Nederland had altijd een watersnoodramp nodig om in actie te komen. Nu doen we er alles aan om zo’n ramp te voorkomen. „Dat is de grootste verandering geweest sinds de komst van het Deltaprogramma in 2010”, zegt Kuijken.

De manier waarop Nederland waterveiligheid nu heeft geregeld is dé standaard voor de rest van de wereld, volgens de economische samenwerkingsorganisatie OESO in het recente rapport ”Water Governance in the Netherlands: Fit for the Future?”.

Bescherming tegen hoogwater heeft topprioriteit; ongeveer 60 procent van Nederland is kwetsbaar voor overstromingen. In dit gebied wonen 9 miljoen mensen en wordt 70 procent van het nationaal inkomen verdiend.

Er was al een aantal projecten om het achterland te beschermen tegen hoogwater. Na 1953 werd het Deltaplan uitgevoerd. De dijken werden opgehoogd tot deltahoogte; en er werden verdedigingswerken van wereldformaat gebouwd, bedoeld om het water te keren. „Bijvoorbeeld de Oosterscheldekering en de Maeslantkering”, somt de deltacommissaris op.

Evacuatie

De evacuatie van de Betuwe in 1995 vanwege een dreigende dijkdoorbraak bij Ochten heeft opnieuw geleid tot dijkversterkingen, maar ook tot het programma Ruimte voor de rivier: 34 projecten om de waterstand in de grote rivieren te verlagen. Deze projecten gaan in veel gevallen samen op met ruimtelijkeordeningsprojecten, natuurontwikkeling en recreatie.

De meeste lopende projecten zijn in 2015 tot 2017 afgerond. Dan is Nederland echter nog niet klaar met de bescherming tegen hoogwater, benadrukt Kuijken. „Die is nooit af. Elk jaar komen er weer nieuwe projecten bij.”

Sinds 2010 is het Deltaprogramma de paraplu waaronder de bestaande projecten voor de bescherming tegen hoogwater zijn ondergebracht. Ook de zoetwaterproblematiek, die zichtbaar is op bijvoorbeeld de Hoge Veluwe en in Brabant, is in het nationale programma opgenomen. Kuijken: „En dat is nieuw. Uiteindelijk moet het Deltaprogramma ertoe leiden dat Nederland in 2050 beter is voorbereid op de klimaatverandering, is beschermd tegen hoogwater en beschikt over voldoende zoet water.”

Op Prinsjesdag vorig jaar stuurde het kabinet het ”Deltaprogramma 2015” met daarin de vijf deltabeslissingen naar de Tweede Kamer (zie: deltacommissaris.nl/deltaprogramma/deltabeslissingen). Kuijken: „Het bijzondere is dat het kabinet de beslissingen vrijwel direct heeft opgenomen in het Nationaal Waterplan, en heeft gezegd: dit gaan we zo uitvoeren.”

Ook heeft het Rijk een Deltafonds in het leven geroepen, waardoor elk jaar zo’n 1 miljard euro beschikbaar is voor de uitvoering van de plannen.

Overstromingskans

Kuijken is erg te spreken over hoe er wordt samengewerkt in het Deltaprogramma. „Het is geen dictaat van bovenaf, maar het komt tot stand via traditioneel polderen. Ik ben elk jaar positief verrast over de uitkomsten daarvan. Het leeft enorm. Provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat, waterschappen, land- en tuinbouw- en andere organisaties, alle partijen hebben er een bijdrage aan geleverd. Dat is belangrijk, want het gaat om een samenhangend systeem: iedereen weet dat wanneer je aan de Maas sleutelt, je er in het Rijnmondgebied last van hebt.”

Met name de oude normen uit de jaren 60 voor de stevigheid van de dijken bleken sterk verouderd. Groningen, Friesland en Zeeland hadden volgens die systematiek te maken met een overstromingskans van eens in de 4000 jaar, de Randstad eens in de 10.000 jaar, terwijl het rivierengebied eens in 250 tot 1250 jaar zou kunnen onderlopen.

Daarin zit een bepaalde ongelijkheid, vindt Kuijken. Bovendien voldeed die norm niet meer: het aantal mensen en de economische waarde achter de primaire keringen zijn sindsdien fors toegenomen. De overheid besloot daarom niet meer uit te gaan van overstromingskansen, maar van het overlijdensrisico van een individu door een overstroming en het risico op grote groepen slachtoffers en economische schade. „Dat is een van de grote vernieuwingen geweest in het denken over waterveiligheid”, aldus de deltacommissaris.

Slachtoffers

Vanaf 2017 heeft elke Nederlander achter de dijken dezelfde wettelijk vastgelegde basisveiligheid: de kans om te overlijden als gevolg van een overstroming is voor iedereen elk jaar kleiner dan 1 op de 100.000. Rijkswaterstaat en de waterschappen moeten daaraan voldoen.

„Dat is een politieke keuze geweest”, verduidelijkt Kuijken. „Waar nodig zetten we er zelfs nog een tandje bij: bijvoorbeeld in gebieden met een zogeheten groepsrisico, waar een overstroming veel slachtoffers kan eisen; of in economische hotspots zoals de Rotterdamse haven of Schiphol.” In dat geval wordt systematisch afgeleid hoe sterk de dijken moeten worden. Voor 200 dijktrajecten is inmiddels bepaald hoe sterk ze moeten zijn. „Waar nodig zullen die de komende dertig jaar worden aangepakt.”

In sommige gebieden is het erg lastig met dijken en dammen de veiligheid te garanderen, zoals op het eiland van Dordrecht. Daarvoor is de zogeheten meerlaagsveiligheid in het leven geroepen. Gebieden worden zo ingericht dat de gevolgen van een overstroming beperkt blijven. En evacuatie- en rampenbestrijdingsplannen moeten het aantal slachtoffers beperken.

Kuijken benadrukt dat Nederland nu al heel goed is beschermd tegen hoogwater. „De veiligheidsnormen zijn veel hoger dan van omringende landen. We zetten er alleen nog een tandje bij. In 2050 moet Nederland robuust, veerkrachtig en klimaatbestendig zijn.”

Met het laatste Deltaprogramma is volgens Kuijken het moeilijkste en spannendste deel van zijn werk afgerond. „Maar het werk is nooit af. Ik moet straks rapporteren hoe het met de uitvoering gaat; en alert zijn dat alles wordt uitgevoerd zoals het ooit is afgesproken. We zijn veilig, maar ook kwetsbaar.”

www.deltacommissaris.nl

Dit is het eerste deel in een serie over het Deltaprogramma. Woensdag in Puntkomma deel 2.