Het komt echt heel zelden voor dat zowel de gas- als de waterleiding kapotgaat, zegt Judith Zuijderhoudt van Vitens. „Eigenlijk blijft de gasleiding altijd heel wanneer een waterleiding knapt.”

Dat er in Apeldoorn iets bijzonders aan de hand is, staat voor Zuijderhoudt als een paal boven water. „Vitens verzorgt het drinkwater voor 5,4 miljoen huishoudens in vijf provincies. We beheren 47.000 kilometer waterleiding. Jaarlijks hebben we met honderden leidingbreuken te maken. Die leveren vrijwel nooit problemen op voor een gasleiding die er pal naast ligt.”

In Apeldoorn is dat nu echter al twee keer wel het geval. „Hoe dat komt? Geen idee. De gas- en de waterleiding zijn er tegelijk aangelegd door de Veluwse Nutsbedrijven in dezelfde bodem.”

Ook gasnetbeheerder Liander vindt het opvallend dat er nu twee keer in Apeldoorn een gasleiding is gesprongen door een breuk in een waterleiding. „We delen de ondergrond in de Apeldoornse wijk met Vitens”, bevestigt woordvoerder Lieselot Meelker van Liander. Maar ze ontkent dat er iets mankeert aan dit stuk gasleiding.

„Het is een moderne kunststof leiding. Die slijten nauwelijks en kunnen niet spontaan lek raken. De druk in de leiding is bovendien zo laag dat je het gat met een babyvinger kunt dichthouden.” Als voorbeeld haalt ze aan dat in Ede een kunststof gasleiding is gesprongen als gevolg van een breuk in de waterleiding tijdens een strenge winter. Toen bleef de waterleiding daaronder gewoon intact.

Dat de problemen in Apeldoorn zijn begonnen met een kapotte gasleiding is erg onwaarschijnlijk, stelt ook Zuijderhoudt. De oorzaak was dus een kapotte waterleiding. En dat is op zich niet erg bijzonder. Het gebeurt wel honderden keren per jaar dat een waterleiding spontaan knapt. „De waterleiding staat continu onder flinke druk; als je wilt douchen moet er wel water uit de kraan komen. De leiding kan spontaan breken als er te veel spanning op komt te staan. Bijvoorbeeld doordat de bodem beweegt, of er groeit een boomwortel tegenaan. Maar het kan ook dat de grond in de wijk te zwaar wordt belast door bus- of vrachtverkeer.”

Ze houdt staande dat een gasleiding niet mag breken als de waterleiding het begeeft. Toch is juist dat wel gebeurd in Apeldoorn. Maar hoe komt dat dan? Zuijderhoudt: „Dat willen we graag weten. Mogelijk speelt er meer. Vitens vindt het erg toevallig dat nu twee keer een gas- én een waterleiding breken.”

Lieselot Meelker van Liander heeft wel een idee waardoor de breuk in de waterleiding kon leiden tot het knappen van de gasleiding. „Het is een toevallige samenloop van omstandigheden. De Apeldoornse ondergrond bestaat uit zand. Uit een kapotte waterleiding stroomt het water met zo veel kracht dat het zand gemakkelijk wegspoelt. Binnen de kortste keren heb je een enorm gat. Daardoor komt de gasleiding ook bloot te liggen. Deze hangt over een aantal meters in het luchtledige, zakt door en springt vervolgens open, waardoor er water en modder in kunnen stromen. Dat vertelde een monteur van Vitens maandag op RTL Nieuws. Dit kan ook gebeuren bij een kunststof gasleiding van een dag oud.”

Dat er elders nooit een gasleiding knapt, zoals Vitens deze week tegenover het persbureau ANP beweerde, is onjuist, stelt Meelker. Afgelopen zomer kampte netbeheerder Enexis met eenzelfde probleem. Door een geknapte waterleiding kwamen in de Enschedese wijk Bolhaar 300 huizen zonder gas te zitten. Het water liep er in de hoofdgasleiding. Ook daar is Vitens de beheerder van de waterleiding. Over de oorzaak van het gaslek in Enschede wil Zuijderhoudt geen mededelingen doen. „Dat onderzoek loopt nog.”

Zowel Vitens als Liander stelt dat de problemen beslist niet zijn te wijten aan achterstallig onderhoud. „Vitens heeft een groot onderhoudsprogramma waarin we jaarlijks tientallen miljoenen euro’s investeren”, aldus Zuijderhoudt. Liander checkt de gasleidingen regelmatig en vervangt die waar dat nodig is volgens een vaste systematiek. „We staan bovendien onder permanent toezicht van de Staatstoezicht op de Mijnen en de Autoriteit Consument en Markt, ACM”, aldus Lieselot Meelker. „Bij Liander treden niet meer storingen op dan bij andere netbeheerders”, aldus Paul Trienekens van ACM desgevraagd.

Ook elders in Nederland beschikken netbeheerders over gedetailleerde onderhouds- en vervangingsprogramma’s. In bijvoorbeeld de regio’s Zuid-Holland en Utrecht is Stedin netbeheerder. „Een gasleiding gaat ongeveer zeventig jaar mee. Voor het eind van zijn technische levenduur wordt deze preventief vervangen. We weten op de centimeter nauwkeurig uit welk materiaal de leiding bestaat, hoe oud ze is en hoe diep ze ligt”, aldus Harald Hanemaaijer van Stedin.

