Het was even schrikken voor de vaste bezoekers van de zaterdagse Bachcantatediensten in de Grote Kerk te Vlaardingen. Op de website van de organiserende stichting viel aan het eind van de zomervakantie plots te lezen dat de concertserie had opgehouden te bestaan.

Voor Zuid-Hollandse Bach­liefhebbers was de vaste reeks van vier diensten, onder leiding van een van de protestantse (emeritus) predikanten uit Vlaardingen en van start gegaan in 1993, een begrip. Zeker in de zeventien jaar waarin de koralen uit de cantates werden uitgevoerd door het kamerkoor Magister Cantat van hymnoloog dr. Arie Eikelboom, die de uit te voeren cantate van een beknopte, deskundige toelichting voorzag. Onderscheidend aan de serie was verder de opzet. De Vlaardingse bijeenkomsten werden gemodelleerd naar de wekelijkse diensten in de Thomaskirche in Leipzig, waar Bach als cantor de muzikale leiding had.

„We timmerden inderdaad behoorlijk aan de weg”, zegt Kees Schoenmaker, oud-secretaris en penningmeester van de Stichting Cantates Grote Kerk Vlaardingen (SCGKV), die inmiddels is ontbonden. Het ontbreken van geschikte bestuursleden, het afbouwen van subsidies door fondsen en overheden en het teruglopen van de bezoekersaantallen noemt Schoenmaker als belangrijkste oorzaken.

Eer

Drie stichtingen in andere steden die eveneens al jaren een zaterdagse Bachcantatereeks organiseren, zijn ook niet zonder zorgen: die in Amersfoort (drie uitvoeringen per jaar in de St.-Franciscus Xaveriuskerk sinds 1996), in Zaandam (sinds 2002 negen uitvoeringen per jaar in de Bullekerk, met daarvóór al een 25-jarige traditie van cantate-uitvoeringen) en in Bennekom (twee per jaar in de Oude Kerk sinds 2008). De redenen zijn overal dezelfde: de bezoekersaantallen stagneren of dalen eerder dan dat ze stijgen en ook de inkomsten lopen terug.

„Onze doelgroep vergrijst, terwijl de generatie daaronder minder feeling heeft met Bachcantates”, stelt penningmeester Elly Meijer van het Alexanderconsort Bennekom. Een ander risico is volgens haar „dat uitvoerenden langzaamaan vinden genoeg semi­vrijwillige inzet te hebben geleverd en bedanken voor de eer.”

„Met ingang van 2015 heeft de gemeente het subsidiebeleid voor culturele instellingen drastisch gewijzigd en we weten nog niet hoe dat gaat uitpakken”, aldus penningmeester Peter van Brunschot van het Collegium Vocale Zaandam. Door het snijden in de cultuursubsidies zijn solisten en orkestmusici meer geneigd te kiezen „voor de financieel aan­trekkelijkste optie”, voegt hij toe.

Bert Meijer, bestuurslid van stichting Rondom de Kantates in Amersfoort, laat weten dat de organiserende stichting financieel gezien „het absolute minimum” heeft bereikt „met de huidige, sinds deze zomer ingezette kosten­besparingen.” Details geven weigert hij. „Dat is niet opportuun.”

Tientje

Op de vergoedingen voor solisten, het programmaboekje en noem maar op kun je natuurlijk tot in het oneindige bezuinigen, zegt Kees Schoenmaker van de voor­malige Stichting Cantates Grote Kerk Vlaardingen. „Maar principieel zitten daar grenzen aan. De solisten kregen bij ons op het laatst nog 90 euro, de bespeler van het continuo-orgel 80 euro. Dan zit je eigenlijk al onder het minimum.”

In 2007/2008 dook de Vlaardingse stichting incidenteel in het rood; vanaf 2009/2010 structureel. De tekorten varieerden in omvang van 2000 tot 3000 euro. Debet aan de verliezen was vooral het besluit van het culturele Fonds Schiedam Vlaardingen en omgeving om de subsidie af te bouwen van ruim 5000 naar 3000 euro. De inkomsten uit collecten en giften liepen in vijf jaar terug van 3000 naar 1800 euro. Schoenmaker: „Als je jaarlijks 3000 euro moet afboeken van je eigen vermogen, gaat het hard.”

Toen de stichting voor 2013/2014 afstevende op een nieuw tekort van een kleine 3000 euro, was voor een meerderheid van het bestuur de maat vol. Schoenmaker: „Als 300 bezoekers jaarlijks een tientje extra hadden gedoneerd, zouden we er geweest zijn. Maar bij het laatste concert waren er nog maar 93 toehoorders.”

Een werkgroep, deels bestaand uit oud-bestuursleden van de SCGKV,en deels aangevuld met verse krachten, heeft inmiddels vergevorderde plannen voor een doorstart in gewijzigde opzet. De samenwerking met het West-Nederlands Bach Orkest wordt gecontinueerd, maar de Grote Kerk van Vlaardingen wordt ingeruild voor de Bethelkerk van de wijkgemeente Ambacht-Oost. De uitvoeringsdag verschuift echter naar de zondag; voor de reformatorische Bachliefhebbers een barrière. De bestaande uitvoeringen werden bewust georganiseerd op zaterdag, vanuit de gedachte dat iedereen dan op zondag „weer naar zijn of haar eigen kerk toe kon.”

