Ilja is uitgekeken op haar man, die ze als saai bestempelt. „Ik vind hem gewoon niet meer leuk.” Na een huwelijk van vijftien jaar bespreekt het stel –ouders van drie kinderen– met de camera op zich gericht zaken als de verkoop van hun huis, het verdelen van de inboedel en alimentatie. Om uiteindelijk voor het oog van televisiekijkend Nederland officieel uit elkaar te gaan.

In 48 uur op een luxe locatie met hulp van een mediator en advocaten je scheiding regelen, dat is de formule van het programma Divorce Hotel van de commerciële omroep RTL. De dit jaar uitgezonden serie past in een klimaat waarin echtscheiding volledig geaccepteerd is en hulp bij het ontbinden van een huwelijk altijd in de buurt is. Zo biedt menig scheidingsmakelaar –vriendelijk lachend op de foto– in lokale kranten zijn diensten aan.

„De acceptatie van scheiding is hoog en de drempel om uit elkaar te gaan laag. Dat geldt voor alle geïndividualiseerde westerse landen en zeker ook voor Nederland”, zegt dr. Gert Jan Kloens. Hij is psycholoog met een eigen ggz-praktijk in Katwijk aan Zee en initiatiefnemer van het Happy Couple Institute, een netwerk voor duurzame relaties.

„In het denken van velen, en ook in de media, is het aspect duurzaamheid verdwenen als het over het huwelijk gaat”, stelt Kloens. „We spreken over duurzaamheid en het milieu, de economie en de vrede in de wereld, maar bij relaties blijft dit thema onderbelicht. Intussen is er veel aandacht voor zaken die het huwelijk ondermijnen, zoals overspel. Onlangs zag ik bij Schiphol nog een gigantische reclameposter: Wil je meer aandacht en spanning? Ga naar Second Love.”

Zo’n slogan sluit volgens Kloens aan bij een op zichzelf gerichte, consumptieve levenshouding. „Mensen stellen hun eigen behoeften centraal: Wat kan de ander voor míj betekenen? Dat staat haaks op gevende liefde, die de ander en de relatie op het oog heeft. Mensen gaan in een huwelijk samen op pad, maar als het onderweg niet meer goed voelt of niet meer leuk is, haken ze af. Een goed gevoel is de norm.”

Geduld en vriendelijkheid

De psycholoog merkt dat nogal wat echtparen een realistische kijk op het getrouwd-zijn missen. „Het leven is niet altijd leuk. Dat geldt ook voor een huwelijk. In elke relatie zijn er momenten dat het goed en minder goed loopt. We moeten met de moeilijke dingen leren omgaan, in plaats van ervoor weg te lopen. Dat besef staat enorm onder druk.”

Kloens merkt dat in de hedendaagse ”kickcultuur” gewone, dagelijkse gebeurtenissen worden ondergewaardeerd. „Samen een kopje koffie drinken, de was doen, kinderen opvoeden. Daarin zit nu net het geheim van een duurzame relatie. De twee basiskenmerken van liefde en het huwelijk zijn geduld en vriendelijkheid. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, maar je vindt het ook al terug in de Bijbel, denk aan 1 Korinthe 13. Voor mensen in een ”leuk”-cultuur is dat geen aansprekende boodschap.”

Ook christenen ademen een klimaat in waarin het taboe op echtscheiding verdwenen is. In de breedte van de samenleving geldt dat volgens Kloens al zo’n twintig jaar. De laatste paar jaar signaleert hij ook in christelijke kring een toenemende acceptatie van het beëindigen van een huwelijk waar de glans af is. „Het gaat onder christenen langzaamaan dezelfde kant op. De keuze om elkaar trouw te blijven legt het in toenemende mate af tegen de moderne eis je altijd goed te moeten voelen.”

Deze „schrikbarende ontwikkeling” plaatst kerken en christelijke hulpinstanties volgens Kloens voor de opdracht de Bijbelse boodschap over liefde en relaties nadrukkelijker uit te dragen in preken en op thema-avonden. „Dat moet zich niet beperken tot het aanhalen van de trouwbelofte. Het gaat ook om de vraag: Is ons liefdeskompas niet kapot?”

Kloens merkt op dat ook professionals niet meer goed lijken te weten wat liefhebben inhoudt en adviseert predikanten zich te verdiepen in wat onder anderen Augustinus en Kierkegaard over de liefdedeugden en -ethiek hebben geschreven. Hij haalt een citaat van Augustinus aan: „Ondervraag uzelf diepgaand, onderzoek de voorraadkamers van uw binnenste. Kijk nauwkeurig hoeveel liefde u nog in voorraad hebt, en vul uw voorraad zo nodig aan. Houd dat soort schatkamers goed in de gaten.”

Kloens: „Juist in deze moderne tijd moeten we weer leren ons liefdevol te gedragen. De persoonlijke verantwoordelijkheid speelt hierbij een belangrijke rol.”

