Stemmenwinst door duidelijkheid

Hij is atheïst, werkt tot zijn tevredenheid al jaren op zondag én steunt het homohuwelijk uit volle overtuiging. Toch stemde hij bij de Provinciale Statenverkiezingen van vorige week SGP, liet Tim Engelbart (26) dinsdag weten na een oproep in deze krant aan nieuwe SGP-stemmers om hun stemgedrag toe te lichten.

Engelbart stapte over vanuit de VVD. Hij vindt dat die partij haar liberale plicht om te werken aan een kleinere overheid verzaakt, te veel meegaat in de bezuinigingen op defensie én te veel besmeurd is met schandalen rond graaiende en falende bestuurders. „Ook deze imagoschade gaf mij het idee dat ik voor één keer beter op de staatkundig gereformeerden kan stemmen”, aldus Engelbart. Dat de koopzondag en het homohuwelijk, waarover hij anders denkt dan de SGP, in de verkiezingscampagne niet opspeelden, ziet hij als belangrijke bijkomstigheid.

Het aanboren van een nieuw electoraat is de droom van elke partij; ook van de SGP. Toch lijkt de gedachte irreëel dat de partij vorige week 17.777 stemmen kon plussen doordat seculiere conservatieven, Joden, behoudende rooms-katholieken en gedesillusioneerde VVD’ers zoals Engelbart de partij ontdekten als vluchtheuvel. Daarvoor concentreert de winst van de staatkundig gereformeerden zich te zeer in de christelijke bolwerken op de biblebelt –Ede, Barneveld, Goeree-Overflakkee, Katwijk, Neder-Betuwe en Putten– (zie kader) waar de partij al vanouds een gunstige positie heeft.

Frappant is wel dat de winst van de SGP zich in een aantal van deze gemeenten manifesteert, samen met een redelijk tot fors stemmenverlies voor het CDA. Dat zien ook de CDA-lijsttrekkers in deze gemeenten. Tegenover deze krant beamen ze allesbehalve uit te sluiten dat het CDA in hun gemeenten heeft verloren doordat de rol van de partij in de landspolitiek de laatste jaren aanzienlijk veranderd is.

„Het optreden van Buma maakt onze kiezers eigenlijk niet goed duidelijk waar het CDA nu precies staat”, zegt CDA-fractievoorzitter Henk Smit uit Barneveld. Hij zegt na de Statenverkiezingen massaal te zijn benaderd door CDA’ers die de partij jarenlang steunden, maar vorige week woensdag hun heil elders zochten, „voor een deel mogelijk ook bij de SGP. Ze zeiden: Onze partij stemt niet voor en niet tegen en bekijkt het per geval, maar wat betekent dat precies? Iets explicieter zou prettig zijn.”

Huwelijkstrouw

In Katwijk zegt CDA-fractievoorzitter Krijn van der Spijk vergelijkbare geluiden te hebben gehoord. „Er is zeker een deel van onze kiezers geswitcht naar de SGP, omdat ze bij Buma het uitgesprokene en het expliciete missen. Neem nu het pleidooi van Van der Staaij voor huwelijkstrouw, vlak voor de verkiezingen in het tv-programma Pauw. Die man recht zijn rug en durft gewoon te zeggen waar het op staat. Er zijn zeker Katwijkse CDA’ers die heimelijk vinden dat ook Buma zich in zulke stellige bewoordingen moet uitlaten. Maar ja, zo’n man moet natuurlijk rekening houden met een enorm gemêleerde achterban. En met een fractie waarin misschien wel meerdere Kamerleden zitten die een scheiding hebben meegemaakt of een nieuwe relatie begonnen zijn.”

Het beeld van een partij die van kleur verschiet én er bestuurlijk steeds minder toe doet, speelt het CDA in de biblebelt nog meer dan elders in den lande parten, denkt CDA-fractievoorzitter Jaap Boot uit Ede. „Ik zie een duidelijke trend. Waar CU en SGP al een stevige positie hadden, hebben ze hun invloed nog verder versterkt. Tegelijkertijd is het CDA in al die gemeenten, ook in Ede, fors wat kiezers kwijtgeraakt.”

