Syse was tot de opheffing in 2001 leider van het secretariaat van de ”Waardencommissie”, een uit vertegenwoordigers van allerlei maatschappelijke geledingen samengesteld orgaan dat in politiek Den Haag postuum opnieuw in de belangstelling is gekomen door toedoen van het kabinet-Balkenende. Ook de Nederlandse regering wil een brede maatschappelijke bezinning op de normen en waarden waarop de samenleving steunt. Hopelijk leidt dat tegelijkertijd tot een verbetering van de moraal, zo is de gedachte.

Premier Balkende ontmoette daarom Syse tijdens een recent bezoekje aan zijn Noorse ambtscollega. De Nederlandse regeringsleider bleek er niettemin weinig voor te voelen om ook zo’n commissie in het leven te roepen, maar dat begrijpt Syse best. „Een commissie is niet de enige manier waarop het debat kan worden aangepakt. Ik zou ook geen nieuwe Noorse commissie willen”, aldus Syse. Desondanks meent hij dat er van een succes kan worden gesproken, in ieder geval als het gaat over de deelname aan het debat en de doorwerking daarvan in de maatschappij en met name ook de politiek.

Syse: „De commissie heeft geweldig veel maatschappelijke aandacht gekregen. Dat was een verrassing. In de media drongen we echter onvoldoende door, hoewel de communicatie daarmee op zich goed verliep. Het probleem was waarschijnlijk dat de conclusies en rapporten te weinig tot de verbeelding spraken. De boodschap was voor mediagebruik vaak niet aansprekend genoeg, zou je kunnen zeggen. Verwacht werd kennelijk dat we de hele tijd met iets nieuws kwamen. Maar dat was niet de bedoeling en ik ben ook blij dat we aan die verwachting niet tegemoet zijn gekomen. Ons werk was duidelijk meer gericht op de lange termijn.

Het gevaar zou ook zijn geweest dat de commissieleden met individuele en toevallige meningen naar buiten zouden zijn gekomen. Dat zou ten koste zijn gegaan van de ernst. De commissie overleed ook als het ware in stilte. Velen vroegen daarna nog lang wat er toch van die Waardencommissie geworden was. Dat is natuurlijk niet goed, want er is wel een slotrapport op tafel gelegd.”

Het mandaat van de commissie was zeer breed geformuleerd, vertelt Syse. Hoofddoel was om zo veel mogelijk krachten te mobiliseren tegen zich steeds sterker manifesterende negatieve ontwikkelingen in de samenleving. Ook Noorwegen is niet ontkomen aan samenlevingsontwrichtende trends wegens verlies van normen die vroeger voor iedereen voor zich spraken.

De taak van de commissie, benoemd door de regering, was vooral van structurerende aard. „Daar zijn we heel lang mee bezig geweest”, vertelt Syse. „Gekozen is voor een aanpak met deelprojecten onder titels als ”Waarden bij het eind van het leven”, ”Ontmoeting van de minderheden met de maatschappij” en ”NATO, ethische vragen bij onze defensie”.”

Maar ook waren er projecten over de tradities en de ontwikkeling van de waarden door de tijd heen, over het milieu en over communicatie tussen verschillende culturen en religies. Daarnaast over de uitdagingen die de olie- en gasrijkdom voor de Noorse samenleving met zich meebrengt, de uitdagingen op het gebied van de gezondheidszorg enzovoort. Kortom, er was weinig gaande in Noorwegen of het kwam wel op de een of andere manier via de Waardencommissie aan de orde.

Volgens Syse zijn er met name op lokaal niveau wel zo’n 1000 discussiebijeenkomsten geweest onder de vlag van het brede maatschappelijke debat. „Winst was tevens dat de gesprekken zijn gevoerd over de grenzen van de religies en geloofsgroepen heen. Er zijn veel verschillende kerkelijke groepen in Noorwegen, maar de meerderheid van de bevolking is verbonden met de lutheraanse volkskerk. Des te belangrijker was het dat die meerderheid in gesprek kwam met andersgezinden.”

Syse wil best erkennen dat sommige projecten op een fiasco zijn uitgedraaid. „Het vervolgtraject had ook beter gekund. Nu is het voorbij en gebeurt er eigenlijk niets meer. Maar het is natuurlijk wel zo dat dit maatschappelijk debat eigenlijk permanent zou moeten worden gevoerd. Belangrijker dan een nieuwe commissie is evenwel dat debat in zo veel mogelijk verbanden wordt gestimuleerd en dan speciaal ook in politiek verband. Hier is de acceptatie van filosofische onderbouwing bij de standpuntbepaling niettemin na het brede maatschappelijke debat al aanzienlijk groter geworden.”

vraag (u14(Is Noorwegen er een beter land van geworden?

Syse lachend: „Nee dat denk ik toch niet. Maar ik hoop wel dat het alsnog een beter land wordt. Er is een reactie gekomen op het materialisme. Maar dat is een tendens die je niet alleen in Noorwegen ziet, maar ook elders in de wereld.”