Je hoeft geen deskundige te zijn om te snappen dat de relatie tussen een gedetineerde en zijn gezin onder druk staat. „Door ons voorleesproject komt pa weer in beeld. Dat heeft een enorme impact op de kinderen. Het houdt de band met hun vader levend.”

Ds. Regien Smit (53) en pastoor Jan Lange (61) zijn het roerend met elkaar eens. Lange is in de penitentiaire inrichting in Alphen aan den Rijn al wat langer bezig met een voorleesproject, zijn collega in de Penitentiaire Inrichting Dordrecht, voorheen Dordtse Poorten, is bezig het van de grond te tillen. Het voorbeeld komt uit Engeland, waar gedetineerden via cassette­recorders verhaaltjes voor het slapen gaan inspraken voor hun kinderen.

Pastoor Lange en ds. Smit, beiden werkzaam bij de Dienst Geestelijke Verzorging binnen de Dienst Justitiële Inrichtingen, zagen het als een unieke kans om de band tussen gedetineerden en hun thuisfront te verstevigen. Nu gebeurt dat via reguliere bezoeken maximaal twee uur per week; daarnaast zijn er door het jaar heen vier dagen waarop vader en kind tijdens speciale ontmoetingen anderhalf uur samen kunnen zijn. „Optimaal is dat natuurlijk niet. En het is altijd de vraag of de kinderen kunnen komen. Vaak moeten ze gebracht worden. Dan speelt de afstand een rol en ook de financiële situatie van het gezin. Het is niet de bedoeling dat kinderen de dupe worden van wat vader op zijn kerfstok heeft. Ze zijn toch al vaak het kind van de rekening. Via dit project proberen we de afstand te overbruggen”, zegt ds. Smit.

Rand van de samenleving

Zowel ds. Smit als pastoor Lange spreekt vol vuur over hun werk. Lange: „Ik ben vooral een dorps­pastoor. Mooi werk, dicht bij de mensen, met alle charme van dien. Veel parochies worden tegenwoordig samengevoegd. Die schaal­vergroting ligt me niet zo; daarom zocht ik een plek waar ik weer dicht bij de mensen kon zijn. Bovendien voel ik me aangetrokken door mensen aan de rand van de samenleving, met wie het niet loopt zoals het zou moeten.” Dat geldt ook voor ds. Smit: „Het gaat om mensen in bijzondere omstandigheden. Hun vrijheid is hun afgenomen. Dat raakt de kern van het bestaan. Dat doet wat met mensen, hoor. En met hun geloof.”

Want, benadrukken beide pastors: geloof is er. Ook, of misschien wel juist, in de gevangenis. Al zijn er grote verschillen met een ‘normale’ gemeente. Onder meer vanwege het multiculturele aspect: de Caraïbische en de Oost-Europese invloeden op de oecumenische kerkdiensten in de gevangenis zijn groot. „Bovendien wisselen in een gemeente vreugde en verdriet elkaar af. In een penitentiaire inrichting gaat het vooral om mensen die het ontzettend moeilijk hebben. Het is primair crisispastoraat. Al zie je ook hier mensen stralen, bijvoorbeeld als ze net een fijn telefoongesprek achter de rug hebben”, zegt ds. Smit.

Lange: „Tussen pastor en parochianen bestaat doorgaans afstand. Hier sta ik veel meer tussen de mensen in. Ik preek niet, maar ik spréék. In een parochie heb je met allerlei facetten te maken: huisbezoek, vrijwilligers, de organisatie en het besturen van een gemeente. In de gevangenis gaat het vooral om de binnenkant van het geloof. Gedetineerden vragen me op de man af: Geloof je dat echt? Of ze zeggen: Jij hebt gemakkelijk praten. Maar ook deze mensen met hun stugge levensverhalen horen erbij.”

