22.00 uur: Liveblog gesloten – Dit liveblog over de verkiezingen van provinciale staten en waterschappen wordt gesloten.

19.40 uur: Dubbele opkomst voor waterschapsverkiezingen – In vergelijking met eerdere jaren zijn er veel meer mensen die hun stem hebben uitgebracht voor de leden van de waterschappen. Uit de gegevens van 17 van de 22 waterschappen blijkt dat bijna 44 procent (43,99) van de kiezers woensdag heeft gestemd. Dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van 2008 (22,68). Dat meldde donderdagavond de Unie van Waterschappen.

17.03 uur: Is dit wat we willen? – Een kabinet moet een fatsoenlijke periode kunnen regeren. Als een coalitie telkens halverwege de rit verlamd raakt doordat kiezers inmiddels weer van mening zijn veranderd, moeten we ons achter de oren krabben. Is dit wat we willen, vraagt de commentator zich af.

16.53 uur: E-paper gratis – In de krant is er iets misgegaan in de tabellen met uitslagen. De getallen kloppen wel, maar het ziet er niet fraai uit. In de digitale versie is dit gecorrigeerd. De e-paper is gratis te raadplegen.

16.41 uur: Mogelijk zesde zetel SGP in Zeeland – De SGP krijgt er mogelijk nog een zetel bij en wordt daarmee de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen in Zeeland. De partij claimt aan de hand van eigen berekeningen recht te hebben op de restzetel die afgelopen nacht aan de staart van de stemmentellingen aan GroenLinks werd toebedacht.

16.20 uur: Bijna helft PvdA-kiezers wil Samsom niet meer – Bijna de helft van de mensen (44 procent) die tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 op de PvdA stemden, vindt nu dat PvdA-leider Diederik Samsom moet opstappen. Dat blijkt uit een onderzoek van Peil.nl/Maurice de Hond in opdracht van het ANP daags na de Statenverkiezingen waarbij de PvdA fors verloor. De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb wordt gezien als de meest wenselijke lijsttrekker voor de volgende Tweede Kamerverkiezingen.

15.13 uur: Meer blanco en ongeldig gestemd – Er is veel meer blanco en ongeldig gestemd dan bij de vorige Statenverkiezingen. Ditmaal waren 35.818 stemmen blanco of ongeldig, tijdens de vorige Statenverkiezingen waren dat er 20.853. In de gemeente Vaals was het percentage blanco en ongeldige stemmen het grootst, namelijk 1,7. Ook in de gemeente Vlieland, Waterland, Zoeterwoude en Delft waren veel stemmen blanco of ongeldig.

15.06 uur: Laagste opkomst Rotterdam, hoogst Rozendaal – In de gemeente Rotterdam lag woensdag het opkomstpercentage het laagst. Slechts 35,5 procent van de stemgerechtigden bracht een stem uit. In de Gelderse gemeente Rozendaal was de opkomst het hoogst. Liefst 75,4 procent van de stemgerechtigden kwam opdagen. Daarmee laat de kleine gemeente Haren, Staphorst, Reimerswaal en Zuidhorn achter zich.

Rotterdam voert de lijst aan als het aankomt op lage opkomst. Ook in Rucphen (36,1 procent), Tilburg (36,9), Schiedam (38,4) en Den Helder (39,0) was de opkomst niet hoog.

14.18 uur: PVV grootste in 23 gemeenten – De Partij voor de Vrijheid (PVV) heeft woensdag in 23 gemeenten de meeste stemmen gekregen. Dat blijkt uit gegevens van de ANP Verkiezingsdienst. De partij kreeg onder meer veel stemmen in Rotterdam en omgeving. De PVV was niet alleen het populairst in de Maasstad zelf, maar ook in Capelle aan den IJssel, Ridderkerk, Zwijndrecht, Nissewaard, Dordrecht, Schiedam, Vlaardingen en Hellevoetsluis. De partij werd verder de grootste in de Limburgse gemeenten Maastricht, Kerkrade, Onderbanken, Landgraaf, Brunssum en Stein. In Almere en Lelystad liet Wilders de anderen ook achter zich.

14.00 uur: Meer zetels voor regionale partijen – De regionale partijen zijn flink vooruitgegaan bij de Provinciale Statenverkiezingen van woensdag. Ze kregen bij elkaar vijftien zetels. Bij de vorige verkiezingen waren dat acht zetels. Dat blijkt uit gegevens van de ANP Verkiezingsdienst. Grootste regionale winnaar is Groninger Belang, dat vanuit het niets drie zetels kreeg. De Fryske Nasjonale Partij (4), de Partij voor het Noorden (1) en de Ouderenpartij Noord-Holland (1) behielden hun zetels. Bovendien kregen Sterk Lokaal, Zeeland Lokaal, Lokaal Brabant, de Volkspartij Limburg en Lokaal-Limburg hun eerste Statenzetel. De Partij voor Zeeland moest inleveren, van twee naar een.

13.40 uur: Samsom: het wordt nog ingewikkelder – Het wordt voor de coalitie nog ingewikkelder om meerderheden in de Eerste Kamer te krijgen dan het al was. Dat zei leider Diederik Samsom van de zwaar verliezende PvdA bij aanvang van het beraad van zijn fractie, donderdag in de Tweede Kamer. Geen leuke vergadering, beaamde hij. „Het verlies is groot, dus de teleurstelling is ook groot.” „We zijn er als team aan begonnen en we gaan ook als team verder”, zei hij over de ontstane situatie. De economische cijfers trekken wel aan, maar de mensen voelen dat nog niet, zei Samsom. „Daar moeten we harder aan werken, dan komen de kiezers terug.” Hij hoopt dat de SP intussen haar extra stem in de Senaat zal gebruiken voor meer invloed, zei Samsom. „Als GroenLinks of de SP willen meedoen, zal ik de laatste zijn om tegen te werken”, zei hij over de andere linkse partijen. Maar de PvdA is „wel de laatste om voorwaarden te stellen.”

13.10 uur: Grootste partijen per provincie – De VVD en het CDA hebben woensdag de meeste zetels in de Provinciale Staten in de wacht gesleept. Beide partijen kregen in totaal 89 zetels. Klik hier voor een overzicht van de grootste partijen per provincie.

12.55 uur: Meer blanco en ongeldig gestemd – Er is veel meer blanco en ongeldig gestemd bij de Provinciale Statenverkiezingen ten opzichte van de vorige editie. Ditmaal waren 35.818 stemmen blanco of ongeldig, blijkt uit cijfers van de ANP Verkiezingsdienst. Tijdens de vorige Statenverkiezingen waren er 20.853 blanco en ongeldige stemmen, oftewel 0,3 procent van het totaal aan uitgebrachte stemmen. Ditmaal was dat 0,6 procent van alle stemmen. Ter vergelijking: bij de laatste landelijke verkiezingen in 2012 was 0,4 procent van de stemmen ongeldig of blanco. Een stem is blanco als op het ingeleverde stemformulier niets is ingevuld. Bij ongeldige stemmen zijn bijvoorbeeld meerdere vakjes ingekleurd, of heeft de kiezer iets anders gedaan op het stembiljet. Zo passeerden woensdag op sociale media meerdere foto’s van ongeldige stemmen. „Afschaffen!!” schreef iemand bijvoorbeeld op zijn stembiljet.

12.45 uur: Opkomst per provincie – Iets minder dan de helft van de mensen die mochten stemmen, is woensdag daadwerkelijk naar het stemlokaal gegaan. De landelijke opkomst was 47,5 procent. Klik hier voor een overzicht van de opkomst per provincie.

12.40 uur: „41 zetels voor coalitie in Tweede Kamer” – Als Nederland woensdag voor de Tweede Kamer had gestemd, zou de VVD met 25 zetels de grootste zijn geworden. De PvdA zou de zesde partij van het land zijn met zestien zetels. Bij elkaar zou de coalitie dus 41 zetels hebben gekregen. Dat is evenveel als de VVD nu heeft in de 150 zetels tellende Tweede Kamer. Dat blijkt uit doorberekeningen van de ANP Verkiezingsdienst.

12.30 uur: D66: invloed omzetten in resultaten – D66-leider Alexander Pechtold werd donderdagochtend na een kort nachtje met een goed gevoel wakker. Hij stelde vast dat geen enkele partij zo fors had gewonnen bij de verkiezingen voor Provinciale Staten als D66. Zijn partij groeide van vijf naar tien zetels in de voorlopige uitslag voor de Eerste Kamer. En nu de invloed omzetten in resultaten, aldus Pechtold, die daar een glas champagne op dronk met D66-senator Thom de Graaf. Pechtold wil graag verder op de ingeslagen weg waarbij oppositiepartij D66 op onderdelen samenwerkt met de regeringspartijen VVD en PvdA. „D66 is zeer bereid te praten. We hebben meer zetels en meer zetels is meer invloed”, herhaalde Pechtold.

12.25 uur: „Uitslag kan nog veranderen” – De verdeling van de zetels in de Eerste Kamer kan anders uitvallen dan de voorlopige uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen donderdag lijkt aan te geven. Lijstverbindingen, bevolkingsaantallen, correcties en onderhandelingen kunnen voor flinke verschillen zorgen, zegt hoogleraar en politicoloog Rinus van Schendelen donderdag.

12.15 uur: „Wisselende coalities worden gemeengoed” – De politici in Den Haag zullen moeten leren leven met wisselende coalities. „De uitslag van woensdag is de bevestiging van een langdurige trend”, zegt politicoloog en hoogleraar Rinus van Schendelendonderdag over de gefragmenteerde verkiezingsuitslag. „Maar een probleem is het niet. Eigenlijk is er geen mooiere vorm van democratie.”

12.06 uur: PvdA verliest in alle 393 gemeenten – De Partij van de Arbeid heeft woensdag in alle 393 gemeenten verloren. Het beste resultaat boekte de partij op Urk, waar de sociaaldemocraten het verlies beperkt hielden tot een min van 0,2 procent. Dat blijkt uit de cijfers van de ANP Verkiezingsdienst. De partij kreeg de grootste klappen in Pekela (-20,5 procentpunt), Menterwolde (-19,3), Veendam (-19,2), Appingedam (-18,1), Oldambt (-17,5) en Bellingwedde (-17,1). Al die gemeenten liggen in de provincie Groningen, van oudsher een links bolwerk. De streek kampt tegenwoordig met werkloosheid, krimp en aardbevingen door gaswinning. Ook in de steden verloren de sociaaldemocraten. In Amsterdam ging de partij 13,3 procentpunt achteruit, in Rotterdam verloor de partij 12,3 procentpunt. In Enschede was het verlies 12 procentpunt, in Zaanstad 11,5 procentpunt, in Den Haag 10 procentpunt.