Principes

Kiezers houden van duidelijkheid, betoogt Boot. „Partijen zoals de SGP die zich bevinden in het orthodoxe deel van het spectrum kunnen die duidelijkheid bieden. De vraag die wij ons tot nu toe steeds stelden, is niet: Wat is goed voor onze achterban, maar: Wat is goed voor heel Ede? En als bestuurderspartij moeten we zo nu en dan in onze stellingnames weleens terughoudend zijn. Vanuit de oppositie is de SGP er natuurlijk steeds als eerste bij om ons te vragen: Waar blijven jullie principes? Kwesties waar dat bij kan, spelen in Ede momenteel volop. Wel of geen zondagse detailhandel in het toekomstige fietsbelevingscentrum, het mogelijk verdwijnen van het ambtsgebed en het mogelijk schrappen van het gokverbod uit de APV. De SGP speelt daar slim op in en raakt daarmee bij een behoudend deel van onze kiezers zeker een gevoelige snaar.”

SGP-woordvoerders in Ede en Barneveld zien de mogelijkheid dat hun partij de zetelwinst voor een deel dankt aan ontevreden, overstappende CDA’ers als zeer reëel. Zo lijdt het voor Breunis van de Weerd (Ede) geen twijfel dat een deel van de nieuwe SGP-aanhang in Ede bestaat uit „de groep oude CHU-kiezers uit het behoudende deel van de hervormde kerk.” Koos van der Tang (Barneveld) betwijfelt of het vanuit Den Haag opgelegde protest van het CDA tegen het overhevelen van zorgtaken naar gemeenten goed landt op de Veluwe. „We zijn een arbeidzaam en nuchter volkje dat de noodzaak van de afslanking van overheidstaken best begrijpt.” Van der Tang houdt er verder rekening mee dat het SGP-standpunt over de horeca-openingstijden in Barneveld ook bij een deel van de CDA-achterban herkenning heeft opgeroepen. „Het CDA gaat daar wat vrijer mee om.”

Nuancerende geluiden klinken er overigens vanuit Neder-Betuwe. De SGP boekt daar winst, zeggen CDA én SGP, omdat door de komst van reformatorische scholen steeds meer reformatorische kiezers verhuizen naar het Betuwse Rivierenland. In Goeree-Overflakkee valt te beluisteren dat grensverkeer tussen CDA en SGP in deze gemeente van alle tijden is en dat een deel van de CDA-achterban dit keer SGP stemde vanwege de populariteit van oud-burgemeester en SGP-lijsttrekker Servaas Stoop.

Les

Omdat het CDA landelijk weer terrein kan herwinnen, lijkt het nog te vroeg om te concluderen dat de kiezersstroom van CDA naar SGP structureel verschuift. „Maar”, zegt CDA’er Boot uit Ede, „als CDA-lijsttrekkers op de biblebelt moeten we ons binnenkort wel gaan beraden op de vraag hoe we voorkomen dat deze trend doorzet en dat we worden gemangeld tussen christelijk en niet-christelijk. Wat mij betreft, is de les van deze verkiezingen dat we als CDA niet altijd voor het compromis moeten gaan.”

Vijf pullfactoren

Maar liefst 170.218 stemmen behaalde de SGP bij de Statenverkiezingen van vorige week. Dat was voor deze partij, bij provinciale verkiezingen, een record. Ook bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar (131.270 stemmen; gecombineerde lijsten met de ChristenUnie niet meegeteld) en bij de Kamerverkiezingen van 2012 (196.280 stemmen) harkten de staatkundig gereformeerden meer stemmen binnen dan ooit daarvoor. Electoraal zit de partij dus onmiskenbaar in de lift. Maar wat maakt de SGP in het huidige tijdsgewricht nu zo aantrekkelijk voor nieuwe kiezers? Ten minste vijf zogeheten pullfactoren kunnen daarbij een rol spelen:

1. Invloed

Sinds 2010 heeft de partij aan het Binnenhof iets in de melk te brokkelen. Stemden christelijke kiezers in het verleden in groten getale CDA met het argument: die partij heeft tenminste invloed en regeert mee (en de staatkundig gereformeerden staan met al hun principiële zuiverheid aan de zijlijn), tegenwoordig ligt de zaak precies omgekeerd. Wie invloed wil hebben, moet SGP (of ChristenUnie) stemmen; de christendemocraten gedogen niet mee.

2. Leiding

De stijl van politiek bedrijven van leidinggevende politici zoals Van der Staaij en Dijkgraaf spreekt velen, ook buiten de natuurlijke achterban van de SGP aan: zakelijk, resultaatgericht, kundig, gedreven, maar soms ook beelddoorbrekend en gedurfd getuigend. Onderzoek door Ipsos toont aan dat, behalve de ChristenUnie, geen partij zo’n hoog aandeel jonge kiezers heeft als de SGP.