Laat Vlaardingen zien dat het organiseren van een vaste reeks vrij toegankelijke Bachcantate-uitvoeringen door professionele musici op zaterdag zijn langste tijd heeft gehad? „Het probleem van nu is niet dat er geen meer geld is voor zulke initiatieven, maar dat er geen geld aan wordt gespendeerd”, zegt de in Nijkerk woonachtige tenor Falco van Loon, onder meer verbonden aan het Groot Omroepkoor, een van de muziekgezelschappen van de publieke omroep. Kansen zijn er volgens de musicus wel degelijk. In zijn woonplaats voegde Van Loon de daad bij het woord door het Bach Consort Nijkerk op te richten. Twee uitvoeringen waarin een Bachcantate centraal stond, op 15 juni 2013 en op 5 juli 2014, zijn inmiddels achter de rug.

Van Loon spreekt van een groot succes, waarbij de opkomst van 350 tot 400 bezoekers in dezelfde orde van grootte lag als in Bennekom, waar hij als solist medewerking geeft aan de cantate-uitvoeringen van het Alexanderconsort. „De uitdaging ligt in het maken van een interessant programma waarvoor mensen al lang van tevoren hun agenda’s willen blokkeren. Ook het jongere publiek dat net kennismaakt met de toegankelijke muziek van Bach.”

Hoofdsponsor

Ook voor het Nijkerkse Bach Consort vallen er echter de nodige hordes te nemen. „We zijn net kostendekkend, maar het bestuur van het Bach Consort moet compleet onbezoldigd werken, en de vergoeding voor de professionele orkestleden en solisten is veel te gering”, zegt Van Loon.

Dat de hoofdsponsor, een grote retail- en vastgoedondernemer uit Nijkerk, onlangs afhaakte, betekent een extra uitdaging. Maar, zegt Van Loon: „Wij hopen dit initiatief de komende jaren zeker voort te zetten. Ik ben ervan overtuigd dat het lukt.”

Het gouden ei van Haarlem

Vijf cantate-uitvoeringen kunnen organiseren met een budget van 25.000 tot 30.000 euro en dan ook nog eens beschikken over een eigen vermogen van zo’n 25.000 euro. Voor veel stichtingen klinkt dat te mooi om waar te zijn. Maar niet voor het Haarlems Bach Ensemble (jaarlijks vijf uitvoeringen in de doopsgezinde kerk sinds 1956), dat op dit moment repeteert voor een uitvoering van delen van Bachs Weihnachtsoratorium op 13 december.

Hoe die gunstige vermogenspositie tot stand komt? Bestuurslid Mireille van Gelder, verantwoordelijk voor de pr, verwijst voor het antwoord naar de finan­ciële stukken op de website. Daaruit blijkt dat het ensemble (koor én strijkersensemble) het gros van de jaarinkomsten uit contributies genereert.

Een aantal van 43 betalende leden brengt met een contributiebedrag van 245 euro jaarlijks al ruim 10.000 euro bijeen.

De vrijgevigheid van de bezoekers uit Haarlem en omstreken komt daar nog bij. De ongeveer 300 bezoekers van de 5 jaarlijkse cantate-uitvoeringen zorgen in totaal voor zo’n 12.000 euro aan collecte-inkomsten. Omgerekend komt dat neer op 8 euro per persoon per concert; een bovengemiddeld bedrag.

Kunstgrepen

Welke maatregelen neemt u om een kostendekkende uit­voering van Bachcantates ook in de toekomst mogelijk te houden? Die vraag legde deze krant voor aan stichtingen in Amersfoort, Zaandam, Bennekom, Haarlem en Nijkerk. Een greep uit de antwoorden.

-Aansluiten bij de (maatschappelijke) actualiteit. Na een gemeenteraadsverkiezing Bachs Ratswahlcantate (BWV 29) uitvoeren en dan het college en de gemeenteraad uitnodigen. Of na een huwelijksjubileum van een direct bij de uitvoering betrokkene een trouwcantate uitvoeren en daar extra gasten voor uitnodigen.

-Gericht leerlingen van bijvoorbeeld de muziekschool bij een uitvoering betrekken. Voorbeeld: de blokfluitiste vooraf laten interviewen door de blokfluitklas van de plaatselijke docente, en de kinderen een stoeltje op de eerste rang aanbieden.

-Een eigen bijdrage vragen aan de koorzangers/instrumentalisten.

-Als er bezuinigd moet worden op de solisten niet uitwijken naar mindergeschoolden, maar naar jonge, beginnende zangers.

-Als er diverse cantates worden uitgevoerd, goed kijken naar de benodigde bezetting. Als er toch trompettisten komen of pauken nodig zijn, zorgen dat er twee cantates met die bezetting kunnen worden uitgevoerd.