11.50 uur: Alle stemmen geteld – Alles stemmen zijn geteld. Dat levert de volgende zetelverdeling in de Senaat op: VVD 13, CDA 12, D66 10, SP EN PVV 9, PvdA 8, GroenLinks 4, CU 3, 50PLUS, SGP EN PvdD 2 en OSF 1. De zetelverdeling kan nog veranderen. Op 26 mei kiezen de leden van de Provinciale Staten de Eerste Kamer.

11.39 uur: Zelfs de allergrootste is nu klein – De kiezer heeft gesproken, maar wat hij exact heeft willen zeggen, is onduidelijk. Helder is in ieder geval wel dat in ‘crisistijd’ gedogen lucratiever is dan regeren én dat het kabinet in een versplinterd politiek landschap op zoek moet naar een nieuwe partner. Lees de analyse uit het Reformatorisch Dagblad van donderdag.

10.41 uur: Taartmoment SGP – „Boven verwachting”, noemde SGP-leider Kees van der Staaij de winst voor zijn partij tijdens het ‘taartmoment’ van zijn fractie donderdag in de Tweede Kamer. De SGP krijgt naar het zich laat aanzien twee senatoren in de Eerste Kamer: Peter Schalk en Diederik van Dijk. Vandaar dat de partij onder meer Apfelstrudel liet aanrukken. Van der Staaij denkt dat de winst te danken is aan het feit dat zijn partij de kabinetten Rutte I en Rutte II constructief tegemoet treedt en dus „niet aan de kantlijn blijft roeptoeteren”, terwijl de SGP zelf toch duidelijk „de kleur op de wangen” houdt, onder meer over het gezin, defensie en Israël. „Je weet wat je aan ons hebt èn we zijn bereid om mee te doen.”

10.01 uur: Opkomst – De opkomst staat op 47,5 procent. Bij de vorige provinciale verkiezingen ging 56 procent van de kiezers naar het stemlokaal. De opkomst was het hoogst in de provincies Friesland (53,1 procent) en Groningen (53,0 procent). In Noord-Brabant was de opkomst het laagst, 43,6 procent. De VVD is landelijk de grootste partij met 15,8 procent van de stemmen, gevolgd door CDA (14,6 procent) en D66 (12,3 procent). PvdA is gezakt van 17,3 naar 10,1 procent.

10.00 uur: Vijf gemeenten hebben nog geen uitslag – Vijf gemeenten hebben nog geen uitslag doorgegeven, ruim twaalf uur na het sluiten van de stembureaus voor de Provinciale Statenverkiezingen van woensdag. Het gaat om Gulpen-Wittem (Limburg), Harderwijk (Gelderland), Laren en Uitgeest (beide Noord-Holland) en Leiderdorp (Zuid-Holland). 99,3 procent van de stemmen is geteld.

9.58 uur: PVV blijft strijdbaar – De hoop onder PVV’ers dat hun partij zou zegevieren bij de Statenverkiezingen, werd gisteravond de grond in geboord. De partij van Wilders zakt hoogstwaarschijnlijk van tien naar negen Senaatszetels. Zijn aanhangers blijven strijdbaar. Lees hier het verslag.

9.57 uur: Twee keer zo veel macht – Betekent ruwweg twee keer zo veel zetels in de Eerste Kamer ook twee keer zo veel macht in je steun aan het kabinet? Als het aan D66 ligt wel. De partij werd gisteren een van de grote winnaars van de verkiezingen. Hier een sfeerverslag.

9.39 uur: Provincies kleuren groen – „Beste CDA-vrinden, dit wordt een avond die we niet snel vergeten. Nederland heeft grote steun gegeven aan het CDA bij deze verkiezingen. Morgen zullen veel provincies weer groen kleuren.” Aldus CDA-leider Buma op de uitslagenavond. Lees hier een verslag.

9.38 uur: Historisch verlies PvdA – Het grote verlies van de PvdA bij de Statenverkiezingen is ook nog eens een historisch verlies: de partij koerst af op het laagste aantal senatoren sinds haar oprichting. Een verslag.

9.31: ChristenUnie aan de sorbet – In de ruimte waar normaal gesproken de Zuid-Hollandse Statenleden hun lunch weghappen, verorberde woensdagavond de ChristenUnie de verkiezingsuitslag als ware die een heerlijke sorbet. Verslaggever Gerco Verdouw was erbij. Lees hier zijn verslag.

9.19 uur: Duivesteijn: partijtop lijkt in andere wereld – Het lijkt wel of de partijtop van de PvdA „in een andere wereld leeft dan de partij zelf, het lijkt wel of het twee verschillende werelden zijn.”. Dat zei PvdA-senator Adri Duivesteijn donderdag op BNR Nieuwsradio na de in zijn ogen „hele dramatische uitslag” voor zijn partij van de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Hij vindt dat er aan de top „een tunnelvisie” is, die een kloof met de kiezer en misschien ook wel partijleden oplevert. „ Men heeft een missie, men is met iets bezig, maar is dat nou nog steeds de PvdA die daar staat of zijn dat een paar mensen die zichzelf een missie gegeven hebben?”

9.14 uur: Doen alsof je winnaar bent – Verliezen en onder­tussen doen alsof je winst hebt geboekt. Dat was de sfeer woensdagavond bij de VVD. Premier Rutte: „Vergeleken met een jaar geleden staan we er beter voor.” Lees hier een verslag.

9.10 uur: Uitslagenavond SGP – De „oohs” en „aahs” waren woensdagavond niet van de lucht bij de SGP-uitslagenavond in Wassenaar. De diverse exitpolls toonden wisselende beelden, waardoor de partij pas na middernacht moed begon de krijgen op de goede afloop; lees: een extra zetel in de Senaat. Lees hier het verslag.

7.57 uur: Miljoen mensen zien verkiezingsuitzending – De verkiezingsuitzending van de NOS is woensdagavond door ongeveer 1.066.000 mensen bekeken. Dat meldt de Stichting KijkOnderzoek (SKO). Het afsluitende debat tussen de politiek leiders werd een dag eerder door 1,4 miljoen mensen bekeken.

7.21 uur: Winst voor SGP en CU – Op provinciaal niveau winnen SGP (5) en CU (6) zetels. De SGP plust in Gelderland (1 zetel), Utrecht (1 zetel), Zuid-Holland (1 zetel), Zeeland (1 zetel) en Flevoland (1 zetel). CU zit in de lift in Groningen (1 zetel), Drenthe (1 zetel), Overijssel (1 zetel), Zuid-Holland (1 zetel), Utrecht (1 zetel) en Gelderland (1 zetel). In Noord-Brabant krijgt de combinatie CU/SGP een zetel (was 0).

7.12 uur: VVD krijgt de meeste stemmen – De VVD heeft woensdag de meeste stemmen binnengehaald. De partij kreeg 15,8 procent van de stemmen. Het CDA ging met 14,6 procent van de stemmen naar huis.

7.10 uur: PvdA verliest alle kopposities – Het PvdA is op provinciaal niveau alle kopposities kwijtgeraakt. Waren de sociaaldemocraten in 2011 nog de grootste partij in Groningen, Friesland en Drenthe, nu is dat nergens meer het geval.

7.07 uur: CDA het grootst in vier provincies – Bij de Statenverkiezingen is het CDA de grootste partij geworden in vier provincies: Friesland, Overijssel, Zeeland en Limburg. De christendemocraten veroverden die positie in 2011 alleen nog in Overijssel.

6.15 uur: Kranten pakken uit met ‘dreun’ voor kabinet – De grote Nederlandse dagbladen pakken donderdag uit met de ‘dreun’ voor het kabinet die is uitgedeeld bij de Provinciale Statenverkiezingen. „Premier Mark Rutte kan grote hervormingen voorlopig vergeten”, schrijft het AD. Telegraaf kopt: Rode kaart voor Samsom. „Ondanks een rampzalig verlopen VVD-campagne is coalitiepartner PvdA de grote verliezer van de Statenverkiezingen geworden”, tekent de krant op. Het dagblad spreekt over een „ongenadig pak slaag” voor de PvdA, „een dramatisch dieptepunt”. Volgens Trouw straft de kiezer het kabinet af, maar beloont hij de betogers. „Kennelijk is de weerzin onder kiezers tegen de partijen die het beleid ontwerpen, groter dan tegen het beleid zelf”, concludeert de krant. De Volkskrant schrijft dat de uitslag een „nieuw politiek krachtenspel” op gang zet in Den Haag. Het kabinet heeft een zesde partij nodig, „als het kabinet tenminste enige zekerheid wil inbouwen dat het in de Eerste Kamer niet tegenover een vijandige meerderheid komt te staan”.

2.38 uur: Volkspartij met lijstduwer Van Rey komt op – De Volkspartij Limburg is in de Limburgse gemeente Roermond enorm populair gebleken. 17,4 procent van de stemmers sprak vertrouwen uit in de partij, een platform van lokale partijen waarvan de omstreden politicus Jos van Rey lijstduwer is. Dat blijkt uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP. Van Rey, voormalig VVD-wethouder in Roermond, wordt verdacht van onder meer omkoping, verkiezingsfraude en witwassen. In Roermond blijken verder de PVV en het CDA populair; beide partijen behaalden ruim 15 procent van de stemmen. De PVV zakt overigens wel, vier jaar geleden kreeg die partij in Roermond 19 procent van de stemmen. De SP krijgt meer stemmen dan vier jaar geleden: 12,2 procent.

2.36 uur: CDA streeft VVD voorbij in Zeeland – Het CDA heeft de VVD in de provincie Zeeland bij de Provinciale Statenverkiezingen van woensdag van de eerste plek verstoten. De christendemocraten behaalden in de provincie 14,4 procent van de stemmen. De VVD 13,4 procent. Ook in deze provincie kreeg de PvdA een duw: van 15,8 procent naar 9,5. Dat blijkt uit de cijfers van de Verkiezingsdienst van het ANP. De lokale partijen Zeeland Lokaal en Provinciaal Belang Zeeland kwamen uit het niets op en behaalden respectievelijk 3,9 en 1,6 procent van de stemmen. De opkomst in de provincie was totaal 52,1 procent. Dat was in 2011 58,8.

2.35 uur: Stembureaus in Caribisch Nederland dicht – De verkiezingsdag is achter de rug. In de Cariben zijn donderdagochtend om 02.00 uur Nederlandse tijd (21.00 uur plaatselijke tijd) de laatste stembussen gesloten. Toen eindigden de verkiezingen voor de Eilandsraden van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De Eilandsraden zijn te vergelijken met de gemeenteraden in Nederland. Bonaire (ruim 16.000 inwoners), Sint Eustatius (bijna 4000 inwoners) en Saba (ongeveer 2000 inwoners) zijn ‘bijzondere gemeenten’ van Nederland. Ze hebben iets andere bevoegdheden dan gewone gemeenten. Daarnaast hebben ze geen burgemeester en vallen ze niet onder een provincie. De Eilandsraden kiezen straks de gedeputeerden (wethouders). Daarboven staat een gezaghebber, een vertegenwoordiger van Den Haag.

