Elke nacht weer hoorden de buren een vrouw om hulp roepen. Jaar in, jaar uit. Niemand wist waarom en zelf kon ze het niet vertellen. Na zeven jaar schreeuwen belandde ze in een psychiatrische instelling.

Pas veel later achterhaalden artsen de oorzaak. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog werd de vrouw in de buurt van het Zwarte Woud verkracht. Vijf Franse soldaten sleurden haar een ambulance in en mishandelden haar zodanig dat ze ten slotte zwaargewond een ziekenhuis werd binnengebracht.

Lichamelijk herstelde ze. Geestelijk bleef ze zwaar beschadigd. In een tijd dat psychische zorg nog niet vanzelfsprekend was, konden artsen weinig met haar beginnen. Pas in de jaren zeventig kwam deze hulp op gang.

Symboolverhaal

Dit verhaal laat zich in meer of mindere mate vermenigvuldigen en staat symbool voor wat er in de laatste dagen van de oorlog gebeurde, dit jaar zeventig jaar geleden. Honderdduizenden Duitse vrouwen werden verkracht. De barbaarse daden tegen de vrouwen volgden op de miljoenen doden en gewonden, veroorzaakt door nazi-Duitsland in heel Europa. Misschien juist ook daarom werd het massale seksuele geweld decennialang verzwegen en vergeten. Daders en slachtoffers deden hun mond niet open.

Pas de laatste jaren komt er meer aandacht voor. In de jaren negentig werd er openlijker gesproken over het verwoestende spoor dat het Rode Leger, oprukkend naar Berlijn, had getrokken. Daar hoorde ook het verkrachten van vrouwen bij.

Vergeten hoofdstuk

Historicus Miriam Gebhardt –hoogleraar aan de universiteit van Konstanz– heeft dit vergeten hoofdstuk uitgebreid onderzocht. Afgelopen februari publiceerde ze haar boek ”Als die Soldaten kamen” (Toen de soldaten kwamen). Uit haar studie blijkt dat niet alleen de Russen zich schuldig maakten aan seksuele misdrijven. Ook de westerse geallieerden vergrepen zich aan Duitse vrouwen, concludeert ze op basis van vele bronnen. „De Russen hebben de vrouwen met geweld genomen, de Amerikanen hebben hen verleid met geschenken.” Volgens haar moet dat algemene beeld worden bijgesteld.

De historicus en journalist voor de Süddeutsche Zeitung en Die Zeit begon met haar zoektocht rond haar geboorteplaats in Freiburg, Noord-Beieren. Daar stuitte ze op aanklachten van predikanten. „In de chaosdagen rond het einde van de oorlog functioneerde de kerk in deze dorpen als enige nog een beetje als bestuur. De organisatie van gemeente en politie was erg verstoord.”

Staatsalimentatie

Een van haar eerste aanknopingspunten voor het onderzoek vormden aanvragen voor een schadevergoeding. Vrouwen die waren verkracht konden vanaf 1956 bij de staat een claim indienen om zo een soort staatsalimentatie te krijgen voor de verzorging van het kind dat uit dit buitenechtelijke geslachtsverkeer was geboren. De gedachte hierachter was het gezin te beschermen. Een Duitse vader zou geen financiële schade hoeven te lijden door een kind ”van een vreemde”.

Maar hoe bewijs je zoiets, vraagt Gebhardt zich af. „Er werd in die tijd erg makkelijk van uitgegaan dat de verkrachte vrouwen het ”er wel naar gemaakt hadden”. Een redenering die je vandaag de dag ook nog vaak hoort.”

De historicus ontdekte dat ambtenaren vervolgens een diepgravend onderzoek instelden of een vrouw wel recht had op het geld. „Bespioneren, noem ik het. Ze ondervroegen familieleden, buren en de dominee. Had de vrouw zich wel gedragen? Voerde ze een ordelijk huishouden? Een heel vernederend proces voor slachtoffers dat bovendien jaren in beslag nam.”

Zwijgen

Over het algemeen werd er gezwegen over alles wat er gebeurd was, vertelt de hoogleraar. Het past volgens haar bij de generatie waarin niet over gevoelens werd gesproken en geen ruimte was voor empathie. „Men was erg hard voor elkaar, maar vooral ook voor zichzelf. Het land moest weer worden opgebouwd.”