3. Bekendheid

Mede als gevolg van voorgaande factoren verschijnen SGP-kopstukken vaker dan vroeger in de media. Dat trekt de aandacht van kiezersgroepen die voorheen nauwelijks op dit kleine partijtje letten. „Hé, ik wist niet dat die gereformeerden zulke heldere standpunten hadden. Eigenlijk hebben ze gewoon gelijk.”

4. Minder aanstoot

Enkele voorheen nogal ‘aanstootgevende’ kantjes van het partijimago zijn de laatste jaren snel aan het wegslijten. De SGP vrouwonvriendelijk? Hmm, vroeger misschien, maar tegenwoordig heeft de partij zelfs een vrouwelijk raadslid. Onverdraagzaam? Welnee, de SGP komt juist op voor godsdienstvrijheid en tekent protest aan als in Den Bosch een eucharistie wordt verstoord.

5. Speerpunten

Door slim enkele speerpunten uit haar programma die het bij bepaalde groepen kiezers goed doen te benadrukken, kweekt de SGP redelijk wat goodwill bij de periferie van haar kiezerskorps. Pro-Israël, pro-life, pro-huwelijkstrouw, pro-Defensie, uitgesproken christelijk en in het algemeen een onmiskenbaar rechts profiel: dát gaat er bij een deel van het electoraat –ook bij hen die zich niet snel ”refo” zullen noemen– aardig in.

„Bij testjes kwam ik steeds op SGP uit”

tekst Kees de Groot

Wie zijn de nieuwe SGP-stemmers? En wat bewoog hen voor die partij te kiezen? Een van de mensen die reageerden op een oproepje van deze krant om daar iets over te vertellen, is Esther Kremers. De 18-jarige studente („ik kom uit de Protestantse Kerk in Nederland”) rekent zichzelf niet tot de traditionele SGP-achterban. Ze steunt de partij niet actief, hoewel ze zich er best voor zou willen inzetten.

Ze stemde er wel op. „Ik heb een aantal tests gedaan, en daarbij kwam ik altijd bij de SGP uit.” Als christen kan ze zich „erg goed” vinden in de standpunten van de partij. „De SGP geeft ook echt een christelijke invulling aan de politiek, aangezien ze God duidelijk erkent. Ze is erg duidelijk over abortus en euthanasie. Ik sta daar echt volledig achter.”

De stabiliteit en de betrouwbaarheid van de SGP gaven voor Stefan Vreeken (20) de doorslag om voor het eerst op die partij te stemmen. „De SGP verschiet niet steeds van kleur door de oren te laten hangen naar wat mensen van buiten de partij vinden.”

Tegelijkertijd luistert de SGP goed naar haar achterban. „Om binnen de christelijke gemeenschap te kijken waar verbeterpunten zitten.” Het spreekt hem ook aan dat de SGP door haar constructieve houding bijdraagt aan een stabiel kabinet.

Dat de SGP in principe probeert regeringsbeleid te steunen, noemt M. S. Slager als een van de redenen om op die partij te stemmen. En omdat de SGP Israël steunt en antisemitisme bestrijdt. Ze stemde eerder op andere partijen die achter Israël staan, maar is er niet zeker van of die dat ook blijven doen. Verder stelt ze de „religieuze standvastigheid” van de SGP op prijs.

Marianne de Wolff (48), stemde altijd op de CU en daarvoor op het GPV, maar switchte nu „puur op gevoel” naar de SGP. „Deze partij staat nog iets duidelijker voor haar christelijke principes dan de ChristenUnie.”

Dat gaf ook de doorslag voor de G. H. Kroese („ruim in de zeventig”). Vanaf het moment dat hij en zijn vrouw stemgerechtigd waren, kozen ze voor GPV of ChristenUnie. „Maar omdat de CU steeds meer gaat lijken op de vroegere CDA, meer algemeen christelijk wordt, en graag schurkt tegen de macht, hebben wij besloten het meer koersvaste christelijke beleid van de SGP te steunen.”

De rooms-katholieke Gerard Adolfse stemde vroeger CDA, VVD en PVV. „Maar die partijen bedreigen de vrijheid van godsdienst met hun standpunten over de scheiding van kerk en staat. Zij willen van het geloof een privéaangelegenheid maken, iets wat achter de voordeur hoort.” Dat staat volgens hem „haaks op de boodschap die Jezus ons heeft gegeven.”

Het CDA is in naam dan wel christelijk, stelt hij, „in de praktijk is het echter een relativistische partij.” Als rooms-katholiek kan hij weliswaar geen lid worden van de SGP, schrijft Adolfse, „maar daar heb ik geen problemen mee. Mijn stem gaat vanaf nu alleen nog maar naar de SGP.”