2.30 uur: SP grootste in Staten Groningen – De SP is de grootste partij geworden in de provincie Groningen, met acht zetels. Dat blijkt uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP. De PvdA, voorheen met twaalf zetels de grootste, krijgt er zes. Het CDA bezet vijf zetels, terwijl VVD, D66 en ChristenUnie er vier hebben.

PVV, GroenLinks en Groninger Belang hebben drie zetels. De Partij voor de Dieren krijgt twee Statenleden, de Partij voor het Noorden één.

Donderdag 19 maart

2.00 uur: Sluit liveblog – De redactie sluit dit liveblog voor nu. Donderdagochtend zijn meer uitslagen hier te vinden. In de tabel in de rechterbalk kunt u uitslagen per gemeente en provincie vinden.

1.55 uur: Eindstand Groningen – CU stijgt van 3 naar 4 zetels, het CDA blijft op 5 zetels. SP wordt de grootste partij.

1.45 uur: Eindstand Zeeland – SGP stijgt van 4 naar 5 zetels, CDA blijft op 6 zetels, CU blijft op 2 zetels.

1.25 uur: VVD lijkt grootste te worden – De VVD lijkt de grootste partij te worden. Na het tellen van 71% van de stemmen krijgt die partij 15,4% van de stemmen, het CDA 14,4%.

1.10 uur: CU en SGP winnen zetels – CU en SGP winnen totaal 14 zetels in verschillende provincies, zo blijkt bij een tussenstand van bijna 70% van de getelde stemmen. Zowel CU als SGP zouden 7 zetels winnen.

1.00 uur: Rutte verwacht rit te kunnen uitzitten – Premier en VVD-leider Mark Rutte heeft een „goeie verwachting” dat het kabinet van VVD en PvdA de rit uitzit en dus kan doorregeren tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Die staan gepland voor maart 2017. Dat zei hij in de nacht van woensdag op donderdag in een televisiedebat bij de NOS met andere politiek leiders over de voorlopige uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. Het kabinet van VVD en PvdA verliest zetels in de Eerste Kamer en kan ook met de steun van de bevriende oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP niet meer op een meerderheid in de Senaat rekenen. Dat betekent volgens Rutte dat het kabinet de komende tijd zal zoeken naar alle „constructieve krachten”. Het hele land is versnipperd, maar moet wel bestuurbaar worden gehouden. „Daar ga ik hard aan werken”, zei Rutte.

00.37 uur: Tweede zetel SGP – De tweede zetel komt er. Dat zegt SGP-voorlichter Menno de Bruyne, aldus RD-verslaggever Ben Provoost. Ook Peter Schalk begint “goede moed te krijgen.” Diederik van Dijk houdt zich op de vlakte, maar zijn lichaamshouding spreekt boekdelen.

00.32 uur: Servaas Stoop kiest nog niet – Als de SGP echt drie zetels haalt, zoals de exitpoll nu laat zien, moet Servaas Stoop kiezen: gaat hij de Eerste Kamer in of blijft hij fractievoorzitter in de Provinciale Staten van Zuid-Holland? “Dat gaan we na 26 mei bekijken”, zegt hij breed lachend tegen de RD-verslaggever. “Het is een wel heel optimistisch scenario” Op 26 mei kiezen de Statenleden de leden voor de Eerste Kamer. De raspoliticus Stoop –burgemeester van Korendijk- laat niet zo snel het achterste van zijn tong zien, ook vanavond niet.

0.30 uur: Eindstand Flevoland – CU in Flevoland blijft op drie zetels, SGP groeit van 1 naar 2 zetels, CDA groeit van 4 naar 5 zetels. VVD en PvdA verliezen beiden twee zetels.

0.25 uur: Opkomst naar 46,7 procent – De tussenstand van de opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen is 46,7 procent. Dat blijkt uit cijfers van de Verkiezingsdienst van het ANP nadat 42,3 procent van de stemmen zijn geteld. Vier jaar geleden kwam de opkomst uit op 56 procent.

00.22 uur: Mirjam Bikker (CU) blijft voorzichtig – Constant checkt Mirjam Bikker de uitslagen van de verschillende gemeenten op haar smartphone. “Veenendaal doet het goed. We hebben er 3 procent bij”, meldt ze aan haar partijgenoten in het Zuid-Hollandse provinciehuis. Toch blijft de Utrechtse voorzichtig over haar plek in de Eerste Kamer. “Het beeld is goed, maar het blijft onzeker. Je ziet het aan de SGP: eerst stonden ze op 1 zetel, nu op 3. Het kan best dat ik straks naar huis ga met het beeld dat ik in de Eerste Kamer kom en dat ik morgen wakker word met het bericht dat de ChristenUnie toch op twee zetels blijft hangen.”

0.20 uur: Wilders had meer gehoopt – PVV-leider Geert Wilders had gehoopt op een mooier resultaat, maar is blij dat zijn partij tien zetels lijkt te behouden in de Eerste Kamer en in Rotterdam de grootste partij is geworden. „Een stevige uitslag”, zei hij. Eerder op de avond leek de PVV nog twee zetels te verliezen. Maar nu ziet het er toch beter uit, ondanks de lagere opkomst, waar de PVV volgens Wilders altijd al last van heeft. Maar „het is altijd mooier als je de grootste wordt”. Het kabinet heeft volgens Wilders fors verloren. De coalitiepartijen VVD en PvdA zullen bij nog meer partijen steun moeten zoeken om in de Eerste Kamer een meerderheid te krijgen voor hun plannen. Wilders herhaalde dat het beter voor het land zou zijn als het kabinet zou opstappen. „Enkele reis naar de koning en dan snel landelijke verkiezingen”, zei hij.

0.10 uur: Drie zetels SGP? – Gaat de SGP drie zetels halen in de Eerste Kamer. Bij de tussenstanden lijkt de SGP met alle slagen om de arm naar drie zetels te gaan. Servaas Stoop staat op nummer drie van de kandidatenlijst van de SGP voor de Eerste Kamer.

0.00 uur: Rutte over CU en SGP – Ook premier Rutte denkt dat de affaires binnen de VVD geen invloed hebben gehad op de uitslag, zegt hij tegen RD-verslaggever Johan Leeflang. “De kiezer vindt dat de VVD verstand heeft van de economie. Daarom is op ons gestemd.” Over de CU e SGP zegt hij: “Daar hebben we altijd al goed mee samengewerkt en zeker sinds 2013. Daar gaan we mee door.” VVD-partijvoorzitter Henry Keizer wil niet ingaan op vragen van RD-verslaggever Johan Leeflang over de affaires van de afgelopen maanden. “Dat heb ik de afgelopen tijd niet gedaan en dat doe ik nog steeds niet.”

23.55 uur: Schalk hoopt op twee zetels – 2 is een mooi gemiddelde. Peter Schalk neemt het woord, meldt RD-verslaggever Ben Provoost. Dat SGP in laatste poll op 3 staat, vindt hij daarvoor goed moment. Toch blijft hij met beide voeten op de grond, zegt hij. Prognose erg afhankelijk van welke gemeente wordt geteld. “Eerst stonden we op 1, nu op 3. Laten we daar het gemiddelde van nemen. Daar hopen we op en diep in ons hart bidden we daar om.”

23.52 uur: Kuiper is dankbaar voor derde zetel – Lijsttrekker Roel Kuiper is blij met de derde zetel in de Eerste Kamer voor de ChristenUnie. “Het is prettig om iets ruimer in je jasje zit om al het werk te doen.” Tot nu toe zaten er twee CU-senatoren in de Eerste Kamer, daar komt hoogstwaarschijnlijk Mirjam Bikker (32) bij. Kuiper denkt dat er nog een restzetel “beweegt” tussen de ChristenUnie en de SGP. “Beide partijen doen het goed, dus ik hoop dat ook de SGP er een zetel bij krijgt. Hoe sterker de positie van de christelijke partijen, hoe meer het christelijk geluid kan klinken.” Kuiper denkt dat er vooral veel PvdA- en PVV-kiezers zijn thuisgebleven vandaag.

23.51 uur: Rutte ziet steun – „Het is mooi te zien dat veel Nederlanders willen dat dit kabinet doorgaat. Bij de VVD-achterban wil bijna 90 procent dat het kabinet doorgaat en dat gaan we dus ook doen.” Premier en VVD-leider Mark Rutte zei dat woensdagavond in een reactie op de voorlopige uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen.

23.45 uur: Herrie bij de VVD – Enorme herrie bij de VVD. Muziek knalt oorverdovend door de speakers. VVD’ers bouwen een feestje.

23.30 uur: Teleurstelling bij SGP – De voorlopige uitslag wijkt af van exit-poll. “Aah”, klinkt het teleurgesteld als nieuwe prognose op scherm voorin de zaal verschijnt. “Dit is ineens een heel ander beeld.” De gezichten betrekken wat. Peter Schalk en Diederik van Dijk weten het ook even niet meer.

23.37 uur: EK obv 14% van de stemmen – CDA 14, VVD 13, PVV 10, SP 9, D66 9, PvdA 7, GroenLinks 4, CU 3, 50Plus 2, PvdD 1, SGP 1 en OSF 1.

23.25 uur: Voortzetting – Slob hoopt op voortzetting “prettige samenwerking” met SGP. Partijleider Arie Slob vertrekt vanuit het Zuid-Hollandse provinciehuis naar café Dudok in Den Haag voor een debat met andere landelijke kopstukken. “Even Kees de hand schudden”, zegt hij tegen RD-verslaggever Gerco Verdouw. In de afgelopen periode steunde Slob regelmatig met SGP-er Kees van der Staaij het kabinet. “De band is goed met de SGP”, zegt Slob ervan. “En zo hoort het ook als twee christelijke partijen. Ik hoop dat we de komende tijd gezamenlijk mogen blijven optrekken.”

23.20 uur: Strijdbaar doorgaan - De PvdA zal, ondanks haar verlies, “strijdbaar doorgaan”, zegt PvdA-partijleider Samsom tegen zijn achterban, die hem enthousiast heeft onthaald. “Ondanks het prille herstel van de economie zij we er onvoldoende in geslaagd het vertrouwen van de kiezers te herwinnen”, hoort RD-verslaggever Kees de Groot hem zeggen. “Dat doet pijn, maar het schept ook verplichtingen. Morgen moeten we er weer staan. Mensen verwachten dat we strijdbaar doorgaan. We moeten het beter doen. Ons werk is nog niet af. We hebben verloren, maar zijn niet verslagen.” Het verkiezingsresultaat noemt hij vooral teleurstellend voor de PvdA-gedeputeerden en volksvertegenwoordigers in de provincies. “Zij worden te weinig beloond.”