Verder was het vaak een stille overeenkomst tussen man en vrouw om te zwijgen over wat er gebeurd was in de oorlog. „Mannen spraken niet over wat ze aan het front hadden gedaan. Vrouwen hielden voor zich over wat zij hadden meegemaakt.”

Bovendien zweeg Duitsland massaal over de eigen misdaden tijdens de oorlog. De zin ”Wir haben es nicht gewusst” stamt met name uit de jaren zestig, toen Duitsers voor het eerst openlijk en bewust gingen nadenken over hun eigen schuld en verantwoordelijkheid. „Dat was niet het moment om stil te staan bij de Duitse slachtoffers.”

In West-Duitsland was er een korte periode na de oorlog aandacht voor de misdaden van het Rode Leger. „Maar niet uit compassie met de slachtoffers. Men zocht vooral naar beschuldigingen voor de Russen.” Gebhardt kreeg kortgeleden een brief van een kleinzoon. „Zijn oma hield vol dat ze door Russen was verkracht. Maar ze kwam uit Zuid-Hessen, daar zaten helemaal geen Sovjetsoldaten.”

Veel vrouwen moesten zwijgen van hun eigen familie en omgeving. „Het verhaal van een twaalfjarig meisje maakte veel bij me los. Zij en haar moeder waren slachtoffer. Ze moest haar mond houden, al mocht ze het wel opschrijven in een dagboek. Dat boekje werd echt een tikkende tijdbom binnen het gezin.”

Hoeveel slachtoffers

Gebhardt doet in haar boek een poging om uit te rekenen hoeveel vrouwen slachtoffer werden van seksueel geweld. „We weten ongeveer hoeveel kinderen er zijn geboren uit een Duitse moeder en een soldaat als vader. Vier tot vijf procent hiervan heeft een verkrachting als oorzaak. En statistisch gezien ontstaat er uit elke honderdste verkrachting een kind.”

Het is een voorzichtige schatting, zegt ze. Met haar berekening komt ze op 860.000 verkrachte vrouwen en meisjes, van wie 190.000 door Amerikaanse soldaten. De raming stuit op kritiek in Duitsland, al heeft nog niemand haar methode echt weten te weerleggen, zegt ze. „Weekblad Der Spiegel schreef slechts: Dit kan niet kloppen. Maar een argument leverden ze er niet bij.”

Die ophef in de media over het aantal wijt ze aan de schok die haar boek teweegbrengt. „Mensen vinden dit een lastige waarheid. En dan is het makkelijker om commentaar te geven op getallen dan om gehoor te geven aan het appel dat het boek op de Duitse samenleving doet.”

Vanuit Groot-Brittannië kreeg ze ook enkele brieven dat de Duitsers geen recht hebben op een slachtofferrol. „Je kunt alleen maar eerlijk spreken over de misdaden die tegen deze vrouwen zijn begaan als je ook de Duitse daderrol erbij betrekt.”

Gebhardt vindt dat Duitsland uit dit verhaal lessen moet trekken voor nu. „Ik wil helemaal niet die Amerikaanse soldaten nu aanklagen.” Het verhaal doet veelmeer een beroep op de Duitse samenleving, vindt ze. „Hebben wij empathie voor de oorlogsvluchtelingen die naar ons land komen? Hoe helpen wij hen bij het verwerken van hun trauma’s?”

Zij die getuige waren van de oorlog zullen er binnen een paar jaar niet meer zijn. Met de kennis van haar onderzoek wil ze ook de mensen helpen die er nu nog last van hebben. „Bij het ouder worden vermindert je vermogen om goed om te gaan met trauma’s. De spoken uit het verleden kunnen zeer indringend terugkeren bij kleine dingen. Bijvoorbeeld wanneer een patiënt wordt gevraagd zich uit te kleden. Of wanneer ze Russisch of Engels horen praten.”

Het zwijgen werkt door in de generaties, zegt Gebhardt. „Het is bekend dat opgekropte familiegeheimen letterlijk ziek kunnen maken. Dat juist ook kinderen psychische klachten kunnen krijgen terwijl ze het trauma niet eens zelf hebben meegemaakt. Ik hoop met mijn boek enkele taboes te hebben doorbroken waarmee we ellende van vroeger kunnen opruimen.”

Boekinfo

Als die Soldaten kamen. Die Vergewaltigung deutscher Frauen am Ende des Zweiten Weltkriegs, Miriam Gebhardt; uitg. DVA-Verlag, München, 2015; ISBN 978 3 421 04633 8; 352 blz.; € 21,99.