Op een zonovergoten boerenerf aan de Oude Dijk in het buitengebied van Oldebroek loopt de 16-jarige Bennie Penninkhof naar een groene Fendt-305-tractor. De jonge Oldebroeker doet deze junimiddag tractorexamen. Nog volgens het ‘oude’ systeem, hij rijdt af voor het zogeheten tractorcertificaat. Dat kan na 
1 juli omgezet worden naar het nieuwe tractorrijbewijs.

Onder toeziend oog van examinator Henk Bruggink (61) tilt Bennie de motorkap voor op de tractor omhoog. Hij inspecteert olie- en koelstofpeil. In orde. „Je hebt de spiegels goed staan, hè?” vraagt Bruggink. Hij heeft nóg een vraag voor de jonge tractorchauffeur. „Hoeveel bar luchtdruk moet er in je tractorbanden zitten als je de openbare weg opgaat?” Bennie: „Ongeveer 1,5 bar.” Bruggink: „Moet dat meer of minder zijn als je het land oprijdt?” Bennie: „Minder. Zo maak je je banden wat breder en krijg je meer grip.” De examinator knikt goedkeurend. Hij wijst naar een paardentrailer even verder op het erf. „Koppel die maar achter de tractor.”

Natuurtalentje

Een paar minuten later manoeuvreert Bennie de tractor-met-veetrailer het erf af, de openbare weg op. Naast hem zit examinator Bruggink. Als Bennie een voorrangsweg in Oldebroek nadert, spiedt hij naar links en rechts. Wanneer de kust veilig is, stuurt hij de tractor de voorrangsweg op. Even later loodst hij het voertuig over een rotonde in het Gelderse dorp. Een paar minuten daarna zet Bennie, achteruitrijdend, de paardentrailer op een parkeerplek langs de weg. Vervolgens laat de jongeman de examinator nog zien dat hij in staat is de tractor te keren op een plattelandsweg. Na zo’n twintig minuten zit het examen erop.

„Je zweet ervan. Maar je bent een natuurtalentje”, oordeelt examinator Bruggink, terug op het boerenerf aan de Oude Dijk. „De praktijk is zonder meer voldoende. Eigenlijk waren er geen dingen die niet goed gingen. Dat gaan we belonen met een certificaat.”

Bennie lacht. „Mooi.” De jongeman heeft de afgelopen vier jaar op het Elburgse Nuborgh College een opleiding metaalbewerking gevolgd. Geregeld helpt hij kennissen op de boerderij. Ook op de tractor. Dus komt zijn tractorcertificaat goed van pas. Bij een stapel hooibalen overhandigt Bruggink de geslaagde chauffeur het certificaat en drukt hij hem de hand. „Maak geen brokken. Want dat mag ook mét tractorcertificaat niet.”

Lessen

Het wordt in Nederland voor jongeren voortaan minder makkelijk om ‘zomaar’ op een tractor te stappen. Vanaf morgen moet je via een examen van het Centraal Bureau Rijvaardigheden (CBR) een tractorrijbewijs halen voordat je achter het stuur van een tractor mag plaatsnemen. In het nieuwe systeem dienen cursisten een aantal tractorrijlessen te volgen. Dat volgen van praktijklessen was tot op heden –dus met het oog op het halen van het tractorcertificaat– niet nodig.

In het nieuwe regime, dat morgen ingaat, krijgen mensen die in het bezit zijn van een autorijbewijs (B-rijbewijs) het tractorrijbewijs er automatisch bij. Die regeling geldt althans voor de komende tien jaar. Daarna moet iemand die tractor wil rijden een apart tractorrijbewijs in de wacht slepen, ook al heeft hij al een B-rijbewijs.

Overmoedig

Examinator Bruggink, die in zo’n dertig jaar pakweg 2000 tractorexamens afnam, juicht de invoering van verplichte rijlessen en het CBR-tractorrijbewijs toe. „De tijd is er rijp voor. Boerenjongens draaien er meestal hun hand niet voor om om een tractor te besturen. Dat gaat wel goed. Maar die jongelui zijn nogal eens wat overmoedig en hebben nog niet zo veel verkeersinzicht. Ze beseffen bijvoorbeeld onvoldoende hoe lang hun remweg is. Of ze beschermen scherpe, uitstekende delen niet of onvoldoende en hebben niet goed door hoe gevaarlijk die delen zijn voor bijvoorbeeld passerende fietsers.

Het is goed dat de eisen voor het besturen van een tractor strenger worden. Jongelui rijden soms met zware combinaties van 50 ton zwaar en 18 meter lang over de openbare weg. Ze rijden niet zelden harder dan 50 kilometer per uur, hoewel dat officieel niet mag. Intussen wordt het steeds drukker op plattelandswegen.”

Los van het praktijkexamen voor het tractorrijbewijs moeten cursisten een theorie-examen afleggen. Dat is in de huidige situatie ook al het geval. „De cursisten leren bijvoorbeeld dat een tractorchauffeur die modder op de weg achterlaat, ervoor verantwoordelijk is om de rommel op te ruimen en weggebruikers door middel van een bord te waarschuwen.”