23.19: Affaires – De affaires waarmee de VVD de afgelopen maanden kampte, hebben nauwelijks invloed gehad op de verkiezingen, denkt Tweede Kamer-fractievoorzitter Halbe Zijlstra. Hij zegt dat tegen RD-verslaggever Johan Leeflang. De reden voor het verlies is dat er moeilijke beslissingen zijn genomen. ,Maar we zijn in het zicht van de haven. De economie herstelt. We moeten doorvaren.”

23.18 uur: Groei SGP Zuid-Holland? – De in Gouda opgegroeide RD-verslaggever Gerco Verdouw kan het niet laten om in het provinciehuis van Zuid-Holland ook af en toe de uitslagenavond van de provincie te bezoeken. Daar kijkt provinciaal SGP-lijsttrekker Servaas Stoop juist naar de uitslagen die binnenkomen van de gemeente Leerdam. Het aantal SGP groeit in Leerdam van 10,2 procent naar 14,3 procent. “Het zou ontzettend mooi zijn als deze trend in Leerdam voor de hele provincie opgaat.”

23.08 uur: SGP wint flink – Een medewerker van het SGP-partijbureau is op de SGP-uitslagenavond in Wassenaar uitslagen van de NOS-site aan het invoeren, meldt RD-verslaggever Ben Provoost. “Het beeld is dat de SGP op veel plaatsen flink wint”, zegt hij. Enkele voorbeelden: Aalten van 45 stemmen in 2011 naar 67 nu, Renswoude van 422 naar 500 en Leerdam van 897 naar 1000. Provincies heeft hij nog niet compleet. “Daar is het nog te vroeg voor.”

23.07 uur: „PVV lager door ontbreken Wilders op lijst” – De PVV kampt bij de Statenverkiezingen onder meer met de slechte opkomst in de grote steden. Ook speelt mee dat boegbeeld Geert Wilders evenals vorige keer niet op deze verkiezingslijst staat, waardoor zijn fervente aanhangers vaker zijn weggebleven bij de stembureaus. Dat zegt Maurice de Hond na het bekend worden van de eerste uitslagen, waarbij de PVV een stap terug lijkt te doen. Dat de PVV het bij de Provinciale Statenverkiezingen ook minder goed doet dan in de peilingen voor de Tweede Kamer heeft eveneens met deze beide zaken te maken, is het oordeel van de opiniepeiler.

23.06 uur: Plasterk weet niet hoe opkomst omhoog kan – PvdA-minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) weet niet direct hoe de opkomst bij verkiezingen voor de Provinciale Staten kan worden opgekrikt. „Iedereen heeft wel heel erg z’n best gedaan”, zei hij woensdagavond. De opkomst was dit keer volgens voorlopige cijfers ongeveer 49 procent. Vier jaar geleden was dat 56 procent. „Het is geloof ik de een na hoogste uitslag ooit voor de Provinciale Statenverkiezingen. Ik had liever de 50 procent gehaald. Vorige keer was de opkomst heel hoog”, zei de minister.

23.05 uur: Pechtold feliciteert CU en SGP – D66-leider Pechtold straalt op het podium in Leiden, waar zijn partij bijeen is. Daarbij feliciteerde hij ChristenUnie en SGP, die eveneens flink in de lift zitten. RD-verslaggever Jacob Hoekman vroeg hem hoe het komt dat de partij het juist nu zo goed doet. Volgens Pechtold heeft dat te maken met “het constructieve eigen verhaal” van zijn partij. Hij is bereid het kabinet verder te ondersteunen, maar, stelt Pechtold duidelijk, “meer zetels betekent meer invloed.”

23.02 uur: Populariteitsprijs - De PvdA wist toen ze aan dit kabinet begon al dat ze niet snel de populariteitsprijs zou krijgen voor de grote hervormingen van dit kabinet, analyseert formateur Bos, oud-PvdA-partijleider op tv. Hij denkt verder dat de VVD-achterban meer gewend is aan hervormingen en bezuinigingen dan de PvdA-achterban.

23.01 uur: Slob is trots – “Ik heb van huis uit geleerd om het woord niet te vaak te gebruiken, maar ik doe het nu toch: ik ben trots”, zei CU-partijleider Arie Slob zojuist tegen zijn opgetogen partijleden in het Zuid-Hollandse provinciehuis in Den Haag. “Trots op al die CU-mensen in het hele land die campagne hebben gevoerd. Zij hebben laten zien dat de ChristenUnie present is in de samenleving.” Slob feliciteerde de winnende partijen, waaronder de “broeders van de SGP.” Hij sloot zijn winnaarsspeech af met de oproep om God dankbaar te zijn voor dit resultaat. “We hebben gebeden om zegen voor ons werk en we mogen nu God danken dat hij die zegen gegeven heeft.”

23.00 uur: PVV teleurgesteld – Bij PVV’ers op het provinciehuis in Arnhem heerst teleurstelling. Het ziet er naar uit dat de partij van 10 naar 8 zetels in de Eerste Kamer. Voorzitter van de PVV-fractie in de Eerste Kamer M. Faber: “Het is jammer dat we kennelijk zetels verliezen, maar we zijn dankbaar dat er nog zo veel mensen op ons hebben gestemd.” Ze is ervan overtuigd dat de PVV “groeiperspectief” heeft. “Bij de scholierenverkiezingen was de PVV de grootste partij. Dat geeft perspectief. We hebben de tijd.” De PVV wijt het verlies vooral aan een lage opkomst.

22.55 uur: Landelijke politiek – Chris Schaapman, provinciaal lijsttrekker van de ChristenUnie in Zuid-Holland, vindt het niet erg dat het in het provinciehuis van Zuid-Holland vanavond uitsluitend over de landelijke politiek gaat. “Dat is niet te voorkomen. Media focussen nu eenmaal snel op dat landelijke aspect. Het is ook één van de redenen dat de ChristenUnie en de SGP tijdens de Statenverkiezingen in Zuid-Holland gescheiden optrekken, terwijl we de afgelopen periodes wel één Statenfractie vormden. Deze twee partijen hebben, zeker in deze tijd van samenwerking met het kabinet, een duidelijk landelijk profiel en daar maken we nu gebruik van.”

22.45: CDA-partijleider Buma spreekt zijn uitzinnige aanhang toe – “Op veel provinciehuizen wappert morgen de CDA-vlag weer. Het was een mooie campagne. Iemand vroeg mij: Is het CDA weer terug? Ik antwoordde: We zijn pas net begonnen!” Politiek redacteur Gerard Vroegindeweij, die bij de CDA- uitslagenavond in Den Haag aanwezig is: “Buma blaakt van zelfvertrouwen.”

22.45 uur: Opgaande lijn – Halbe Zijlstra, fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer arriveert. Het verlies is pijnlijk, maar desondanks heeft de partij een opgaande lijn te pakken, zegt hij.

22.30 uur: Spannende avond voor Diederik van Dijk – Diederik van Dijk vindt het heel wat spannender dan vorige verkiezingen toen hij een stuk lager op de SGP-lijst voor de Eerste Kamer stond. Als de SGP 2 zetels haalt, wordt hij immers Senator. Va Dijk vindt de uitslag positief maar benadrukt dat er nog geen conclusies kunnen worden getrokken. Volgens hem moet het eerst duidelijk worden dat de SGP ergens Statenleden gaat winnen. Vooral Utrecht en Gelderland zijn belangrijk. Van Dijk houdt er rekening mee dat het door alle ingewikkelde berekeningen ook na vanavond nog even onduidelijk blijft of de SGP een zetel wint.

22.29 uur: Asscher: SP moet nu meepraten over begroting – De SP zou als grote linkse partij moeten aanschuiven bij de begrotingsbesprekingen van de regeringspartijen VVD en PvdA, die geen meerderheid hebben in de Eerste Kamer. „Laat ze aanschuiven”, zei vicepremier en PvdA-minister Lodewijk Asscher (Sociale Zaken). Het ziet ernaar uit dat de SP met tien zetels voor het eerst groter wordt in de Senaat dan de PvdA, die er acht zou overhouden. Asscher feliciteerde de partij van Emile Roemer daarmee. Maar zo’n uitslag legt ook „verplichtingen” bij de winnaars. „Ik denk dat adel verplicht”, zei Asscher. Als de SP iets voor z’n kiezers wil bereiken, moet de partij z’n invloed gebruiken bij het maken van de begroting en bijvoorbeeld het nieuwe belastingplan. „Daar sta ik voor open.”

22.20 uur: D66 bijna verdubbeld – In het centrum van Leiden, waar D66 verzameld is, staat de muziek al bijna anderhalf uur lang op standje “hard”, constateert RD-verslaggever Jacob Hoekman. Er zijn veel jongeren aanwezig. Die zijn natuurlijk blij met de positieve prognoses voor hun partij, maar voor sommige oudere aanwezigen geldt dat nog veel sterker. “Ik heb nog meegemaakt dat D66 twee zetels had in alle provincies bij elkaar”, zegt een oudere medewerker van het partijbureau. “En dan nu dit!” Hij verwijst naar ChristenUnie en SGP, die hij “de gereformeerden” noemt en die eveneens stevig in de lift zitten. “Samen met hen zijn we de grote winnaars.” Dat het alsnog te weinig lijkt om de huidige gedoogconstructie met het kabinet voort te zetten, ontmoedigt hem nauwelijks. “De avond is nog niet voorbij.”

22.23 uur: Loek Hermans – Loek Hermans, VVD-leider in de Eerste Kamer verwacht dat het CDA zijn verantwoordelijkheid neemt en ook mee doet met gedogers, wanneer dat nodig is. Als er samenwerking is met CDA betekent dat niet dat de samenwerking met CU en SGP stopt, zegt hij tegen RD-verslaggever Johan Leeflang.

22.20 uur: Ongebroken - Senaatsfractievoorzitter Barth van de PvdA noemt het verkiezingsresultaat “beter dan verwacht.” Het bewijst de “vitaliteit” van de PvdA, meent ze. “We gaan ongebroken door met werken aan het verdere herstel van Nederland.” De PvdA-aanhang in Studio K reageert enthousiast op haar peptalk, neemt RD-verslaggever Kees de Groot daar ter plaatse waar.

22.06 uur: Pijnlijk - De uitslag is “pijnlijk”, houdt PvdA-voorzitter Spekman zijn achterban voor. “Maar we blijven staan voor onze idealen en we blijven daarvoor strijden.” Het politieke landschap zal versplinterd blijven, denkt Spekman. Dat betekent blijvend samenwerken met andere partijen.

