Prof. dr. H. van den Belt hield dinsdagavond in de Nieuwe Kerk in Middelburg een lezing over Antonius Walaeus (1573-1639) en zijn visie op wetenschap en onderwijs, tijdens een avond van StoKosmos, een stichting die aandacht vraagt voor het gedachtegoed van de Nadere Reformatie in Zeeland. Ook de Zeeuwse commissaris van de koning, drs. J. M. M. Polman, hield een toespraak.

Antonius Walaeus, of eigenlijk Anton de Waele, komt in 1573 ter wereld in Gent. Als kind slaat hij met zijn familie op de vlucht voor Alva en komt terecht op Walcheren, waar hij later predikant wordt. Tijdens zijn predikantschap in Middelburg spelen verschillende theologische kwesties die Walaeus verbinden met de idealen van de Nadere Reformatie.

Het is in 1615 misschien nog wat te vroeg om over de Nadere Reformatie te spreken, gaf prof. Van den Belt aan. „Als er al zo’n beweging geweest is –en daarover zijn de meningen verdeeld– dan was die zeker in de begintijd nog niet zo vastomlijnd. De opvattingen van Walaeus met betrekking tot de relatie tussen kerk en overheid komen in ieder geval wel helemaal overeen met wat vaak kenmerkend voor de Nadere Reformatie heet.”

Voor zijn gehoor schetste prof. Van den Belt hoe Walaeus de visie en de passie van de latere Nadere Reformatie deelt als het gaat over de relatie tussen kerk en overheid, de sabbatsheiliging en de verbinding van vroomheid en wetenschap. „Daar zou je nog de visie op Israël en de oproep tot een sobere levensstijl aan toe kunnen voegen. Is Antonius Walaeus daarmee een vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie? Dat is nog maar de vraag. Hij was immers ook geboeid door de antieke filosofie en bevriend met Hugo de Groot. Bovendien is zijn theologie niet echt piëtistisch te noemen. Of, misschien kun je beter zeggen dat we gewoon niet weten hoe piëtistisch hij was omdat we nu eenmaal alleen theologische geschriften van hem hebben. Hadden we maar een paar preken, maar die heeft hij nooit opgeschreven.”

De vernieuwingsbeweging, betoogde prof. Van den Belt, was breed. „Zo breed dat je terecht de vraag kunt stellen of het nog zin heeft om van een aparte Nadere Reformatie te spreken als ook iemand als Walaeus er zo veel kenmerken van draagt. De opvatting over de Nadere Reformatie is wellicht vooral te veel gekleurd door een te grote tegenstelling tussen de zogenaamde dode orthodoxie en het levende geloof waar deze predikanten voor stonden. Die tegenstelling is een latere projectie.”

De nazaten van ds. G. H. Kersten (1882-1948) kopiëren de kuyperiaanse antithese naar hun opvattingen over de bevinding en projecteren die antithese op de zeventiende eeuw, voegde prof. Van den Belt hier „voor de fijnproevers” aan toe. „Daarmee creëren zij de reformatorische identiteit en legitimeren de vorming van een zuil. Wie de bronnen bestudeert, kan weten dat het in de geschiedenis allemaal wel anders lag.”

Lees ook in Digibron

In de voetsporen van een Leidse professor (Reformatorische Dagblad, 10-10-2006)

Antonius Walaeus (V) (Daniël, 09-03-1951)

Antonius Walaeus (IV) – vervolg- (Daniël, 28-02-1951)

Antonius Walaeus (IV) (Daniël, 28-02-1951)

Antonius Walaeus (III) (Daniël, 09-02-1951)

Antonius Walaeus (II) (Daniël, 26-01-1951)

Antonius Walaeus (I) (Daniël, 12-01-1951)

Uit de historie : Antonius Walaeus 1639 - 9 Juli – 1939 – deel IV Walaeus als Dogmaticus (De Waarheidsvriend, 31-08-1939)

Uit de historie : Antonius Walaeus 1639 - 9 Juli – 1939 – deel III Walaeus als hoogleeraar (De Waarheidsvriend, 24-08-1939)

Uit de historie : Antonius Walaeus 1639 - 9 Juli – 1939 – deel II Walaeus als predikant (De Waarheidsvriend, 17-08-1939)

Uit de historie : Antonius Walaeus 1639 - 9 Juli – 1939 – deel I (De Waarheidsvriend, 10-08-1939)