De dertig cd’s (waaronder een dvd) met daarop 273 vocale en instrumentale werken zijn inmiddels in één box verkrijgbaar. Voor de ware liefhebber zal de bijna 300 euro die de box kost wellicht geen bezwaar zijn, maar wie dat er niet voor overheeft, kan gelukkig nog steeds terecht voor een van de afzonderlijke albums.

Bij mijn weten is dit de eerste opname van de volledige Buxtehude (1637-1707). Koopman verrichtte hier dus pionierswerk. Je kunt je natuurlijk afvragen: Waarom Buxtehude? In ieder geval omdat de grootmeester uit Lübeck een tweede Bach was, of beter: diens muzikale voorvader. Laatstgenoemde had er immers een wandeltocht van 400 kilometer voor over om zijn idool te beluisteren en mogelijk te ontmoeten. Maar veel meer gaat het om de kwaliteit van Buxtehudes muziek. Als deze opname één ding bewijst, is het de genialiteit van deze vroege barokcomponist. Koopman heeft hem uit de schaduw van zijn grote opvolger (Bach) gehaald en hem in het licht gezet van zijn eigen talent.

Om de kwaliteit van Buxtehudes vocale werk te bepalen, moet je dat niet vergelijken met dat van Bach. Daarvoor is het generatieverschil te groot. Ook had Buxtehude niet de middelen waarover Bach vanuit zijn functie de beschikking had. Daarbij schreef Bach zijn cantates voor de zondagse eredienst, terwijl Buxtehude zijn muziek vooral richtte op de zogenaamde Abendmusiken die hij in Lübeck organiseerde.

Als je Buxtehude met iemand wilt vergelijken, kom je eerder terecht bij Heinrich Schütz (1585-1672). Schütz bewoog zich op eenzelfde muzikaal niveau als Buxtehude en wordt in één adem genoemd met zijn beide artistieke nazaten. Als je bedenkt dat Buxtehude al 35 jaar was toen Schütz overleed, valt het verschil in stijlontwikkeling wel bijzonder op. Eigenlijk is Buxtehude al een volledig barok musicus, maar dan wat kleinschaliger, in tegenstelling tot Bach, die over een veel groter palet beschikte, zowel instrumentaal als vocaal.

Dit ‘afscheidsalbum’ van Koopmans Buxtehudeproject is meer dan een verzameling opnames die nog waren blijven liggen. Eerder een hoogtepunt. Enkele schitterende cantates, waaronder ”Jesu, meine Freude” en ”Kommst du, Licht der Heiden” worden afgewisseld door werken op Latijnse teksten, gezongen door solisten en/of vocaal ensemble. Wat de grootmeester uit Lübeck hier met eenvoudige middelen bereikt aan expressie en dramatiek, is fenomenaal. De afwisseling tussen recitatiefstijl en meer koraalachtige passages is geheel uit de tekst afgeleid. Zo bereikt hij steeds weer een vorm die origineel en boeiend is. Bijna alle cantates eindigen met een ”Alleluja” of een ”Amen”. Buxtehude moet tientallen Amens en Alleluja’s geschreven hebben, maar niet twee lijken er op elkaar. Over originaliteit gesproken!

Wat dat laatste betreft, had Buxtehude zich geen betere vertolker van zijn oeuvre kunnen wensen dan Ton Koopman. Deze is als weinigen in staat de spanningsboog in elk werk weer opnieuw op te bouwen. Zo hoor je in ”O Jesu mi dulcissime” al bij de instrumentale inleiding het karakter van de tekst, die gaat over de liefde tot Christus, de zoetheid doorklinken in het spel van de twee violen. De drie vocalisten nemen dat over, maar beelden het zuchten uit de tweede regel uit door korte rusten in te lassen. Vervolgens duidt de tekst op het lijden van Jezus door milde dissonanten. Dan volgen enkele beschouwende strofes, die door de solisten iets sneller worden genomen dan het voorgaande. Zo leidt een stuk van ruim dertien minuten tot de verzuchting: Jammer dat het nu al uit is…

Overigens zijn de teksten bij Buxtehude voor ons beter te verteren dan die welke Bach soms gebruikte: minder hoogdravend en van een eenvoudige vroomheid.

Ton Koopman – Dieterich Buxtehude – Opera Omnia XX – Vocal Works 10; Challenge Classics (CC72259); 2-cd; € 31,99; www.challengerecords.com