22.05 uur: CDA als gedogen? – Als het CDA de regering zou gaan gedogen, betekent dat wel dat de CU en de SGP niet meer nodig zou zijn om een meerderheid in de Eerste Kamer te halen. VVD, PvdA, D66 en CDA hebben samen namelijk 42 zetels in de laatste exitpoll.

22.02 uur: Slob over toekomst coalitie – CU-leider Arie Slob reageert op de uitslagen van de exitpoll. Hij noemt GroenLinks als extra gedoogpartner in de Eerste Kamer. Ook suggereert hij het CDA.

22.01 uur: Uitslag overgeven in de handen van God - “Het kan twee kanten opgaan”, zegt partijleider Arie Slob van de ChristenUnie nuchter. “De winst die zich nu aftekent, kan werkelijkheid worden, maar ik heb in het verleden ook wel meegemaakt dat het uiteindelijk toch met verlies afliep. We hebben ons werk gedaan en we geven nu de uitslag over in de handen van God. Dat geeft mij altijd veel rust op dit soort uitslagenavonden.”

22.00 uur: Niet vooruitlopen - PvdA-minister Plasterk wil niet vooruit lopen op de consequenties van de verkiezingsuitslag voor het kabinet. “De samenwerking met de drie constructieve oppositiepartijen in de afgelopen jaren hadden we ook niet van tevoren bedacht”, zegt hij tegen RD-journalist Kees de Groot, “maar dat bleek prima te werken.” Hij verwacht niet dat Eerste Kamerfracties nu vaker kabinetsbeleid zullen wegstemmen. “Dat zal de kiezer bij de volgende Kamerverkiezingen niet waarderen.”

21.58 uur: Ruim 1,7 miljoen gebruikten StemWijzer – Ruim 1,7 miljoen mensen hebben de afgelopen weken gebruik gemaakt van de StemWijzer voor de Provinciale Statenverkiezingen en de Eerste Kamer. Dat heeft ProDemos, die de online stemhulp maakte, woensdag vlak na het sluiten van de stembureaus bekendgemaakt. Veel mensen raadpleegden de stemhulp op de valreep. Volgens ProDemos vulden in de afgelopen 24 uur nog 700.000 mensen de StemWijzer in. De provinciale StemWijzer werd in vergelijking met de verkiezingen van 2011 vaker gebruikt. Zo trok de StemWijzer voor Zuid-Holland dit jaar ruim 100.000 bezoekers meer. De StemWijzer voor de Eerste Kamer was dit jaar minder populair. In 2011 raadpleegden bijna 350.000 mensen deze Stemwijzer en dit jaar waren dat er 220.743.

21.54 uur: Goede stemming bij CU – De CU-mannen en vrouwen zijn in een goede stemming, meldt RD-verslaggever Gerco Verdouw vanuit de verkiezingsbijeenkomst van de ChristenUnie in het provinciehuis van Zuid-Holland. Lijsttrekker Roel Kuiper van de Eerste Kamer zag in de eerste exitpolls dat de CU en SGP samen twee zetels winst boeken: “De kiezer heeft de constructieve houding van de CU gesteund door de partij meer stemmen te schenken. Dat had ik ook wel verwacht.”

21.52 uur: Reactie Geert Wilders – PVV-leider Geert Wilders: „Teleurstellend dat we een licht verlies lijden en dat de opkomst erg tegenvalt, waar de PVV altijd veel last van heeft. Ik hoop dat er in de loop van de avond nog een zetel bijkomt.”

21.50 uur: Loek Hermans – Loek Hermans, VVD-leider in de Eerste Kamer arriveert. Hij wordt meteen omringd door journalisten, ziet RD- verslaggever Johan Leeflang.

21.42 uur: Grote verliezer - De PvdA is de grote verliezer van de Statenverkiezingen, zo is nu onomstotelijk duidelijk. De klap die de PvdA te verwerken krijgt, is veel harder dan die de VVD incasseert. De uitslag moet hard zijn aangekomen bij de PvdA-statenleden en gedeputeerden die zich de afgelopen jaren hebben ingezet. Ondertussen gaat de muziek in Studio K harder en harder, hoort RD-reporter Kees de Groot. De realiteit moet maar even weggedreund worden.

21.41 uur: D66 in feeststemming – In Leiden, waar D66 de uitslagenavond houdt, is het feest, constateert RD-verslaggever Jacob Hoekman. En terecht: de partij lijkt van de huidige vijf naar negen zetels in de Eerste Kamer te gaan. “Maar we hopen dat het er tien worden”, zegt een medewerker van de landelijke campagne. Of dat lukt of niet, is niet de grootste zorg van de meeste aanwezigen. Ze horen bij de winnaar van vandaag, en dat voelt altijd goed.

21.40 uur: Bolkestein over de SGP – VVD-prominent Bolkestein zegt dat zijn partij prima door kan gaan met de gedoogconstructie. Ook een samenwerking met de SGP is geen punt, ,zolang die partij onze wetsontwerpen blijft steunen”, aldus Bolkestein tegen RD-verslaggever Johan Leeflang.

21.39 uur: Opkomst 49 procent – De opkomst van de Provinciale Statenverkiezingen in 2015 was 49 procent. Dat blijkt uit de exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos in opdracht van de NOS. Vier jaar geleden kwam de opkomst uit op 56 procent. Stemgerechtigden konden woensdag tot 21.00 uur stemmen.

21.35 uur: VVD grootste – In de tweede exitpoll is de VVD qua percentage de grootste partij, met 15,8 procent. CDA is tweede met 15,5 procent.

21.34 uur: PVV niet de grote winnaar – De PVV heeft geen landelijke verkiezingsbijeenkomst. RD-verslaggever Johannes Visscher volgt de partij in het provinciehuis in Arnhem. Alles wijst er op dat de PVV niet als de grote winnaar uit de bus komt. De partij lijkt zelfs wat minder stemmen te hebben gekregen. Lijsttrekker M. Faber van de Gelderse PVV, die ook de PVV-fractie in de Eerste Kamer leidt, reageert terughoudend. ,Ik wacht de definitieve uitslag af.” Faber kwam de afgelopen weken in opspraak, omdat haar zoon betrokken blijkt bij het bedrijf dat de websites maakte van de Gelderse PVV en van de PVV in de Eerste Kamer. Als een radiojournalist haar deze verkiezingsavond met de kwestie confronteert, reageert ze vinnig. ,Ik heb niets onrechtsmatigs gedaan.”

21.31 uur: Daar zijn de PvdA-politici – Vlak voor de definitieve prognose op de schermen verschijnt, duiken her en der wat politici op. Kamerlid Vos bijvoorbeeld, minister Dijsselbloem (Financiën). Ze weten zich meteen het middelpunt van media-aandacht.

21.30 uur: Tweede exitpoll – Uitslagen van de tweede exitpoll luiden vertaald naar Eerste Kamerzetels als volgt: VVD, van 16 naar 12 zetels, PvdA: van 14 naar 8, CDA: van 11 naar 12, PVV: van 10 naar 8, SP: van 8 naar 10, D66: van 5 naar 10 zetels, GL: van 5 naar 5, CU/SGP: van 3 naar 5, van 50+: 1 naar 2, PvdD: van 1 naar 2.

21.26 uur: Schiermonnikoog als eerste klaar met tellen – De gemeente Schiermonnikoog was woensdagavond als eerste klaar met het tellen van de stemmen voor Provinciale Statenverkiezingen. De gemeente gaf om 21.18 uur de cijfers door aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Het CDA is met 17,6 procent de grootste partij. In 2011 was dat nog de PvdA. Die blijft nu steken op 17,1 procent. De opkomst was 56,5 procent, vier jaar terug was dat nog 70,4 procent.

21.25 uur: Waar blijven de politici? - PvdA-politici laten zich nog niet zien aan hun achterban. Misschien, suggereert RD-journalist Kees de Groot, heeft de voorlopige prognose hen alle moed en lust benomen om hun mensen -die zich de afgelopen weken de benen uit het lijf hebben gelopen tijdens de campagne- onder ogen te komen. Alleen partijvoorzitter Spekman durft zich te vertonen, later gesecondeerd door de staatssecretarissen Dijksma en Mansveld.

21.18 uur: strijd om plek 1 – Wie wordt de nummer 1? Dat is, zegt politiek redacteur Addy de Jong in Den Haag, de grote vraag voor de rest van deze avond. Wordt het ’t CDA of wordt het de VVD? Beide staan in de eerste exitpoll op 15,7 procent van de stemmen en 12 senaatszetels. “Natuurlijk speelt ook de vraag naar welke coalities op basis van deze uitslag mogelijk zijn”, aldus de RD-redacteur. “Maar vooralsnog ligt een veel eenvoudiger vraag voorop: wie wordt vanavond de grootste? Als verschilt het maar een paar procenten, in psychologisch opzicht maakt het veel verschil of jij als VVD of CDA de eerste, of de tweede bent. Dat is voor de Haagse verhoudingen best van belang.”

21.17 uur: Bolkestein – VVD-prominent Frits Bolkestein arriveert, aldus RD-verslaggever Johan Leeflang. Hij wordt meteen omringd door andere prominenten. Hij is binnen de partij een gezien figuur.

21.16 uur: Applaus bij stemmenwinst SGP/CU – SGP-leider Van der Staaij vindt de uitslag een mooi begin van de avond, meldt RD-verslaggever Ben Provoost. De SGP-voorman benadrukt dat het nog maar het begin van de avond is en er nog veel kan veranderen. Juist bij kleine partijen als SGP en CU is het nog te vroeg om te concluderen of er zetels zijn gewonnen. Via Twitter noemt Van der Staaij het een bemoedigende start van de avond. Wel concludeert hij voorzichtig dat de trend dat de SGP al enkele verkiezingen in de lift zit, zich door lijkt te zetten. Samenvattend vindt Van der Staaij het een mooie eerste uitslag en een bemoedigend begin van de avond. De eerste prognose wordt door de enkele tientallen aanwezige SGP’ers met applaus ontvangen.

21.15 uur: Te vroeg - De Statenverkiezingen lijken voor de PvdA te vroeg gekomen, analyseert RD-redacteur Kees de Groot. Het economisch herstel mag dan zijn ingezet, de vruchten daarvan hebben de PvdA-kiezers nog niet kunnen plukken. Het vooruitzicht daarop is niet voldoende gebleken om hun partij massaal trouw te blijven.

21.05 uur: Gelaten – VVD-staatssecretaris Wiebes kijkt gelaten. Hij wil aan RD-verslaggever Johan Leeflang nog geen reactie geven naar aan leiding van de eerste exitpolls.

