Last van opwarming van de aarde hebben ze in Vanuatu zeker ook. De Ni-Vanuatu, zoals de bevolking wordt aangeduid, hebben zelfs de twijfelachtige eer de eerste ‘klimaatvluchtelingen’ te hebben geleverd. Dat was in 2004, toen de bewoners van het dorp Latwa in het noorden van Vanuatu, hun huizen ontvluchtten omdat de oceaan vanwege een stijgende waterspiegel te dichtbij kwam.

Toch gaat het in Vanuatu meer over land dan over oceaanwater, en een zware orkaan als Pam dreigt dat te verdoezelen.

De werkelijke problematiek op deze eilanden is een compleet uit de hand gelopen grondspeculatie, waaraan de overheid ook nog eens volop meedeed, met als gevolg onderhuidse spanningen onder de bevolking.

”Land is life”, grond is leven, is een gezegde dat op alle eilanden in de Pacific wordt gehoord, en zeker ook in Vanuatu. Bijna 80 procent van de bevolking moet dagelijks leven van wat het zelf heeft verbouwd en daarom is zekerheid over landbezit van groot belang. Precies daar ontbreekt het al vele jaren aan in Vanuatu.

In economische rapporten wordt die grondhandel geprezen. Zo zijn de motoren achter Vanuatu’s economische vooruitgang –de toerisme-industrie, overheidsinvesteringen in de bouw en de onroerendgoedsector– ondenkbaar zonder die wildgroei in koop en verkoop van grond.

Kwalijk is dat ook traditioneel grondeigendom daarmee onderuit wordt gehaald. Adatland, grond dat van generatie op generatie in eigendom wordt doorgegeven, kan in Vanuatu zomaar te koop worden gezet. Als regel geldt dat zulk land voor een periode van 75 jaar mag worden verhandeld.

„De koop en verkoop van land is in Vanuatu niet goed geregeld”, aldus de opsteller van een economisch rapport, „conflicten over eigendom zijn er daardoor voortdurend. Zo is er grote onvrede onder adatgrondeigenaren dat ze niet profiteren van dat eindeloze proces van kopen en verkopen door speculanten.”

Bekend uit andere landen en regio’s, zoals Thailand, de Filipijnen en Atjeh, is dat een zware orkaan deze problemen enkel verergert. Bezien vanuit het oogpunt van landbezit en landrechten is zo’n storm immers één grote wasmachine waarin al het land, inclusief bewijsstukken van eigendom, wordt gekieperd, om er vervolgens compleet door elkaar gehusseld weer uit te komen. Grondspeculanten zijn er dan als de kippen bij om hun slag te slaan en land op te eisen.

„In het politiek en sociaal stabiele Vanuatu (dat vooral vóór 2004 een uiterst tumultueuze periode heeft gekend) dreigt sociale onrust als de onvrede over grondspeculatie niet wordt onderkend en aangepakt”, aldus het al eerder geciteerde rapport over Vanuatu’s economische vooruitzichten.

De onvrede wordt nog eens vergroot door de gebrekkige onderwijsvoorzieningen op de eilanden, waardoor de kans op werk gering is. Vooral bij het middelbaar onderwijs is de capaciteit beperkt, waardoor „veel kinderen op hun tiende klaar zijn met school.” Wie wél door kan leren, strandt nogal eens halverwege de studie vanwege te hoge studiekosten.

Omdat jongeren maar moeizaam aan werk komen, helpen ze vaak mee in het huishouden en/of op de kleine familieboerderijtjes. Landspeculatie raakt deze jongeren dus direct in hun dagelijks leven.

Intussen heeft de regering van Vanuatu niet stilgezeten. Vorige week maakte Siobhan McDonell (zij is onderzoeker aan de Nationale Universiteit van Australië in Melbourne) in een artikel op de website van EastAsiaForum, melding van een enorm billboard dat in het dorp Emau, op het hoofdeiland Efate, is neergezet. Daarop wordt de start van grootschalige landhervorming aangekondigd, met als eerste stap het zorgvuldig in kaart brengen van adatgrond: wie is vanouds eigenaar van land en waar ligt dat precies? Veelzeggend is dat bij dit initiatief niet de overheid de leiding krijgt, maar de zogenaamde namakals: lokale bestuursorganen in Vanuatu die zich bij hun bestuur baseren op adat.

Dat de ”Minister of Lands” (zoals de betrokken bewindsman wordt genoemd) wordt buitengesloten is natuurlijk niet voor niets: het ministerie is berucht om zijn grondspeculatie (vooral van staatsgrond).

Voor de verkoop van adatland, luidt het plan, is straks de vrijwillige en weloverwogen toestemming nodig van de adateigenaars. Eerst moet het adatbezit in kaart worden gebracht. Juridisch puinruimen, zou je dat kunnen noemen. Voorlopig zijn de Ni-Vanuatu even druk met een ander soort van puinruimen. De chaos die er nu heerst bevordert een afgewogen en eerlijke afwikkeling van de grondproblematiek niet.