Op de Driestar krijgen de aanstormende meesters en juffen zowel in het eerste als in het tweede jaar acht uur schrijfonderwijs. Het lijkt een tegengestelde beweging, nu in het schooljaar 2014-2015 volgens een inventarisatie van dagblad Trouw 3500 leerlingen heel de schooldag door een kleurige iPad op schoot hebben.

Waarom krijgen de studenten nog les in schrijven, als over een poosje misschien het basisonderwijs helemaal op digibord en iPad over gaat?

„We hebben hersenen gekregen. We zijn de enige schepselen die kunnen schrijven. Dan is dat toch een vaardigheid om te ontwikkelen? Als je niet kunt schrijven, ben je een halve analfabeet.

Dan nog iets: de rekenmachine bestaat al decennialang. We hebben het er nog nooit over gehad om rekenen op school af te schaffen. Nee, zeggen we dan, met rekenen hebben ze een aantal basisvaardigheden te pakken: ze leren logisch nadenken en krijgen ruimtelijk inzicht. En wat moet je als er geen rekenmachine in de buurt is? Dat geldt niet minder voor schrijven. Het is een training van het samenspel tussen je hoofd en je handen. Kinderen worden er motorisch vaardig van. Het is een plezier om mooi te kunnen schrijven.

Schrijven heeft ook een gunstig effect op het leren. Dat wat je schrijft, beklijft beter dan dat wat je typt. Als je bij een college meeschrijft, kun je niet bijhouden wat er gezegd wordt. Je bent dan gedwongen om samen te vatten. Daardoor is de inhoud van zo’n college al veel meer door je hoofd gegaan. Schrijven laat een ander spoor na in je hersenen dan typen.”

Op Steve Jobsscholen leren kinderen in groep 3 en 4 het blokschrift aan. Zo leren ze toch ook schrijven?

„Een beetje, misschien. Jonge kinderen die los schrijven, tekenen als het ware letters. Met het alleen aanleren van blokschrift beperk je kinderen in hun mogelijkheid snel te schrijven en een vloeiend handschrift te ontwikkelen. Bij verbonden schrift dwingt de vorm van de letters tot het maken van duidelijke verschillen. Zo’n voorbeeld is de e. In blokschrift blijven veel kinderen die andersom schrijven. Maar met verbonden schrift moeten ze hem wel goed schrijven, omdat ze anders tegen de richting van het schrift in werken.

Op middelbare scholen geef ik handschrifthulp. Ik ontmoet daar pubers die niet leesbaar kunnen schrijven. Ze schamen zich voor hun schrift. Vaak komt dat doordat basisscholen te vlug hebben gezegd: Je mag nu los gaan schrijven. Terwijl de leerling dan nog niet in staat is om een regelmatig, net handschrift te ontwikkelen. En hun werk wordt niet meer nagekeken op netheid, er wordt alleen gekeken of het antwoord goed is.

Ook wordt er in z’n algemeenheid minder geschreven op de basisschool. Uitgevers verdienen meer aan een werkboek waarin leerlingen drie woordjes moeten aanvullen in een zin dan aan de verkoop van schriften. Het maakt nogal uit of je alleen ”aardbevingen” moet invullen in een zinnetje of dat je opschrijft: „In Groningen zijn aardbevingen door de gaswinning.”

U ziet dat het schrijfonderwijs al jaren minder tijd en aandacht krijgt.

„Ja. Leerlingen krijgen in groep 3 en 4 nog wel goede schrijfles, maar daarna staat het schrijven vaak alleen nog op de dagtaak. Leerlingen mogen het dan op hun eigen moment doen. De meester of juf heeft er weinig zicht op hoe het schrijven gebeurt. En even voordoen hoe het moet, is er dan ook niet bij.

Leerkrachten van groep 7 en 8 klagen vervolgens in de koffiekamer dat het niet goed gaat met de handschriften. Maar constructief werken aan de handschriften gebeurt dan maar weinig meer, terwijl dat juist de oplossing zou zijn.

De ideale schrijfles is een klassikale schrijfles. Er is rust om goed te kunnen werken en de leerkracht heeft zicht op hoe een leerling schrijft. Aan het begin van zo’n les stelt de meester of juf een duidelijk doel. Bijvoorbeeld: vandaag letten we erop dat de letters netjes op de lijn staan.

Dat laatste is heel belangrijk voor de beoordeling. Vaak weten leerkrachten niet hoe ze die letterbrij in een schrijfschrift moeten nakijken. Her en der zetten ze een rode streep of krul. Maar mijn regel is: Laat de kinderen feedback geven op hun eigen handschrift. En als je per se zelf wilt nakijken, corrigeer dan alleen dat wat niet aan het doel beantwoordt. Dus zet geen streep door een foute h als het doel is op de lijnen te schrijven.”

Denkt u dat leerkrachten minder tijd maken voor schrijfles omdat schrijven niet leuk is?

„Dat zou kunnen. Tien minuten achter elkaar schrijven vergt doorzettingsvermogen. Dat moet je oefenen en dat kost tijd. Maar door een goed schrift te blijven vragen van de leerlingen, kun je dat kweken. En dat levert ook iets op bij andere opdrachten.

Doordat we voor bijna alles een machine hebben, gebruiken we onze handen minder. We hoeven niet meer zelf te wassen, we hoeven geen vaat meer te doen. De laatste jaren komen we er echter steeds meer achter dat werken met je handen prettig en heilzaam is. Mensen gaan weer haken en tuinieren. Schrijven zou daar ook bij kunnen horen. Als je leerkracht bent en je denkt: „Het is elke keer wat vanmorgen”, ga dan eens een poosje met de leerlingen schrijven. Dat heeft echt een positief effect.

Je kunt er ook voor zorgen dat het schrijven zelf leuker wordt. Zorg ervoor dat je als leerkracht een pot met vulpennen, fijnschrijvers, potloden, balpennen en inktveren hebt staan. Laat de kinderen maar proberen wat voor hen fijn is. Doe een keer een schrijfles met krijt op het schoolplein. Laat hen voordoen op het bord. En geef zelf het goede voorbeeld: als de leerlingen in hun schriften iets moeten schrijven, typ je het niet voor op het digibord. Dan schrijf je het op. Want daarmee vertel je dat schrijven niet uit de tijd is. En dat een mooi lerarenhandschrift iets is om trots op te zijn. Het is iets van jezelf en het zegt iets over jezelf.”

xx

xx