21.03 uur: Coalitie geen meerderheid – VVD, PvdA, D66, CU en SGP komen op 34 zetels in de Eerste Kamer, volgens de eerste exitpolls. Dat is geen meerderheid.

21.02 uur: Eerste exitpoll – VVD: van 19, 6 naar 15,7 %; PvdA van 17,3 naar 9,9 %; CDA van 14,1 naar 15,7 %; ; PVV van 12,4 naar 11 %; SP van 10,5 naar 12,4 %; D66 van 8,4 naar 12 %; GL van 6,3 naar 6,0 %; CU/SGP van 6 naar 7,1 %; 50+ van 2,4 naar 3,2 %; PvdD van 1,9 naar 3,5 %. Vertaald naar Eerste Kamerzeltels betekent dat: VVD, van 16 naar 12 zetels, PvdA: van 14 naar 8, CDA: van 11 naar 12, PVV: van 10 naar 9, SP: van 8 naar 10, D66: van 5 naar 9 zetels, GL: van 5 naar 5, CU/SGP: van 3 naar 5, van 50+: 1 naar 2, PvdD: van 1 naar 2.

21.01 uur: Stilte bij de VVD – De partij verliest volgens de exitpolls 3,9 procent. De stemming was bij de VVD eerst rumoerig, zegt RD-verslaggever Johan Leeflang. Maar opeens zijn de Liberalen een stuk rustiger.

21.00 uur: Doodse stilte - De prognose laat een verlies van ruim 7 procent zien voor de PvdA, die zou uitkomen op 9,9 procent van de stemmen. Een doodse stilte daalt neer in Studio K. Die wordt even doorbroken als blijkt dat ook de PVV verliest. De PvdA zou in de Senaat van 14 naar 8 zetels gaan, blijkt even later.

20.57 uur: Op het puntje van de stoel – De laatste stemmen worden nu uitgebracht. De stembureau’s sluiten om precies 21.00 uur. Op dat moment wordt de uitslag van de eerste exitpoll verwacht.

20.45 uur: Beveiliging VVD – RD-verslaggever Johan Leeflang moest heel wat beveiligers passeren om bij de VVD binnen te komen.

20.37 uur: VVD afgestraft? – De VVD komt bijeen in horecagelegenheid De Haagse Kluis aan Het Plein in Den Haag. Binnen is het druk, buiten staan enkele mensen, ziet RD-verslaggever Johan Leeflang. Wordt de partij afgestraft voor alle affaires of blijft de schade beperkt?

20.36 uur: Exitpoll – Een eerste exitpoll wordt om 21.00 uur verwacht. Of dat de definitieve uitslag is, is nog maar de vraag.

20.30 uur: Moed – „De vraag is niet hoeveel we gaan winnen, maar hoeveel we gaan verliezen”, hoort RD-verslaggever Kees de Groot spreekstalmeester Dubbelboer zeggen tegen de veelal jonge PvdA’ers in Studio K. „Hoe dan ook houden we de moed er in.”

20.20 uur: 42 procent heeft stem uitgebracht – Om 19.30 uur had 42 procent van de stemgerechtigden in Nederland zijn of haar stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Dat is 6 procentpunt minder dan bij de verkiezingen vier jaar geleden, melden onderzoeksbureau Ipsos en de NOS. Bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen, in 2011, lag het opkomstpercentage uiteindelijk op 56. Er kan woensdag tot 21.00 uur gestemd worden.

20.15 uur: Zwaar verlies - De PvdA krabbelde de laatste dagen wat op, meldt nu.nl, maar zal waarschijnlijk een zwaar verlies moeten accepteren. In 2011 haalden de sociaaldemocraten onder leiding van Cohen nog 17,3 procent van de stemmen, nu halen ze naar verwachting maximaal 15 procent. In het ergste geval verliest de PvdA de helft van de veertien zetels die het nu heeft in de Eerste Kamer.

20.00 uur: Herstel - Om het herstel van de economie niet in de knop te breken, moeten mensen vandaag vooral op de PvdA stemmen, zegt partijleider Samsom in een radiospotje, vlak voor de stembussen sluiten. Grote vraag vanavond is volgens RD-sterreporter Kees de Groot vanuit Studio K in Amsterdam (waar de PvdA de uitslag afwacht) of die partij zichzelf enigszins weet te herstellen van de grote klap tijdens de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar.

19.24 uur: Verkiezingsavond Reformatorische Omroep – Ook de Reformatorische Omroep doet verslag van de ontwikkelingen gedurende de verkiezingsavond. In een lange radio-uitzending worden de luisteraars bijgepraat. De omroep heeft tafelgasten en belt onder meer met verslaggevers van het Reformatorisch Dagblad die op verschillende plaatsen in het land aanwezig zijn op verkiezingsbijeenkomsten van politieke partijen.

18.25 uur: Opkomst Amsterdam – De opkomst bij de verkiezingen ligt woensdag in Amsterdam voorlopig lager dan in 2011, toen er voor het laatst Provinciale Statenverkiezingen waren. Tot 18.00 uur had 24,6 procent van de stemgerechtigde mensen gestemd. Vier jaar terug was dat op hetzelfde tijdstip 29,4 procent.

In 2011 ging uiteindelijk 54,0 procent stemmen.

18.07 uur: 31 procent heeft gestemd – Om 17.30 uur had 31 procent van de stemgerechtigden in Nederland zijn of haar stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Dat is 4 procent minder dan bij de verkiezingen vier jaar geleden, melden onderzoeksbureau Ipsos en de NOS. Bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen, in 2011, lag het opkomstpercentage uiteindelijk op 56 procent. Er kan tot 21.00 uur gestemd worden.

17.56 uur: „Meer getuigen” – Wat de positie van CDA, CU en SGP na de Statenverkiezingen in het Haagse krachtenveld ook zal zijn, ze zouden in woord en daad méér moeten getuigen, vindt voorzitter Eddy Bilder van het Christelijk Conservatief Beraad (CCB).

17.33 uur: Lezer Telegraaf stemt PVV of VVD – Lezers van De Telegraaf stemmen woensdag vooral op de PVV en VVD. Mensen die de Volkskrant of Het Parool lezen, gaan tijdens deze verkiezingen voor de PvdA. Dat zijn enkele uitkomsten van het onderzoek dat Maurice de Hond dinsdag en woensdag heeft laten uitvoeren onder 9000 mensen die minimaal twee keer per week een krant lezen (op papier of digitaal).

17.14 uur: Half Rozendaal heeft gestemd – Bijna de helft van de inwoners van het Gelderse Rozendaal heeft al gestemd voor de Provinciale Staten. De opkomst lag om 16.15 uur al op 47,5 procent. Dat is ruim boven het landelijk gemiddelde. Bij de waterschapsverkiezingen lag de opkomst op 46 procent, meldt de gemeente op Twitter. Rozendaal heeft traditioneel een heel hoge opkomst. Bij de vorige provinciale verkiezingen in 2011 stemde 84,8 procent.

16.47 uur: Opkomst Den Haag, 16.00 uur – Een op de vijf Hagenaars heeft tot nu toe gestemd voor de Provinciale Staten. De opkomst was om 16.00 uur 20,4 procent. Dat heeft de gemeente Den Haag woensdag laten weten. In 2011 had rond hetzelfde tijdstip 25,1 procent gestemd in de derde stad van het land. Over de hele dag kwam de opkomst net iets boven de 50 procent uit.

16.20 uur: Plasterk hoopt op opkomst boven 50 procent – Minister Plasterk hoopt dat meer dan de helft van de kiezers vandaag gaat stemmen. „Vijftig procent heeft altijd iets magisch”, zei de minister van Binnenlandse Zaken tegenover het Radio 1 Journaal. Als dat opkomstpercentage niet wordt gehaald, is er volgens Plasterk niets aan de hand. „Er gebeurt niks bij een opkomst van 49 procent. Maar het is toch altijd fijn als je daar net even boven komt.”

16.10 uur: 3000 stemmers op stations grote steden – Halverwege de middag hebben woensdag meer dan 3000 mensen hun stem uitgebracht op de vier grote centrale treinstations in Nederland. Dat meldt een woordvoerder van de NS. Het drukst was het in de ochtendspits, toen maakten al ongeveer 750 mensen gebruik van de mogelijkheid om op een van de stations hun stem uit te brengen voor de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Op Utrecht Centraal konden reizigers vanaf 07.15 uur stemmen en in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag was dat een kwartier later mogelijk. Om 05.00 uur gingen de eerste stembureaus voor de forenzen open, in de stationshal van Nijmegen en bij de bloemenkiosk op het station van Castricum. Kiezers kunnen woensdag op 58 stations terecht. Stemmen op het station kan sinds de verkiezingen van 2006. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 brachten duizenden mensen hun stem uit op een NS-station. Op sommige momenten stonden rijen tot 40 meter.

15.45 uur: Opkomst 24 procent – Om 15.30 uur had 24 procent van de kiezers zijn stem uitgebracht, meldt de NOS. Dat is 4 procentpunt minder dan bij de verkiezingen vier jaar geleden, meldt onderzoeksbureau Ipsos.

15.30 uur: Burgemeester Dordrecht maakt selfie – Burgemeester Arno Brok van Dordrecht maakte een selfie voor de Ark van Noach, dat dienst doet als stembureau. Dat meldt de gemeente Dordrecht via Twitter.

15.00 uur: Gelderse PVV-Statenlid zei vier jaar niets – Het Gelderse PVV-Statenlid Marc van Kampen heeft vier jaar lang geen woord gezegd in Provinciale Staten. Dat meldt de Gelderlander. Het is voor zover bekend voor het eerst dat een Statenlid in Gelderland een hele zittingsperiode lang niet sprak.

14.35 uur: Kabinet krijgt een 5 – Nederlanders zijn maar matig tevreden over het kabinet. De coalitie krijgt een 5 als cijfer. Dat blijkt uit een onderzoek van het Kieskompas en Ipsos voor het ANP. Aan de representatieve enquête hebben ruim duizend mensen meegedaan. Iets meer dan de helft van de ondervraagden geeft het kabinet een onvoldoende, iets minder dan de helft geeft een voldoende. Mensen die bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 op de VVD stemden, zijn het meest tevreden. Zij geven een 5,9. Dat cijfer krijgt het kabinet ook van D66-kiezers. Daarna volgen ChristenUnie (5,7), SGP (5,6) en CDA (5,3). Mensen die destijds voor de PvdA stemden, komen niet verder dan een 5,1. PVV’ers en SP’ers zijn het meest negatief, ze zitten onder een 4. Het is opvallend dat het kabinet een hoger cijfer krijgt dan de partijen in de coalitie. De VVD krijgt gemiddeld een 4,46, de PvdA een 4,22. Een duidelijke verklaring is daar niet voor. Bijna driekwart van de ondervraagden geeft de PvdA een onvoldoende.

