Gazdagret ligt aan de westkant van Boedapest. De communistische regering van Hongarije wilde in de jaren tachtig woonruimte voor de bovenlaag, zoals militairen en ambtenaren. De flatgebouwen zijn groot genoeg voor gezinnen met twee of drie kinderen.

Het betreft hier trouwens geen kale woonkazernes zoals die elders in Oost-Europa te vinden zijn. De flats zien er aantrekkelijk uit, met veel groen tussen de gebouwen. In de wijk zijn ook parken en sportvelden.

Een paar kilometer verder stond een gebouw van de Hongaarse Hervormde (of Gereformeerde) Kerk. Zodra de eerste gezinnen er kwamen wonen, kregen ze bezoek van de ouderlingen met de vraag of ze belangstelling hadden voor de diensten. Sommigen hadden die. Maar men wilde dan wel het liefst in de eigen wijk samenkomen. Zodoende groeide er vanuit het dorpshuis een heel nieuwe wijkgemeente. Tussen 1999 en 2004 werd er een nieuw gebouw neergezet, aan een van de hoofdwegen van Gazdagret.

Het gebouw is modern. Anders dan de hoogbouw in de omgeving heeft de kerk het meer in de laagte en de breedte gezocht.

Ook het interieur is eigentijds. De eigenlijke kerkzaal beslaat maar een klein deel van het gebouw. De rest bestaat uit zalen en kantoorruimte voor de predikanten.

De kerkzaal heeft geen preekstoel, maar een podium. In de achterwand zijn stenen verwerkt die in dit gebied in de bodem zitten. Door de lichtkoepel in het dak stroomt een grote hoeveelheid licht naar binnen.

Informeel

Ds. Laszlo Thoma is junior pastor in de gemeente. Net als zijn vrouw. De Hervormde Kerk van Hongarije kent sinds de jaren tachtig de vrouw in het ambt.

Hij leest graag boeken van Tim Keller, de bekende gemeentestichter in New York. Stiekem ziet hij Keller als een voorbeeld, meer dan de theoloog die hij tijdens zijn studiejaren graag las: Karl Barth.

Op zondag is het hier een bijenkorf van mensen, en dat bevalt ds. Thoma zichtbaar. „Na de dienst blijven gezinnen hangen, om met elkaar koffie te drinken en te eten. Wat dat betreft lijkt het hier veel meer op een vrije gemeente dan op een traditionele kerk. Het is informeel. Ons uitgangspunt is dat mensen die niet geloven, zich bij ons toch welkom moeten voelen. In de prediking zijn we calvinistisch.”

Ook in het bestuur van de kerk is het verschil met oude gemeenten zichtbaar. „Veel kerken kennen oude structuren die nooit veranderen. Bij ons leunt de gemeente sterk op de huiskringen. Dat zijn de kiemcellen van de kerk.”

De huidige regering van Hongarije heeft ook de mogelijkheden voor kerken om op scholen godsdienstonderwijs aan te bieden vergroot. Thoma: „Daar zijn we direct op ingesprongen. We leiden die kinderen ook rond hier in de kerk.”

Het gevolg is dat de gemeente doorlopend groeit. „Elk jaar komen er tien tot twintig leden bij, van wie de helft geen kerkelijke achtergrond heeft. Op een termijn van vijf of tien jaar willen we een nieuwe gemeente planten. Anders wordt het hier te groot en verdwijnt het informele.”

Gezinsleven

Nog altijd wonen er in de flatgebouwen van Gazdagret veel dertigers met hun gezinnen. Van de 20.000 inwoners zijn er ongeveer 1000 bij de hervormde gemeente betrokken. Thoma: „Dat is 5 procent. Dat lijkt niet veel, maar in veel andere stadsgemeenten ligt het percentage lager.”

Die duizend betrokkenen zijn echter niet allemaal actieve leden. Velen komen maar eens per maand. Het aantal belijdende leden van Gazdagret is 263. „In de ochtenddienst zijn er meestal zo’n 400 mensen, van wie 300 volwassenen. De avonddienst is vooral gericht op studenten en kent een wat vrijere liturgie. In de Hongaarse traditie gaan mensen maar eens per zondag naar de kerk.”

