het straatje onder molen Rijn en Lek wijzen de weg naar waar de molen stond die Ruisdael op het doek penseelde. De schilder moet ongeveer op de plaats gestaan hebben waar nu een dam de haven in steekt. Vanuit die positie kon hij de molen helemaal niet zien, want de Vrouwenpoort stond in zijn blikveld. Om dat op te lossen, liet hij de poort weg. Maar als verwijzing naar de naam van de poort schilderde hij op die plaats drie vrouwen.

Ruisdaels molen was rond 1550 gebouwd, maar is in 1817 afgebroken. Het fundament ligt aan de achterkant van Langs de Wal 53, ónder het huis.

zomerserie Stadsgezichten

Dit is het tweede artikel in een serie van acht over stadsgezichten naar aanleiding van oude schilderijen.