14.30 uur: 18 procent heeft stem uitgebracht – Om 13.30 uur had 18 procent van de stemgerechtigden in Nederland zijn of haar stem uitgebracht. Dat is 2 procentpunt minder dan bij de verkiezingen vier jaar geleden, melden onderzoeksbureau Ipsos en de NOS. Bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen, in 2011, lag het opkomstpercentage uiteindelijk op 56 procent. Er kan woensdag tot 21.00 uur gestemd worden.

13.40 uur: Opkomst Amsterdam iets lager dan vorige keer – De opkomst bij de verkiezingen ligt woensdag in Amsterdam voorlopig bijna gelijk aan 2011, toen voor het laatst Provinciale Statenverkiezingen waren. Tot 13.00 uur had 9,7 procent van de stemgerechtigde mensen gestemd. Vier jaar terug was dat op hetzelfde tijdstip 9,9 procent. In 2011 lag het percentage in Amsterdam om 18.00 uur op 29,4 procent en ging uiteindelijk 54,0 procent van de mensen die dat mochten, stemmen.

13.20 uur: Opkomst in Rozendaal al 31 procent – De opkomst in het Gelderse Rozendaal voor de Provinciale Statenverkiezingen lag om 12.00 uur al op 31 procent. Dat is ruim boven het landelijk gemiddelde. Bij de waterschapsverkiezingen lag de opkomst op 29,8 procent, meldt de gemeente op Twitter. Rozendaal heeft traditioneel een hele hoge opkomst.

12.40 uur: Opkomst Den Haag, 12.00 uur: 10 procent – Een op de tien Hagenaars heeft woensdagochtend gestemd voor de Provinciale Staten. De opkomst was om 12.00 uur 10,1 procent. Dat heeft de gemeente Den Haag laten weten. De opkomst ligt iets lager dan bij de vorige Statenverkiezingen in 2011. Toen had rond het middaguur 12,6 procent gestemd in de derde stad van het land. Bij de waterschapsverkiezingen lag de opkomst in Den Haag om 12.00 uur op 8,3 procent.

12.25 uur: Redelijke toeloop bij kleinste stembureau – Bij het kleinste stembureau van Nederland hebben woensdag tot 12.00 uur veertien mensen gestemd voor de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Dat aantal is vergelijkbaar met vorige verkiezingen, zo zegt Wim Westhoff, die samen met zijn partner Elly zijn huis beschikbaar heeft gesteld. Het woonhuis aan de Marledijk in Overijssel is sinds 1948 een stembureau. De buurtschap hoort bij de gemeente Olst-Wijhe maar ligt, in tegenstelling tot de twee grotere dorpen, op de westelijke oever van de IJssel. Om te voorkomen dat de kiezers uit Marle de rivier over moeten steken, werd een apart stembureau ingericht. Vanwege de ‘dubbele’ verkiezing moesten dit jaar wat extra meubels aan de kant. Bij de landelijke verkiezingen was de opkomst in de woonkamer liefst 152 procent. Van heinde en verre komen mensen namelijk naar het bureau, om juist daar te stemmen. 100 procent van de kiezers betekent voor dit stembureau overigens dat er 49 mensen hun stem moeten komen uitbrengen.

12.15 uur: Caribische eilanden kiezen „gemeenteraad” – De inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba kunnen woensdag ook naar de stembureaus. De kieslokalen in Caribisch Nederland zijn om 7.00 uur lokale tijd (12.00 uur Nederlandse tijd) opengegaan. De kiezers hebben tot 21.00 uur lokale tijd (donderdag 02.00 uur Nederlandse tijd) om hun stem uit te brengen. De inwoners van de drie eilanden kiezen de leden van de Eilandsraden. Die zijn vergelijkbaar met de gemeenteraden in Nederland. Op Bonaire zijn negen zetels te verdelen, op Sint Eustatius en Saba elk vijf zetels. Tijdens de campagne op Bonaire en Sint Eustatius ging het met name over de band met Nederland. Saba wil vooral dat de economie wordt gestimuleerd. Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn ‘bijzondere gemeenten’ van Nederland. Ze hebben iets andere bevoegdheden dan gewone gemeenten. Daarnaast hebben ze geen burgemeester en vallen ze niet onder een provincie.

12.04 uur: „Water is groen, provincie is blauw” – Alertheid is woensdag geboden bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Als mensen hun twee voorkeuren hebben aangegeven, ontstaat bij het deponeren van de stemformulieren in de stembussen soms verwarring. Dat merken meerdere stembureaus. Als beide formulieren na het stemmen zijn dichtgeklapt, is aan de kleurband te zien welk formulier in welke bus moet. Maar het formulier van de waterschappen is groen en die van de Provinciale Staten blauw. „Dat is intuïtief gezien niet handig”, zegt een woordvoerster van de Kiesraad. „Maar naast de kleurband staat ook op de formulieren geschreven of het het formulier voor de Provinciale Staten of de waterschappen is. Ook op de stembussen staat dat aangegeven en een van de medewerkers op het stembureau let er ook goed op.”

11.55 uur Stemmen op de boot in de Biesbosch – Enkele tientallen mensen hebben woensdagochtend hun stem uitgebracht op een varend stembureau. Een motorbootje vaart door de Biesbosch in Noord-Brabant en meert op verschillende plekken aan, zodat mensen –inwoners en toeristen– daar kunnen stemmen. De boot begon woensdagochtend in de haven. „De burgemeester van Drimmelen bracht daar zijn stem uit, net als medewerkers van de haven en verschillede inwoners”, zegt een woordvoerster van de gemeente. Er zijn nog drie andere aanlegplaatsen en daarna vaart de stemboot terug naar de haven. Voor zover bekend is het de eerste keer in Nederland dat een gemeente een varend stembureau gebruikt. De gemeente besluit na de verkiezingen of het varende stembureau ook bij volgende verkiezingen wordt gebruikt.

11.45 uur: Lijsttrekkers Senaat stappen steeds meer uit de luwte – Lijsttrekkers voor de Eerste Kamer speelden heel lang geen enkele rol in de verkiezingsstrijd. De senatoren moesten juist in de politieke luwte opereren. Dat is sinds vier jaar anders, schrijven RD-redacteuren Kees de Groot en Gerard Vroegindeweij.

11.30 uur: „Provincies doen werk waterschappen er graag bij” – Niet alleen voor de Provinciale Staten, ook voor de waterschappen kunnen kiezers hun stem uitbrengen. Een ruime meerderheid van de provincialestatenleden vindt dat provincies prima de taken van de waterschappen kunnen overnemen, blijkt uit onderzoek van de Volkskrant.

11.15 uur: Opkomst Rotterdam 10.00 uur: 4,7 procent – Nog geen 5 procent van de stemgerechtigden in Rotterdam had woensdag voor 10.00 uur zijn of haar stem uitgebracht voor de verkiezing van de leden van de Provinciale Staten. Dat heeft de gemeente gemeld. Rotterdam telt 448.034 mensen die mogen stemmen. Bij de vorige verkiezingen van de Provinciale Staten was de opkomst in Rotterdam 45 procent, het landelijk gemiddelde was 56 procent. Er kan woensdag tot 21.00 uur gestemd worden.

11.05 uur: Verbeet: politieke systeem kan echt niet meer – Als de Provinciale Statenverkiezingen achter de rug zijn, mag de discussie over het huidige politieke stelsel in Nederland niet naar de achtergrond verdwijnen. Er moet nu echt iets veranderen, zo vindt Gerdi Verbeet, oud-voorzitter van de Tweede Kamer. „Niemand begrijpt precies hoe het gaat. Ik vind het niet meer passen in deze tijd”, zei de voormalig politica van de PvdA in het radioprogramma KRO De Ochtend van 4. Als het aan Verbeet ligt, wordt de Eerste Kamer afgeschaft. De machtsverhoudingen kloppen in haar ogen niet meer. „Nu zie je een Eerste Kamer die op basis van de uitslag eigenlijk op dit moment Tweede Kamertje aan het spelen is. Ik zou veel liever in plaats van de Eerste Kamer een veel directere relatie met de kiezer hebben. Dat kiezers op een aantal thema’s kunnen zeggen: dit doen we wel, en dit doen we niet.”

11.00 uur: Politieke kopstukken hebben gestemd – Premier Mark Rutte (VVD), Diederik Samsom (PvdA), PVV-leider Geert Wilders, SP’er Emile Roemer en CDA-voorman Sybrand Buma hebben woensdagochtend al hun stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Samsom was er woensdag het vroegst bij, rond half negen bij het stembureau Groenhoven in de Witte Rozenstraat in zijn woonplaats Leiden. PVV-leider Wilders ging iets voor negenen stemmen in Den Haag en een half uur later bracht Emile Roemer zijn stem uit in buurthuis De Elzenhof in Sambeek. Premier Mark Rutte stemde rond half tien op Schoolvereniging Wolters in Den Haag en een uur later was CDA’er Buma in de St. Maartensschool in Voorburg.

10.50 uur: Online stemhulp veel geraadpleegd – Op de website Kieskompas.nl is al meer dan een miljoen keer stemhulp gevraagd. Dat meldt Kieskompas woensdag op Twitter. Mensen die stemadvies nodig hebben, kunnen door middel van een aantal vragen erachter komen welke partij het beste bij ze past. Traditiegetrouw worden online stemhulpen vlak voor de stembusgang, zoals woensdag op de dag van de Provinciale Statenverkiezingen, veelvuldig geraadpleegd. Dat zien de makers van Stemwijzer ook, de provinciale stemwijzer krijgt veel bezoekers. Woensdagochtend vroeg alleen al was de stemwijzer 10.000 keer ingevuld, zei Jochem de Graaf van de Stemwijzer van Prodemos tegen BNR Nieuwsradio.

10.40 uur: „Weinig succes voor lokale partijen” – Kiezers die bij gemeenteraadsverkiezingen op een lokale partij stemmen, volgen deze partij niet automatisch bij verkiezingen voor de Provinciale Staten, denkt onderzoeker lokaal bestuur dr. J. van Ostaaijen van Tilburg University. „De kiezer ziet grotere belangen in de landelijke politiek en velen zullen een stem voor of tegen het kabinet(sbeleid) uitbrengen. Daar past een stem op een landelijke partij het best bij.”

