Maar voor vooruitgang en innovatie zijn investeringen en geduld noodzakelijk. En dat zijn nu precies twee aspecten om je zorgen over te maken.

Eerst even de optimistische kant: er is veel vooruitgang. Denk aan ict met al haar nieuwe mogelijkheden, zoals apparaten die met elkaar communiceren, massamaatwerk door 3D-printen, big data en zelfrijdende auto’s. Ook op het gebied van medische technologie wordt grote vooruitgang geboekt. De veranderingen die we elke dag om ons heen zien, leiden tot grote aanpassingen in hoe we produceren, consumeren en samenwerken.

Maar wat is er nu nodig voor nieuwe innovaties? In de standaard economische theorie: bijna niets. Innovaties komen uit de lucht vallen, en daarnaast zorgt kapitaalaccumulatie (investeren) er uiteindelijk voor dat we per persoon meer gaan produceren. Dit is nog steeds de aanpak die bij economische voorspellingen ongeveer gebruikt wordt.

Maar inmiddels is er ook een breed besef dat er meer factoren toe doen voor vooruitgang. Financieel kapitaal speelt een belangrijke rol, maar ook menselijk kapitaal, sociaal kapitaal en intellectueel kapitaal. Door te investeren in jezelf, maar ook in de kwaliteit van instituties, infrastructuur en een brede kennisbasis, wordt de kans op innovaties groter en het productief gebruik van nieuwe innovaties versneld.

Investeringen in deze vormen van kapitaal kunnen vooruitgang versterken. Dat betekent geduld hebben om te investeren in alle vormen van kapitaal. Dat kost geld en tijd. En heel vervelend, soms levert het tientallen jaren niets zichtbaars op. Door de uitvinding van de boekdrukkunst veranderde er op dat moment nog niet veel in de samenleving. Maar in de eeuwen erna was het wel de reden dat steeds meer mensen konden lezen en leren. Dat bood zowel de basis voor nieuwe innovaties als de bodem om innovaties tot een economisch succes te laten worden. Daar is alleen veel geduld voor nodig.

Laat dat nou precies een belangrijk punt van zorg zijn. Ict doet namelijk wat met ons geduld. Doordat er een overschot is aan informatie, die altijd en overal beschikbaar is, kunnen mensen klaarblijkelijk minder lang hun aandacht ergens op richten. Een aantal observaties in de maatschappij komt hiermee overeen. Zo wisselen mensen sneller van baan. De leestijd loopt al decennia lang terug. Zelfs inclusief het digitale leesgedrag las 50 procent van de bevolking op een gemiddelde dag in 2013 niet eens tien minuten.

Minder lang je aandacht ergens bij houden, betekent ook dat de focus voor onze beslissingen meer op de korte termijn komt te liggen. Dit zorgt ervoor dat het snel denkende, impulsieve en ongeduldige deel van onze hersenen meer invloed krijgt. Als dat zo is, leidt dat tot meer ongeduld in de samenleving en tot een afname of geremde toename van alle soorten van kapitaal. En daarmee dus tot een beperking van ons toekomstige groeipotentieel.

Zonder meteen over ADHD te spreken, zorgt het gebrek aan concentratievermogen ervoor dat onderwijsprestaties onder druk komen te staan. Minder geduld zorgt ervoor dat bedrijven minder investeren: ze willen snel resultaat. Dat is ook zichtbaar in de investeringscijfers.

Ook bij onderzoek zien we dit vaak terug. Er is geen tijd om te wachten op de vruchten hiervan. Rendementsdenken, om maar een populaire term te gebruiken. Hierdoor verdwijnen steeds meer R&D-investeringen.

Kortzichtigheid in beleid, wellicht ook een gevolg van ongeduld in de samenleving, draagt daar ook toe bij. Door de hijgerige politiek, de tsunami aan regels als ergens iets misgaat, wordt kortetermijndenken beloond. Immers, bij ongeduld is het lastiger een langetermijndoel in het vizier te houden. En dat is nu net een van de ingrediënten die je niet nodig hebt voor vooruitgang.

Kortom, ik pleit voor meer geduld.

De auteur is hoofd internationaal onderzoek bij Rabobank Nederland.