Elk huishouden betaalt via zijn energierekening mee aan het onderhoud van het leidingnetwerk onder de grond. Hanemaaijer: „Dat is een vast bedrag. Op de energierekening staat dit weergegevens als transportkosten.”

Momenteel is Vitens in gesprek met Liander over een onderzoek naar de oorzaken van de breuk in de gasleiding. Zuijderhoudt: „Een waterleiding is binnen een paar uur gerepareerd, maar de nasleep met de gasleiding duurt dagen. We hopen voor Apeldoorn een structurele oplossing te vinden. Het zou ons een lief ding waard zijn als we het springen van gasleidingen terwijl er een breuk in de waterleiding is ontstaan, kunnen voorkomen.”

www.alliander.com
www.vitens.nl 
www.stedin.net

„Dertig kuub modder uit 50 meter buis”

Het schoonmaken van 5 kilometer vervuilde gasleiding is een flinke klus. „Onze mensen maken heel wat overuren. Maar sinds afgelopen zomer hebben we er al wat ervaring mee”, bevestigt woordvoerder Lieselot Meelker van netbeheerder Liander. Toen brak de gasleiding ook, waardoor in de Apeldoornse wijk Sprenkelaar ruim 1300 huishoudens zonder gas kwamen te zitten.

Liander werkt volgens een nieuw draaiboek, waardoor de overlast van de geknapte gasleiding zou moeten worden beperkt. Meelker: „Als eerste sluiten onze medewerkers het gas af. Er mag absoluut geen gas ontsnappen. Veiligheid staat voorop.”

Daarna stellen ze de omvang van de vervuiling vast. In de hele wijk graven de monteurs om de 30 tot 50 meter de gasleiding op, zagen deze door en controleren of er zand en modder in gestroomd is. „Een tijdrovende klus, maar er is geen andere manier om snel te controleren of de leiding is vervuild”, aldus Meelker.

Vervolgens stelt Liander een prioriteitenlijst op: welke huizenblok of instelling wordt het eerste aangesloten? „Mensen met een grote zorgbehoefte krijgen voorrang. Concreet, zorgcentrum Koningin Wilhelmina moest het eerst worden aangesloten. Daar wonen ruim 100 ouderen.”

Met waterstofzuigers maakt Liander de gasleiding zand- en moddervrij. „Uit de eerste 50 meter van de leiding naar het zorgcentrum die we schoonmaakten, kwam al 30 kubieke meter modder”, weet Meelker.

Als er een leidingstuk is gereinigd, wordt deze gecontroleerd; er mag geen zand, water of modder in achterblijven. De monteurs schuiven er een camera doorheen. Als het goed is, kan zo’n gedeelte veilig worden verklaard en in gebruik worden genomen. En zo volgen er nog vele tientallen stukken gasleiding.

Ook de kleinere gasleiding naar het huis toe kan vervuild zijn. „We moeten in de woning controleren of de gasmeter draait. Doet die het niet, dan moeten we gasleiding naar het huis toe ook schoonmaken”, legt Meelker uit. „Een kleine vervuiling is niet erg, maar als er zo veel zand, water of modder in de leiding zit dat de gastoevoer gaat haperen, valt je cv uit en sta je onder een koude douche. De gasvoorziening wordt onvoorspelbaar en onveilig.”

Dinsdagavond kon Liander het woon-zorgcentrum weer aansluiten op het gas, samen met een kleine 100 huishoudens. Op de prioriteitenlijst stond als tweede een winkelcentrum waar de verwarming wat later aan kon. „Op zijn vroegst heeft iedereen morgen pas weer gas”, denkt Meelker.

Hier en daar gaf de breuk in de gasleiding aanleiding tot nieuwe problemen in de wijk. „Sommige mensen hadden meerdere elektrische kachels aangesloten om hun huis te verwarmen. Maar dat trok de meterkast niet: de stoppen vlogen er een voor een uit. Toen moesten we ook nog eens een aantal elektrospecialisten laten komen om zekeringen te vervangen.”

Al met al is een gaslek van deze omvang een dure grap voor Liander, weet Meelker. „Als een storing langer duurt dan acht uur moeten wij een behoorlijke, door de wet vastgestelde, compensatie bieden. Die komt neer op 120 euro voor iedere dag zonder gas. Dat tikt aan. Maar de mensen moeten zelf ook extra kosten maken. Ze moeten elders warm eten halen, een elektrische kachel laten draaien en kunnen niet thuis douchen.”

Het gaslek van afgelopen zomer waardoor 1307 huishoudens waren getroffen, kostte Liander bijna 1 miljoen euro aan compensatie. „Dat liep flink in de papieren. Nu zijn er 545 huishoudens getroffen. Dat gaat ons honderdduizenden euro’s kosten aan vergoedingen. Daarbij opgeteld komen de onkosten voor het inhuren van gespecialiseerde bedrijven, en ook onze eigen mensen maken flink wat overuren. Of en hoe die kosten verhaald kunnen worden, is nog niet helder.”