10.25 uur: 1,4 miljoen kijkers voor verkiezingsdebat – Bijna 1,4 miljoen mensen hebben dinsdagavond naar het verkiezingsdebat op NPO1 gekeken. De partijleiders van de landelijke politieke partijen gingen met elkaar in debat, aan de vooravond van de Provinciale Statenverkiezingen. Met 1,397 miljoen kijkers staat Nederland Kiest: Het Debat op de vierde plek van best bekeken programma’s dinsdag. Bovenaan de lijst staat het Journaal van 20.00 uur, daar stemden 2,3 miljoen mensen op af. Als hekkensluiter in een reeks verkiezingsdebatten in deze verkiezingstijd is Nederland Kiest de best bekeken uitzending. Dit blijkt uit een analyse van Stichting KijkOnderzoek (SKO). EenVandaag trok afgelopen maandag ook meer dan een miljoen kijkers met een debat tussen D66-leider Alexander Pechtold en PVV-leider Geert Wilders. De overige debatten bleven onder de grens van een miljoen kijkers, zoals het RTL Verkiezingsdebat op 5 maart met 817.000 geïnteresseerden. Het slechtst bekeken debat van dit jaar is Nederland kiest de provincies waarin de twaalf provinciale lijsttrekkers op 2 maart voor de NOS-camera’s met elkaar de degens kruisten. Deze uitzending wist slechts 359.000 kijkers te boeien. Het eerste debat van dit jaar was al op maandag 23 februari in Nieuwsuur, toen er 738.00 mensen keken naar een debat van lijsttrekkers van de Eerste Kamer. In 2012 trokken vijf debatten rond de Tweede Kamerverkiezingen meer dan een miljoen kijkers per uitzending en noteerde het best bekeken debat 1,7 miljoen kijkers. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van 2011 waren er veel minder tv-duels tussen politici. EenVandaag trok met een debat destijds 1,1 miljoen kijkers.

10.20 uur: Premier Rutte heeft gestemd – Premier Mark Rutte (VVD) heeft woensdagochtend rond half tien zijn stem uitgebracht voor de verkiezingen van de leden van de Provinciale Staten. Hij deed dat op Schoolvereniging Wolters in Den Haag.

10.05 uur: Stemhokjes provinciehuis te laat bezorgd – De stemhokjes en biljetten voor het stembureau van het provinciehuis Zuid-Holland zijn woensdagochtend te laat geleverd. Het stembureau kon daarom niet, zoals de bedoeling was, om half acht ’s ochtends open. „Dat werd een half uur later”, zegt de woordvoerster van het stembureau. „Het is voor het eerst dat mensen hier kunnen stemmen, misschien waren ze daarom de spullen vergeten te bezorgen.” Rond kwart over negen was het nog niet heel druk geweest. „Er zijn ongeveer veertig mensen geweest, vooral medewerkers van het provinciehuis. Rond lunchtijd en aan het einde van de werkdag verwacht ik meer mensen.” Commissaris van de Koning Jaap Smit liet woensdagochtend aan Radio West weten dat hij het stembureau moest openen, maar dat het door de late levering iets later werd. Hij greep meteen de mogelijkheid aan om iedereen op te roepen te gaan stemmen. „De provincie is dichterbij dan je denkt.”

09.55 uur: Samsom, Wilders en Roemer hebben al gestemd – PvdA-leider Diederik Samsom heeft woensdagochtend zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Hij deed dat rond half negen bij het stembureau Groenhoven in de Witte Rozenstraat in zijn woonplaats Leiden. PVV-leider Geert Wilders ging iets voor negenen stemmen in Den Haag en een half uur later bracht SP-voorman Emile Roemer zijn stem uit in buurthuis De Elzenhof in Sambeek.

09.40 uur: Een op vier kiezers stemt strategisch – Meer dan een kwart van de kiezers stemt woensdag strategisch voor de Provinciale Staten. Ze willen zorgen dat het kabinet een meerderheid in de Eerste Kamer krijgt, of dat juist voorkomen.

09.30 uur: Redelijk druk met stemmers op stations – Op de vier grote centrale treinstations hebben woensdagochtend vroeg ongeveer bij elkaar 750 mensen hun stem uitgebracht. De bureaus gingen om 7.15 uur (Utrecht) of half acht (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) open. „Het is redelijk druk, maar daar hielden we rekening mee”, zegt een woordvoerder van de NS. „De stembureaus op stations zijn vaak het drukst bezocht.”

09.25 uur: Rutte hekelde in campagne rol CDA – Premier en VVD-leider Rutte heeft CDA-leider Sybrand Buma de afgelopen tijd aangevallen op diens opstelling. Het CDA zou geen verantwoordelijkheid nemen en een stem op het CDA is een verloren stem, zei Rutte in het laatste verkiezingsdebat, dinsdagavond bij de NOS. Rutte probeerde in dat debat de stembusgang van woensdag terug te brengen tot een tweestrijd tussen zijn VVD en het CDA. Die partijen gaan volgens meerdere peilingen woensdag samen met de PVV van Geert Wilders uitmaken wie de grootste wordt. Ze worden op de voet gevolgd door D66 en SP. De PvdA gaat woensdag naar verwachting het grootste verlies lijden. De partij van Diederik Samsom gaat mogelijk halveren. Samsom heeft steeds gezegd bij een slechte uitslag niet te zullen aftreden. Hij en Rutte willen hun kabinet laten doorregeren tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen, die gepland staan voor maart 2017. Of dat lukt, hangt wellicht voor een belangrijk deel af van de uitslag van woensdag.

09.15 uur: Rutte wil D66 en CDA niet opnemen in kabinet – Premier Rutte ziet niets in een uitbreiding van het kabinet met D66 en het CDA na de Provinciale Statenverkiezingen. Dan komt de boel weer maanden stil te liggen, zei de VVD-leider dinsdag in het RTL-verkiezingsprogramma Campagne Op Z.

09.00 uur: Kans op meer CU- en SGP-senatoren zeker aanwezig – Hoe groot zijn voor CU en SGP de kans op electorale groei? En wat zijn daarbij doorslaggevende factoren? Over die vragen laat politiek redacteur Addy de Jong zijn licht schijnen.

08.55 uur: Rijen voor de stembureaus op station Gouda – Voor de stembureaus op de stations in Den Haag en Gouda staan woensdag de mensen in de rij om te mogen stemmen voor de verkiezing van de leden van de Provinciale Staten. „Het is af en aan”, vertelt een van de medewerkers van het stembureau in Gouda aan Omroep West. Vooral als er net een trein is aangekomen, kan er een lange rij staan. Rond acht uur waren er zo’n honderd mensen komen stemmen.

08.50 uur: Kans meerderheid gedoogcoalitie „uiterst klein” – De kans dat de coalitie van VVD en PvdA met de ‘constructieve oppositie’ van D66, ChristenUnie en SGP (C3) een meerderheid haalt in de Eerste Kamer, is volgens een peiling van TNS NIPO „uiterst klein.” Volgens TNS NIPO kunnen de vijf partijen gezamenlijk rekenen op hooguit 45 procent van de stemmen.

08.40 uur: Statenverkiezingen bepalen kabinetsbeleid – Politiek Den Haag kijkt woensdag maar naar één ding: de vertaling van de uitslag in zetels voor de Eerste Kamer. De Statenverkiezingen gaan voor een belangrijk deel bepalen in hoeverre het kabinet door kan met zijn plannen. De coalitie van VVD en PvdA heeft al vanaf het aantreden geen meerderheid in de Senaat, maar wist al snel in onderhandelingen steun te verwerven van de oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP. Die werden tot ‘bevriende oppositie’ gedoopt en kregen uiteraard het een en ander terug voor hun steun. Maar het lijkt er sterk op dat het kabinet niet genoeg heeft aan drie vrienden. De vijf partijen samen komen in de peilingen niet op een meerderheid. Dat betekent dat nog meer partijen nodig zijn om wetsvoorstellen door de Senaat te loodsen. Het CDA heeft al aangekondigd niet te willen ‘gedogen’. Wel staat de partij open voor goede wetsvoorstellen.

08.35 uur: Stembureau Almere Muziekwijk later geopend – Op station Almere Muziekwijk ging het stembureau woensdagochtend heel even open, om gelijk daarna weer dicht te gaan. Er bleken formulieren te ontbreken waardoor het stembureau nog niet open kon, meldt Omroep Flevoland. Het ging om de lijst met ongeldige stempassen die niet aanwezig was in het stemlokaal. Toen deze rond half zeven ’s ochtends gearriveerd was, kon het stembureau alsnog open.

08.30 uur: Stemhulp – De keus nog niet kunnen maken? Ook in verband met de aanstaande Staten- en waterschapsverkiezingen op 18 maart zijn er volop stemhulpen.

08.20 uur: Verkiezing Eerste Kamer – De gekozen leden van de Provinciale Staten kiezen op 26 mei de leden van de Eerste Kamer. Ook benoemen de Provinciale Statenleden het dagelijks bestuur van de volksvertegenwoordiging op provinciaal niveau: Gedeputeerde Staten.

08.15 uur: Waarover gaan de verkiezingen? – Waarover gaan de verkiezingen precies? En hoe gaan ze in hun werk? Lees hier de antwoorden op de belangrijkste vragen. In een het volgende filmpje wordt precies uitgelegd wat het belang van de Provinciale Statenverkiezingen is.

08.00 uur: Opkomst – Bij de Provinciale Statenverkiezingen ligt de opkomst al jaren rond de 50 procent, de waterschappen trekken nog geen kwart van de stemgerechtigden. De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen was in 2011 met 55,9 procent in verhouding erg hoog. De opkomst kwam toen zelfs nog hoger uit dan die bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 (54,1 procent). De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen daalde daarvoor al jaren, in 1995 was die voor het laatst boven de 50 procent (50,2). De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen was de afgelopen keren wel boven de 50 procent: In 2014 maakte 53,8 procent van de kiezers de gang naar de stembus, vier jaar daarvoor was dat 53,9 procent.

07.45 uur: Waterschappen – Woensdag kan ook een stem worden uitgebracht voor de waterschappen. Het algemeen bestuur van een waterschap is vergelijkbaar met de gemeenteraad bij een gemeente. Dit algemeen bestuur stelt het beleid van het waterschap vast en controleert of het dagelijks bestuur dat beleid goed uitvoert. Het is voor het eerst dat de verkiezingen tegelijk met de Provinciale Statenverkiezingen worden gehouden. De hoop is dat de combinatie meer kiezers zal opleveren. Eerder werden waterschapsbesturen nog per brief gekozen.

07.35 uur: Stemlokalen open – In het hele land zijn om 07.30 uur de stembureaus opengegaan voor de verkiezing van de leden van de Provinciale Staten. Om 5.00 uur gingen de eerste stembureaus voor de forenzen al open, in de stationshal van Nijmegen en bij de bloemenkiosk op het station van Castricum. De stemlokalen gaan om 21.00 uur dicht.