Geen uitzondering, maar eerder een klassiek voorbeeld van fraude. Zo typeert oud-hoogleraar risico­management Diekman van de Erasmus Universiteit de gisteren bekendgemaakte fraudezaak bij het Leger des Heils. Diekman, die ook leidinggeeft aan de opleiding financieel forensisch deskundige: „Fraudes beginnen klein, blijven vaak jaren onder de radar, en langzaam gaan fraudeurs met grotere bedragen werken. Als de zaak aan het licht komt, blijkt het om een groot bedrag te gaan.”

De jaaromzet van de afdeling jeugdbescherming bij het Leger de Heils is 40 miljoen euro. Een verduistering van 850.000 euro in zes jaar betekent per jaar gemiddeld een kleine 1,5 ton, rekent Diekman voor. „Op een omzet van 40 miljoen is dat niet dramatisch. Daardoor gaat dit soort fraude onopgemerkt door de zeef.”

Hoffmann Bedrijfsrecherche, de grootste particuliere fraude­bestrijder in Nederland, behandelt jaarlijks 100 tot 150 zaken in de categorie valse facturen. Fraudes zoals deze bij het Leger zijn helaas schering en inslag, zegt directeur R. Franken. „De oorzaak dat er geen rood lampje gaat branden, is vaak een cultuur van goedgelovigheid. In het algemeen is in dit soort zaken vaak sprake van enige vorm van naïviteit.”

Fraude kan in elke onderneming voorkomen, stelt Diekman. „Het heeft in eerste instantie te maken met de integriteit van een individu. Iemand is bereid het onaanvaardbare te doen.” Hij wijst erop dat ook de bedrijfscultuur het soms makkelijker kan maken. „Het Leger des Heils is gericht op hulp aan de meest kwetsbaren in de samenleving. Dat doet het vanuit een Bijbelse visie. Het is mogelijk dat medewerkers daar meer dan elders geneigd zijn elkaar te vertrouwen. Dit soort voorbeelden toont aan dat ook in zulke instellingen de interne controle op orde moet zijn.”

Forensisch accountant I. Toxopeus, verbonden aan financieel forensisch onderzoeksbureau Hermes Advisory, komt bij „de beste bedrijven” fraude met valse facturen tegen. „De crediteurenadministratie is een gevoelige afdeling. Accountants kijken of er procedures zijn voor controle en scheiding van verantwoordelijkheden. Toch gaat het dan nog vaak mis. Mensen doen elkaars werk of kunnen makkelijk elkaars wachtwoorden gebruiken.”

Ze denkt wel dat de zorg een kwetsbare sector is. „Hoe onduidelijker de stroom tussen inkomsten en uitgaven, hoe moeilijker de controle. Als je bij de supermarkt een potje appelmoes koopt voor een euro, is het verband tussen wat binnenkomt en wat eruit gaat helder. In een zorginstelling is die relatie veel complexer. Toch kunnen ook zulke organisaties zich ertegen wapenen. Ervaren fraudeonderzoekers weten waar de rode vlaggen hangen. Er is software die je kunt toepassen op de administratie. Als er veel geld naar een bepaalde rekening gaat, haal je dat er dan zo uit. Maar door de economische crisis zijn bedrijven steeds minder bereid te investeren in dat soort controles.”