Dertien schoenmakerijen waren er ooit in Veenendaal. Van onderlinge concurrentie en nijd was geen sprake. Integendeel, de schoenmakers maakten elk jaar een gezamenlijk uitstapje, meestal een excursie naar een schoenfabriek. „We zien vader nog zitten met zijn mond vol spijkertjes waarmee de schoenen altijd werden gespijkerd”, zo vertellen Jannie en Bas Schrijver in het boek.

Pillendraaier

Een heel assortiment aan pillen had ‘pillendraaier’ Kees de Kleuver van handelsonderneming De Veensche Kleuver. ”Vekarine” heetten de tabletten tegen hoofdpijn. ”Veka” was afgeleid van de beginletters van zijn bedrijf en ”rine” deed denken aan aspirine. ”Vekarup” verkocht De Kleuver ook, een verkoudheidszalf. ”Vekaplast” was een soort pleister. „Ook hadden we goed spul voor de auto, ”Vekalon”. Daar werd je wagen mooi schoon van.”

Sjoerd de Jong (75) tekende de verhalen van vroeger op. ”Komt voor de bakker!” is zijn negende boek over de historie van Veenendaal. Voor het regionale weekblad De Rijnpost verzorgt hij een historische rubriek. Eerder deed hij dat voor de Veenendaalse Krant. Al zo’n dertig jaar houdt hij zich voor de plaatselijke kranten met de lokale geschiedenis bezig. „Ik zie het als mijn taak om vast te leggen wat mensen zich herinneren van het verleden.”

Zondagsschool

Typisch Veenendaalse ambachten zoals spinnen, weven en sigarenmaken heeft De Jong niet in zijn boek opgenomen. „Daar is wat mij betreft al genoeg over gepubliceerd.” Wel beschrijft de Veenendaler beroepen zoals wagenmaker en kuikensekser, het controleren of een kuiken een hennetje of een haantje is. Een bakker en een slager vergelijken toen met nu. Ook de timmerman en de zondagsschoolmeester en -juf komt aan bod. Het zondagsschoolwerk noemt De Jong in zijn boek „een oud kerkelijk ambacht.”

Sommige ambachten zijn hobby’s geworden. Zo beoefent de enige klompenmaker van de provincie Utrecht zijn oude vak alleen nog uit liefhebberij. De Jong beperkt zich in de verhalen niet tot de beroepsmatige aspecten, ook persoonlijke belevenissen van de beschreven ambachtslieden komen aan de orde. „Dat is dan typisch Sjoerd de Jong. Als me zoiets wordt verteld kan ik dat niet laten liggen”, aldus de auteur.

Wolfabrieken

Ook de borstelmakerij is historie, overigens net als de wolfabrieken in Veenendaal, die de grootste klanten waren. Johan en Jan Wijnberger maakten voor de wolindustrie kamborstels, vertellen de kinderen Ties, Steventje en Klaas.

„De wol werd ruw aangeleverd en voor de verwerking van wol waren kammen en wassen noodzakelijk”, zo zeggen de kinderen. „De kamborstel was een ronde, metalen borstel waarin varkenshaar werd verwerkt. Dat varkenshaar was specifiek nodig. Het is namelijk hard haar en daarom is het zeer geschikt voor een kamborstel. De fabrieken gingen voor. Daar viel nog het meeste aan te verdienen. Zo was het kort na de oorlog tot ongeveer 1954 een heel drukke tijd voor vader en oom Jan. Maar ja, alles werd gemechaniseerd en het handwerk verdween”, aldus Ties, Steventje en Klaas.

„Het werk in de borstelmakerij begon terug te lopen, want de wolfabrieken kregen, bijvoorbeeld uit Australië, de wol gewassen en gekamd aangeleverd. De kamborstels werden daardoor overbodig. Ze raakten op die manier hun grootste verdienste kwijt. De ragebollen, bezems en al die andere borstels brachten niet genoeg op. De fut was er uit. De borstelmakerij werd in 1962 gesloten.”

”Komt voor de bakker!”, Sjoerd de Jong; uitg. BDU Boeken, Barneveld, 2014; ISBN 978 90 8788 219 8; 96 blz.; 
€ 14,95.