Onleefbaar

Dat echtscheiding in orthodox-christelijke kring toeneemt, merkt ook Erik-Jan Verbruggen, maatschappelijk werker en regiomanager bij De Vluchtheuvel. Deze instelling, uitgaande van de Gereformeerde Gemeenten, behandelt jaarlijks 600 tot 700 hulpvragen. „In de rapportage over vorig jaar viel ons op dat het aantal situaties rond echtscheiding duidelijk toeneemt. Die trend zet dit jaar door”, zegt Verbruggen, die geen concrete aantallen noemt.

In de spreekkamer merkt de hulpverlener vaker dan vijf, tien jaar geleden dat scheiding voor echtparen met problemen een reële optie is. „Voorheen was het uitgangspunt vaak: Scheiden mag niet. Dat besef zien we afvlakken. Mensen zeggen sneller: Kunnen we nog wel verder?”

De oorzaken van huwelijkscrises die Verbruggen tegenkomt, zijn divers. „Mensen zijn uit elkaar gegroeid of er is sprake van overspel, seksverslaving of huiselijk geweld. Het komt ook voor dat een van de partners langdurig ziek is of een psychiatrische stoornis heeft, waardoor de situatie onleefbaar is geworden.”

Wat hem in therapeutische gesprekken het meest raakt, is „hoe mensen kunnen lijden onder hun huwelijk. Als de buurt waar je woont niet bevalt, kun je verhuizen. Als je een conflict hebt met de leiding van de school, kun je een andere school kiezen. Bij een huwelijk ligt dat anders. Je hebt elkaar trouw beloofd. Mensen worstelen daarmee. Ze gaan niet zomaar uit elkaar.”

Aangrijpend vindt Verbruggen ook de gevolgen van een scheiding voor kinderen. „Het raakt de wortels van hun bestaan als ouders uit elkaar gaan. Als ik echtparen spreek, heb ik altijd de kinderen die erbij betrokken zijn op mijn netvlies staan. Het is voor hen funest als ze tussen beide ouders heen en weer worden geslingerd.”

Pastorale zorg

Dankbaar stelt Verbruggen vast dat er ook echtparen zijn die knokken voor hun huwelijk en een weg vinden om samen verder te kunnen. „Ik denk aan een echtpaar dat bij de intake aangaf op elkaar te zijn uitgekeken. De man zei: Wat een heks heb ik getrouwd. Na tien gesprekken was de situatie wonderlijk ten goede gekeerd en konden ze weer samen verder. Dat komt ook voor.”

De hulpverlener merkt dat kerkenraden daarbij meer dan eens een belangrijke rol spelen. „Veel ambtsdragers geven hoge prioriteit aan de pastorale zorg voor mensen met huwelijksproblemen. Mede door die steun lukt het echtparen in sommige gevallen toch om bij elkaar te blijven. Waar mogelijk zoeken we samenwerking met het pastoraat.”

Verbruggen wil niet zeggen dat elk vastgelopen huwelijk met een beetje goede wil van beide partners te redden valt. „Met goede inzet en hulp is er echter wel veel mogelijk. Ik denk aan de passage uit het huwelijksformulier waarin staat dat God de getrouwden Zijn hulp en bijstand wil bewijzen, ook wanneer men dat allerminst verwacht. Bijbels gezien geldt echter ook dat iemand die overspel pleegt, het huwelijk al gebroken heeft. Ik zeg niet dat het dan onmogelijk is om samen verder te gaan, maar dat lukt niet altijd.”

De hulpverlener noemt ook situaties waarin de veiligheid van een van de partners of de kinderen in het geding is, bijvoorbeeld bij huiselijk geweld. „Ik heb er begrip voor dat het dan niet altijd lukt om achter dezelfde voordeur te blijven wonen en in hetzelfde bed te blijven slapen. Soms wordt er gekozen voor een scheiding tafel en bed, waarbij het huwelijk formeel niet ontbonden wordt. Daar heb ik respect voor.”

Huwelijkstoerusting

Mensen die met huwelijksproblemen kampen, adviseert Verbruggen hun verantwoordelijkheid te nemen. „Een goed huwelijk vraagt om voortdurende inzet van man en vrouw. Liefde is een werkwoord. Denk niet te snel: We kunnen niet meer samen verder. Zoek hulp en doe daarbij ook een beroep op je sociale netwerk.”

Van belang is volgens de hulpverlener ook nadrukkelijk aandacht te blijven geven aan wat de Bijbel over het huwelijk zegt. Hij waardeert het positief dat veel kerken, zoals uit een enquête van deze krant blijkt, aandacht besteden aan huwelijkstoerusting, waarbij De Vluchtheuvel soms ook een rol speelt. „Tegen gemeenten waar dat nog niet gebeurt, zou ik zeggen: Pak dat met spoed op. Het gaat om wezenlijke zaken. Het huwelijk is die inzet meer dan waard. Elk echtpaar dat uit elkaar gaat, is er één te veel.”

serie
Echtscheiding

Dit is het tweede deel in een serie artikelen over echtscheiding in reformatorische kring. Woensdag deel 3.