Een volkskerk vol jonge gezinnen kent ook keerzijden. Een daarvan is de zwakte van het gezinsleven in het Hongarije van vandaag. „Van de volwassenen in onze gemeente is ongeveer een derde betrokken geweest bij een echtscheiding. Om het gezinsleven te versterken, geven we huwelijkscursussen.”

De afgelopen jaren heeft de gemeente vastgehouden aan het uitgangspunt dat de prediking centraal moet staan, zegt ds. Thoma. „En dan ook preken vanuit de tekst, dus vanuit een grondige uitleg van het Woord. Binnen de Hervormde Kerk in ons land is dat beslist niet algemeen meer. Wij zijn daarin echter heel calvinistisch. We moeten discipelen maken, geen consumenten. Onze preken duren ook zo’n 35 tot 45 minuten.”

De drie predikanten plannen de prediking ook zorgvuldig en lang van tevoren. „We hebben bijvoorbeeld vijf maanden lang gepreekt over Godskennis en zelfkennis. En enkele weken over de ”Ik ben”-teksten uit Johannes.”

Incognito

In het centrum van de Hongaarse hoofdstad Boedapest verheugt bisschop Istvan Szabo zich over kerken die de prediking prioriteit geven. Dat is niet in elk gemeente zo. „Afgelopen zondag bezocht ik –incognito– een gemeente. Als bisschop heb ik de taak om een zeker opzicht uit te oefenen. Na thuiskomst vroeg mijn vrouw waar de preek over ging, maar ik kon het niet zeggen.”

Als gemeenten slecht worden bezocht, weet de bisschop meestal algauw wat er aan de hand is. „Er worden vaak talloze oorzaken geopperd: het gebouw staat op de verkeerde plek, de ouderlingen zijn niet vriendelijk genoeg, en zulke dingen meer. Ik zoek het vaak bij de kracht van de prediking. Handelingen 4 spreekt over de „grote kracht” in het „getuigenis van de opstanding.” Dat slaat op de prediking, denk ik. Is die goed, dan zit de zaak vol. Is de prediking bijzaak, dan lopen de mensen weg.”

Szabo heeft er begrip voor dat predikanten niet altijd toekomen aan goed preken. „Toen de overheid de scholen en ziekenhuizen teruggaf aan de kerk, was iedereen blij. Het getto ging open en de kerk zou opbloeien. Maar wie moest directeur, voorzitter en manager worden? De dominee natuurlijk. Ik heb in Nederland weleens predikanten gezien die al op maandagmorgen beginnen met de preek voor zondag, maar dat is mij in Hongarije nooit gelukt.”

De kerk heeft echter wel maatregelen genomen om te voorkomen dat predikanten te veel petten op krijgen. „Het opzetten van meerdere petten is enkele jaren geleden verboden. Maar de bestaande petten zijn nog niet overal afgezet.”

Ouderling

Bisschop Szabo werkt ook aan een betere invulling van het ouderlingschap. „Het communisme wilde dat ambt uithollen. De mensen mochten blijven zitten, maar niet het bestuur van de kerk vormen. Pas na 1990 werden er nieuwe ambtsdragers gekozen. Dat betekent dus dat veel ouderlingen oud zijn en niet altijd geschikt om een jeugdclub te leiden of bezoekwerk te doen.”

Szabo is blij dat er een verjonging onder ouderlingen optreedt. „In mijn gemeente was de gemiddelde leeftijd van ouderlingen in 1990 62 jaar. Nu is dat gedaald tot 49. Maar daar zit ook die man van negentig bij. Ik vind het belangrijk die ouderen erbij te houden. Zij zijn trouw gebleven onder het communisme. Hun geloof en getuigenis zijn evenveel waard als die van jongeren. Het ouderlingschap is eerst en vooral een geestelijke taak. De kerk moet niet meegaan in de trend van het afdanken van oude en wijze mensen.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik over de kerk in Hongarije.