Wekelijkse kerkdienst

Beiden hebben intensieve contacten met de gedetineerden. Dat gebeurt via gespreks- en Bijbel­studiegroepen, persoonlijke ontmoetingen en de wekelijkse kerkdienst, waar gemiddeld negentig personen op afkomen. In beide gevangenissen is dat een kwart van de gedetineerden. Volgens ds. Smit zoeken veel gedetineerden op de puinhopen van hun bestaan uitkomst. „Nood leert bidden.” Lange: „Als het misgaat, komt het geloof –vergeef me de uitdrukking– als een duveltje uit een doosje tevoorschijn. Ach, daarin verschillen veel gewone mensen niet zo veel van gedetineerden. Vaak zit het vlammetje van het geloof diep verscholen en flakkert het op als het licht uitgaat. Ik zeg altijd: wees maar blij dat je je geloof hebt meegekregen. Het komt nu van pas.”

Spierballengedrag

Volgens beide pastors zijn de gedetineerden buitengewoon enthousiast over het voorleesproject. „Heel bijzonder bij al die machokerels: het spierballen­gedrag verdwijnt. Hun vaderhart komt tevoorschijn. Ontroerend hoor, als zo’n gevangene zegt: Hallo, hier is vader. En, grappig om te merken: er is feedback van het thuisfront. Partners geven commentaar: de volgende keer mag het wel een paar minuutjes langer. Of: lach eens wat vaker en kijk ons meer aan als je leest. Zoiets kan elke relatie gebruiken.”

Volgens de geestelijken voorziet het initiatief in beide (mannen)gevangenissen in een behoefte. „Veel gedetineerden zijn ook gewoon vader.” Tot problemen leidt het project zelden of nooit. „Soms lopen de emoties op. Dan breekt zo’n vader als hij zijn kinderen groet. Maar dan stoppen we gewoon de opname even. Misbruik wordt er nooit van gemaakt, al maken we wel kopieën voor de beveiliging. Een keer hield een gedetineerde in een andere taal een vurige redevoering, maar dat bleek een standje voor een van zijn kinderen te zijn. De gedetineerden koesteren dit project. Ze beschouwen het als een voorrecht en brengen dat zo min mogelijk in gevaar. Bovendien: je haalt van alles uit in je leven, maar de dominee of meneer pastoor bedriegen – dat doe je gewoon niet.”

Voorleesproject in de cel

Het voorleesproject in de 
Penitentiaire Inrichting Alphen aan den Rijn wordt gerund door vrijwilligers. Eens per maand doen maximaal vijftien vaders eraan mee. Deelname kost 2,50 euro per keer. „Dan zeggen gedetineerden niet zo gemakkelijk af. Maar dat bedrag hoeft nooit breekpunt te zijn”, zegt initiatief­nemer pastoor Lange.

De vaders lezen hun verhaal voor. Dat wordt met een camera opgenomen en op een dvd gebrand. In een envelop wordt de dvd bezorgd bij het thuisfront.

De gedetineerden laten hun „verhaaltje voor het slapen” vaak vergezeld gaan van een persoonlijke boodschap. „De een zingt een liedje, de ander maakt geluidjes als hij jonge kinderen heeft of vertelt een grapje”, aldus ds. Smit, die het project in Dordrecht van de grond tilt.

Volgens beide pastors snakken kinderen naar deze levens­tekens van hun vader. „Kinderen kunnen die dvd afdraaien zo vaak ze willen. Bijvoorbeeld voor het slapen gaan, maar er zijn ook kinderen die de dvd vijf, zes keer per dag starten. Ze willen gewoon hun vader zien en horen. En al is het dan niet op een gewone manier: we merken dat het werkt. Zowel bij oudere kinderen als kleintjes van één jaar: er ontstaat een band met vader.”

In Dordrecht wordt het project de komende maanden uitgewerkt door een stagiaire. Het is de bedoeling dat het project in de Dordtse gevangenis vanaf het voorjaar van 2015 draait.