Religie doet ertoe in ontwikkelingssamenwerking en bij het beheersen van conflictsituaties, zoveel wordt wel duidelijk uit de bijdrage van De Bourbon de Parme. De prins studeerde internationale betrekkingen, economie en conflictmanagement aan Brown University en Johns Hopkins University in Amerika en reisde daarna in tal van functies de hele wereld rond (zie kader ”Prins Jaime de Bourbon de Parme”). Met name in Afghanistan en Irak kon hij conflictmanagement in praktijk brengen.

De gesprekken met lokale overheden, maar ook met lokale geestelijken vormen een interessante bron van informatie in conflictsituaties, stelt de ambassadeur. „Dit is een gigantisch netwerk dat personen of slachtoffers bij naam kent. Maar het zit niet in het DNA van overheden en van de Verenigde Naties om met lokale geestelijken samen te werken, het kan essentieel zijn om een priester of een imam te hebben die de bevolking kent en goed kan informeren over wat er nodig is.”

U onderstreept het belang van religie bij ontwikkeling. Is religie ook niet vaak een remmende factor in conflictsituaties?

„Jazeker. Als je de vrijheid van religie niet bevordert in de maatschappij, voelen sommigen zich buitengesloten, bijvoorbeeld omdat zij lid moeten worden van een groepering om tot bepaalde diensten te komen. Zo ontstaan er juist spanningen, zeker als het economisch welzijn of de politieke macht in het geding is.

Op zichzelf is religie gewoon religie: bidden in je huis, kerk, moskee of tempel. Religie biedt gemeenschapszin, is functioneel bij een begrafenis of huwelijk. Echter, als je haar gebruikt als maatschappelijke organisatie die geen ruimte biedt voor andersdenkenden, geeft dat altijd problemen.”

De ene godsdienst is de andere niet. Heeft het karakter van een religie ook invloed op conflict­beheersing?

„Een religie is altijd gekleurd door de lokale context en cultuur. Als je naar de islam in Indonesië kijkt, is dat een andere islam dan die in het Midden-Oosten. Hetzelfde geldt voor het christendom in Afrika, Europa en Latijns- of Noord-Amerika. Ik zou die verschillen vooral duiden als culturele verschillen.”

Dan wordt religie teruggebracht tot iets heel basaals.

„Religie is iets gemeenschappelijks waardoor je over waarden kúnt spreken, waardoor je bepaalt 
wat goed en fout is, waardoor je met elkaar in dialoog kunt gaan. Als die waarden echter absolutistisch gebruikt worden, zullen ze alleen maar haat en nijd verspreiden.”

In zijn lezing tijdens de conferentie ”De antenne op scherp” legde de ambassadeur dinsdag uit dat je om het Vaticaan te kunnen begrijpen niet moet spreken over politiek links of rechts, maar over pastoraal of puristisch. Een purist of theoreticus noemde hij de vorige paus, Benedictus XVI. De huidige paus Franciscus is meer pastoraal, stelde de ambassadeur. Dat type is benaderbaar en spreekt zelf ook makkelijk. „Goed of fout is het geen van beide, laat dat duidelijk zijn.”

Onlangs initieerde de ambassadeur bij de Heilige Stoel een conferentie over klimaatverandering. Kort ervoor werd hij met minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking bij paus Franciscus ontvangen voor een privé-audiëntie. „Een unieke gebeurtenis, omdat de paus normaal gesproken alleen personen op het niveau van staatshoofden ontvangt.”

Het is blijkbaar prettig samenwerken met de paus. Wat als hij opgevolgd wordt door een purist?

„Dat zou moeten kunnen. Het is ons vak om met mensen in gesprek te gaan. Ik zal dan moeten zoeken naar andere manieren om het gesprek aan te gaan. Deze paus streeft dezelfde waarden van de Rooms-Katholieke Kerk na als zijn voorganger, maar op een andere manier.

Overigens was Benedictus een betere paus dan mensen willen toegeven. Hij heeft achter de schermen veel gedaan tegen misbruik. Zo ontsloeg hij meer dan 400 priesters. Dat hing hij niet aan de grote klok. Een dergelijke paus moet je ook meer achter de schermen proberen te spreken. Een pragmaticus als Franciscus kun je ook wel publiekelijk aanspreken. Overeenkomstig onze volksaard vinden wij dat laatste prettiger.”

U vertegenwoordigt Nederland bij de paus. Veel Nederlanders denken over thema’s zoals abortus, euthanasie en het homo­huwelijk anders dan het Vaticaan. Hoe gaat u om met deze verschillen?

„Ik spreek over maatschappelijke onderwerpen, niet over de dogma’s van de kerk. Ik ben geen theoloog en ga niet op de stoel van de kerk zitten.

Onlangs ontstond er een diplomatieke rel toen Frankrijk een homoseksuele ambassadeur naar het Vaticaan wilde sturen. Uit de pers en via mijn contacten hoorde ik hiervan. Ik heb tijdens een gesprek met de minister van Buitenlandse Zaken van de Heilige Stoel gezegd het spijtig te vinden dat de zaken zo gelopen zijn. Daarmee schiet ik niet uit de heup met een oordeel, maar noem ik de zaak wel.”

