Wie herinnert zich niet de beelden die op de ochtend van tweede kerstdag al snel de wereld over gingen? Beelden van een enorme muur van water die vanuit de oceaan opkwam, de kust overspoelde en daarbij alles en iedereen verzwolg en tot op enkele kilometers diep het land binnendrong?

En dan de beelden van schreeuwende mensen, gezinnen, kinderen die, volslagen verrast, alsnog probeerden weg te komen, of die in de watermassa zich vastklampten aan drijvende stukken hout om niet te verdrinken.

RD-reportages van de eerste week van januari vanuit enkele van de zwaar getroffen gebieden lieten de troosteloze beelden zien; vooral van de onder Scandinaviërs populaire overwinteringsplek Phuket in Thailand en de kust van Zuid-India, ter hoogte van het vissersdorp Tranquebar (in de deelstaat Tamil Nadu). De weg langs de Thaise kust ter hoogte van het dorp Khao Lak leek op de ingang van een vuilnisbelt: aan weerszijden was vrijwel alles kapot, meegesleurd, vergruizeld, ingestort, ingezakt of op zijn kop gezet.

Schokkend waren de foto’s van omgekomen slachtoffers die door de autoriteiten langs de weg op grote panelen waren geprikt om buitenlandse toeristen te helpen hun vermiste familie of vrienden te vinden. Gruwelijke opnamen waren het, van zwaar verminkte gezichten en opgezwollen lichamen, vaak nauwelijks nog herkenbaar als man of vrouw. Je zult als familie zó je man, vrouw of kind terugzien!

Er waren ook veel foto’s die door familie of vrienden van vermisten waren opgeprikt: beelden van vrolijke kinderen, leuke meisjes en sportieve ouderen, met daarboven in dikke zwarte letters geschreven: ”Vermist”.

Vrieskisten

In het stadje Takua Pa was een centrum voor identificatie ingericht, waar mannen en vrouwen in witte pakken en met monddoekjes voor af en aan liepen. Aan de zijkant waren enorme vrieskisten neergezet, waarin de gevonden lichamen werden bewaard. Af en toe werd er een dode, gewikkeld in wit plastic, binnengebracht. De geur van een ontsmettingsmiddel vulde de lucht.

Onder een afdakje konden familie of vrienden gegevens van vermisten achterlaten. De gespannen sfeer en de vele mensen met verdriet of wanhoop in hun ogen. Een jonge vrouw liep er rond met een stapeltje foto’s waarop de opgezwollen arm van een man zichtbaar was. Het horloge om de pols en een ring om de vinger had ze uitvergroot om als herkenningsteken te dienen. In haar ogen zag je de smekende blik: Wie herkent dit?

Een vrijwilligster uit Nieuw-Zeeland vertelde dat juist die sieraden een bron van hoog oplopende emotie was. Ze zei een zwaar verminkte vrouw te hebben geborgen die een dure gouden ketting om haar hals had. „Terwijl de vrouw zelf onherkenbaar was geworden, schitterde haar ketting nog prachtig in de zon. Zo afschuwelijk om dat contrast te zien.”

Niet iedereen was direct na de tsunami even geraakt door de ellende die hij of zij om zich heen zag. Zo kregen de vissers langs dit deel van de Thaise kust al snel te maken met speculanten die de grond waarvan de vissers waren verdwenen opeisten.

Een heel eind verderop, aan de kust van de Indonesische provincie Atjeh, werden mensen uitgedaagd om te bewijzen dat het geclaimde stuk grond van hen was. Hoe doe je dat als al je eigendomspapieren zijn weggespoeld? In zijn boekje getiteld ”Na de tsunami” heeft de Indiase schrijver Amitav Ghosh beschreven hoe dat ging op de Andamanen en de Nicobaren – twee eilandengroepen in de Golf van Bengalen die ook zwaar getroffen waren.

Hij beschrijft er het lot van Indiase migranten, die juist vanwege hun migrant-zijn enkel bestaansrecht hebben op basis van papieren documenten: hun identiteitskaart, allerlei vergunningen, schooldiploma’s, chequeboeken, polissen, bankafschriften. Dat alles bij elkaar bepaalt wie je bent. „Deze mensen drijven op een papieren vlot”, formuleert Ghosh hun positie. Door de tsunami raakten velen van hen al die papieren kwijt. „Ik kan niet meer bewijzen wie ik ben, zei een legercommandant, waarom zouden ze mij geloven?”

Niet meer de zee op

Van het Thaise Phuket ging de reis naar Chennai, het vroegere Madras, de hoofdstad van de Indiase deelstaat Tamil Nadu in Zuid-India, waar de tsunami ook enorm had huisgehouden. Zo vielen onder de vissers van Tranquebar –een dorp 300 kilometer ten zuiden van Chennai– zeker 800 doden. Tot 2 kilometer landinwaarts was het een grote bende, alsof er een bom was ingeslagen!

Bij de vissers zat de schrik nog in hun lijf: de hen zo vertrouwde zee begon op die 26e december bij windstil weer en onder een heerlijk zonnetje ineens over te koken en verzwolg alles en iedereen. Veel vissers hebben daarna maandenlang niet meer de zee op gedurfd (áls ze dat al konden vanwege kapotte boten en netten) – stel je voor dat die weer zou toeslaan!

Diepe indruk maakte de toen 26-jarige Multhu Packiyam. Haar man verdronk in de watermassa op het moment dat hij zijn netten het strand optrok. Zijn lichaam was net gevonden. Multhu stond luid huilend bij de buren op de stoep, roepend dat ze zelfmoord ging plegen, want als weduwe en moeder van drie kleine kinderen zag ze voor zichzelf geen toekomst meer.

Toch is het later goed gekomen met deze en enkele andere weduwen in Tranquebar. Onder de titel ”Klein wonder in Tranquebar” schreef verslaggeefster Karin de Groot in 2006 het volgende: „In het RD van 15 januari 2005 stond een fotopagina over de getroffen vissers van Tranqubar, met daarop een foto van de weduwe geworden Multhu Packiyam. (…) De pagina inspireerde een RD-lezer om deze vrouw en negen andere weduwen hulp te bieden.”

Ziekenhuis

Het zou later nóg mooier worden: de genoemde lezer –die anoniem wenst te blijven– bleek ter plekke een compleet ziekenhuis te hebben gefinancierd.

Als het om positieve gevolgen van de tsunami gaat is ook Atjeh te noemen, waar zich een bijna dertig jaar voortslepende burgeroorlog tussen rebellen van GAM en de Indonesische regering mede door de tsunami tot een einde kwam. Beter gezegd: de internationale bemoeienis met de hulpverlening leidde tot blijvende internationale betrokkenheid bij het conflict. Onderhandelingen tussen GAM en Jakarta zaten muurvast omdat de laatste geen buitenlandse bemiddeling wilde. Precies dat gebeurde direct na de tsunami wel en met succes. Twee jaar later werd de vrede getekend.