Een verschil met vroeger is dat het theorie-examen voortaan door het CBR wordt verzorgd. „Ik verwacht dat het toekomstige theorie-examen pittiger wordt dan het huidige theorie-examen, dat opgesteld werd door het Cito.”

Opa

Topdrukte was het afgelopen maanden voor Bruggink. Veel mensen –het gros jongeren van 16 en 17 jaar– willen nog vóór 1 juli het tractorpraktijkcertificaat halen. Dat papiertje is na morgen immers ook geldig als tractorrijbewijs. Betaalden de jongelui tot op heden ongeveer 100 tot 200 euro voor een praktijkexamen voor het tractorcertificaat, vanaf morgen lopen de kosten flink op. Jongeren moeten dan voor de verplichte rijlessen én het CBR-examen tractorrijbewijs een veelvoud betalen. Het bedrag kan in de toekomst oplopen tot zo’n 2000 euro.

Bruggink, in het dagelijks leven docent aan het Nuborgh College in Elburg: „In vroegere jaren nam ik jaarlijks in mijn vrije tijd zo’n vijftig praktijkexamens voor het tractorcertificaat af. Het afgelopen halfjaar waren er dat zo’n 175. Jongelui van bijvoorbeeld de reformatorische school Pieter Zandt in Staphorst bellen me continu. Of ik nog een plekje voor ze heb.”

Na tientallen jaren stopt Bruggink, voorheen zelf agrariër, met het afnemen van tractorexamens. „Ik krijg het nu wat rustiger.” Lachend: „Misschien nader ik ook wel mijn houdbaarheidsdatum. Soms kom ik een jonge examenkandidaat tegen die me laat weten: „Mijn opa heeft zijn certificaat ook bij u gehaald.” Ik deed de examens met veel plezier. Vooral het contact met boeren, het even nababbelen aan de keukentafel, zal ik missen.”

„Invoering tractorrijbewijs is goede zaak”

Het is een „goede zaak” dat Nederland vanaf morgen tractorrijlessen verplicht stelt en een officieel CBR-tractorrijbewijs invoert. Dat zegt dr. ir. Rinus Jaarsma (69), sinds tientallen jaren expert op het gebied van onderzoek naar ongevallen waarbij landbouwvoertuigen zijn betrokken. „We zijn een van de laatste landen in Europa die het tractorrijbewijs invoeren. Het is eigenlijk ongehoord dat jochies van 16 jaar in Nederland tot nu toe zonder enige rijopleiding met grote, zware tractoren de openbare weg op konden”, zegt Jaarsma, die verbonden was aan Wageningen University en nog steeds betrokken is bij onderzoek op het terrein van veiligheid van landbouwverkeer.

Zorgelijk is dat nu het aantal dodelijke verkeersongevallen in Nederland waarbij een landbouwvoertuig een rol speelt, een groter deel uitmaakt van het totaalaantal verkeersdoden dan 25 jaar terug, signaleert Jaarsma. „Het aantal verkeersdoden waarbij landbouwvoertuigen zijn betrokken, ligt al zo’n 25 jaar op gemiddeld 15 per jaar. Daarentegen is het totaalverkeersdoden in Nederland de afgelopen 25 jaar gehalveerd van ongeveer 1600 naar zo’n 800.

Een jaar of vijf geleden heeft de Onderzoeksraad Voor Veiligheid ruim honderd dodelijke tractorongevallen onderzocht. De conclusie is dat het landbouwverkeer notoir onveilig is. Vaak schatten vooral jongere tractorbestuurders risico’s op de weg onvoldoende in. Soms vinden ze het zelfs spannend om bewust risico’s te nemen.

Schrijnend was een door de onderzoeksraad bestudeerd ongeval waarbij een oudere verkeersdeelnemer om het leven kwam. Op de weg reed een tractor met onder meer een grote laadbak voorop. Een stukje voor de tractor reed een man in een brommobiel, netjes aan de rechterkant van de weg. Door de laadbak heeft de tractorchauffeur de brommobiel niet gezien. Ik hoop dat cursisten in de toekomst worden gewezen op dit soort gevaren, zodat dergelijke ongevallen uitblijven.”

Jaarsma is niet zonder meer tevreden met het nieuwe regime. „Doordat mensen met een gewoon autorijbewijs de komende jaren automatisch ook aanspraak maken op het tractorrijbewijs, heeft tante Truus op driehoog uit Amsterdam ook het recht om op een tractor de weg op te gaan. Hoewel ze nog nooit op een tractor heeft gezeten. Anderzijds mogen met name oudere boeren die geen autorijbewijs hebben en óók geen tractorcertificaat vanaf morgen officieel niet meer op een tractor op de openbare weg rijden. Hoewel ze al jaren prima tractorrijden. Dat zijn schrijnende gevallen.”