Stelt u een dergelijk onderwerp aan de kaak namens Nederland of omdat het u zelf hoog zit?

„Dit stelde ik aan de orde om als vertegenwoordiger van Nederland een signaal af te geven. Verder is het een zaak tussen Frankrijk en de Heilige Stoel.”

Denkt u dat uw familieachtergrond u helpt om onderwerpen in het Vaticaan beter onder de aandacht te brengen?

„Meerdere dingen werken. Allereerst helpt het dat ik hun taal spreek, ik ben rooms-katholiek opgevoed. Maar ik heb ook veel van het protestantisme meegekregen, omdat de helft van mijn familie protestants is. Toch voel ik mij geen ambassadeur bij een kerk, maar bij een waardeplatform. Ik bemoei me niet met kerkzaken. Nederland heeft een scheiding tussen kerk en staat gemaakt, zodat de theoloog over theologie kan spreken en de staatsman over staatszaken.

Ten tweede werkt het goed dat ik een jonge diplomaat ben. Daar zijn er meerderen van in het Vaticaan en ze hebben een nieuwe energie bij zich. Ik moet me nog bewijzen en ga daardoor allerlei uitdagingen aan, zoals bijvoorbeeld zo’n conferentie over klimaatverandering.

Of mijn familieachtergrond helpt? Jazeker. Daardoor veronderstellen zij dat ik een langetermijnvisie heb, zoals zij ook hebben. En dat ik de cultuur begrijp.

Het Vaticaan is geen koninkrijk maar een theocratie. Daar horen net als in een hof rangen en standen bij. Verder veronderstelt men dat ik mijn geschiedenis ken. En dat Nederland er goed over heeft nagedacht wie het stuurde. Ze zien mij als een bruggenbouwer, een zichtbare persoon naar buiten toe. Dat blijkt bijvoorbeeld al uit het feit dat u met mij wilt praten.”

Uw familieachtergrond kan ook een last zijn.

„Ik zit tussen 180 andere ambassadeurs en word niet benadeeld of voorgetrokken. Ze zijn heel politiek correct.”

In 1925 viel het eerste kabinet-Colijn na de zogeheten Nacht van Kersten. SGP-voorman ds. G. H. Kersten stelde voor het gezantschap bij de paus weg te halen. Pas tijdens de Tweede Wereldoorlog werd dit gezantschap weer hersteld.

Is Nederland als een vanouds protestantse natie nog steeds een vreemde eend in de bijt in het Vaticaan?

„Nee, zeker niet zozeer vanwege de tegenstelling protestant-katholiek. Het weghalen van de gezant bij de paus was destijds meer ons probleem voor de Heilige Stoel dan een probleem van de Heilige Stoel ten opzichte van ons.

Ik denk dat met het wegvallen van de verzuiling zowel protestanten als katholieken zich in de eerste plaats christenen noemen. De tegenstelling protestant-katholiek geeft geen spanningen meer, mijns inziens. Ik zie het aan huwelijken over en weer zonder dat daar nog ophef over ontstaat. Dat was in de tijd van mijn ouders wel anders.”

Zijn grootvader van vaderskant, prins Xavier de Bourbon de Parme, is voor prins Jaime een belangrijke identificatiefiguur. „Hij overleed toen ik vierenhalf was, maar ik herinner me nog veel van hem. Hij heeft een enorme indruk op mij gemaakt. Van mijn vader en tantes hoorde ik verhalen over hem, onder meer over de tijd dat hij in concentratiekamp Dachau gevangenzat. Hij sprak daar met een groep van vijftig mannen over de zin van het leven. Toen hij door ziekte drie weken niet bij hen was, bleek de helft van de groep te zijn overleden, puur omdat zij geen hoop meer hadden. Mijn grootvader vond zijn houvast in zijn geloof.”

Welke rol speelt religie in uw leven?

„Dat probeer ik altijd uit interviews weg te laten. Ik vertegenwoordig alle Nederlanders, ook seculiere, bij het waardeplatform van de Heilige Stoel. Mijn overtuiging laat ik erbuiten. Ik heb wel een religieuze opvoeding gehad en ik voel me daarbij thuis. Gelukkig ben ik nog niet zo beproefd als mijn grootvader. Zijn manier van leven is een enorme bron van inspiratie voor mij.”

Prins Jaime de Bourbon de Parme

Zijne Koninklijke Hoogheid prins Jaime Bernardo de Bourbon de Parme werd op 13 oktober 1972 in Nijmegen geboren, een minuut na zijn tweelingzus prinses Margarita. Hij studeerde internationale betrekkingen, economie en conflictmanagement in Amerika. Na zijn studie werkte hij bij ABN AMRO in Argentinië en Brazilië en bij een regionale ontwikkelingsbank in Venezuela. Vervolgens ging hij aan de slag hij bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, eerst op de ambassade in Bagdad (Irak), daarna als politiek adviseur van een militaire vredesmissie in Afghanistan, vervolgens werd hij gedetacheerd bij het kabinet van Eurocommissaris Neelie Kroes in Brussel. Van 2011 tot 2014 was hij speciaal gezant natuurlijke hulpbronnen. Prins Jaime werd op 7 februari 2014 door het kabinet benoemd tot ambassadeur bij de Heilige Stoel.