„Een serieuze stap in de oplossing van een netelig probleem”, twitterde SGP-leider Van der Staaij woensdagavond, juist op het moment dat premier Rutte (VVD) en vice-premier Asscher (PvdA) op het ministerie van Algemene Zaken een toelichting gaven op hun, na elf dagen praten, bereikte akkoord.

Hij leek daarmee het enige lid te zijn van de oppositie dat chocola kon maken van de afspraken die VVD en PvdA maakten over hóé om te gaan met de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers, die nu in veel gemeenten nog gebruik kunnen maken van de bekende bed-bad-en-broodregeling waaraan het Rijk meebetaalt.

De rest had geen goed woord over voor het akkoord, dat behelst dat gemeenten in principe moeten stoppen met het bieden van basale opvang voor illegalen. Alleen nog in de vijf grote steden en het Groningse Ter Apel mag straks nog ”bed, bad en brood” worden aangeboden. Mits de desbetreffende illegaal mee wil werken aan zijn terugkeer.

Niet unisono

Waar de afgelopen tweeëneenhalf jaar de twee coalitiegenoten het nog konden opbrengen hun gesloten akkoorden enigszins unisono uit te venten, leek het woensdagavond bij wat de toelichting op een overeenkomst had moeten zijn bij vlagen op een verkiezingsdebat. Zowel verbaal als non-verbaal leken beide partners een ander verhaal te houden. Waar de PvdA consequent sprak over de komst van vijf „Pauluskerk­achtige opvanglocaties” waar werken aan terugkeer slechts een van de vele mogelijkheden is, sprak de VVD ferm van „terugkeer­locaties.” Even sprak het kabinet bepaald niet met één mond.

De tijd moet leren hoeveel leven de deal beschoren is. Allereerst omdat, zoals de PvdA woensdagavond benadrukte, burgemeesters aan uitgeprocedeerde asielzoekers gewoon noodopvang kunnen blijven bieden als de situatie in hun gemeente daarom vraagt. Diverse gemeenten hebben al aangegeven dit daadwerkelijk te blijven doen.

Het voornemen van het kabinet om dit niet meer te financieren, en gemeenten die opvang blijven bieden zelfs te korten op hun budget, is naast moeilijk uitvoerbaar mogelijk ook onwettig. Zeker als de Raad van State binnenkort bepalen zou dat noodvoorzieningen, óók voor uitgeprocedeerde asielzoekers die niet meewerken aan terugkeer, niets minder is dan een basisrecht.

Weinig synergie

Tijdens de formatie bleken de vooraf ongedachte coalitie­partners VVD en PvdA verrassend snel tot afspraken en hervormingen te kunnen komen. Dat was vooral te danken aan het plan van formateur Wouter Bos om in plaats van per thema platgeslagen compromissen af te spreken, elkaar wat te gunnen en beleidsthema’s uit te ruilen, zoals de PvdA koos voor „nivelleren” en de VVD voor een „solide begroting.”

Nu de uitgeruilde beleids­thema’s in beleid zijn omgezet, en er voor nieuwe problemen die zich aandienen wél compromissen nodig zijn, wordt langzaam duidelijk dat er tussen VVD en PvdA weinig synergie bestaat en –naar het schijnt– inmiddels ook niet al te veel chemie meer.

Dat belooft wat voor de komende onderhandelingen voor een nieuw belastingstelsel, waarbij beide partijen weliswaar eenzelfde doel nastreven –lagere lasten op arbeid–, maar de gewenste marsroute behoorlijk afwijkt. Komt nog bij dat er in dit geval ook nog eens overeenstemming moet worden bereikt met –naast D66, CU en SGP– een nieuwe gedoogpartij.

Al met al lijkt met de deal vooral tijd te zijn gekocht. Tijd die leren moet of dit kabinet er straks nog zit. Die vraag is na woensdag niet kleiner geworden.