Op dinsdagmorgen is de kop eraf. Hij en zijn gastheren prof. dr. G. H. van Kooten en prof. dr. E. van ’t Slot hebben hun eerste statement gemaakt en na de lunch gaan de meer dan honderd predikanten in groepen uiteen om Wrights inzichten te bespreken. Nu biedt het drukke programma van de hoogleraar uit het Schotse St. Andrews ruimte voor een gesprek.

Het kost wat moeite om hem mee te krijgen naar de werkkamer van zijn Groningse gastheer prof. Van Kooten. Iemand die nog een handtekening wil, een ander die juist een belangwekkend exegetisch inzicht lijkt te willen delen, dan nog de jas vergeten. Maar ten slotte zit hij er dan, met een bekertje cappuccino. Kritische vragen is hij meer dan gewend en heeft hij eigenlijk per stuk reeds met een compleet boek beantwoord. Maar zijn reputatie als mens die tijd en rust neemt voor anderen doet Tom Wright ook dit keer eer aan.

Dat hij de kerk in wilde, stond voor hem al vanaf zijn zevende, achtste vast, zegt hij. „Ik werd er op een heel natuurlijke wijze toe aangetrokken en heb me eigenlijk nooit afgevraagd of het wel mijn roeping was.” Maar op de middelbare school kwam hij ook in aanraking met de klassieken, de oude cultuur en literatuur. „Dat boeide me zo dat ik eigenlijk nooit meer wilde stoppen met erover na te denken.” En dus deed hij allebei: hij specialiseerde zich in het Nieuwe Testament en de achtergronden daarvan en bleef tegelijk werkzaam in de kerk, vanaf 2003 zelfs als bisschop van Durham. „Ik heb gewoon nooit de beslissing genomen om met een van beide te stoppen.”

Behalve dan toen u in 2010 besloot om uw ambt als bisschop van Durham neer te leggen.

„Het spijt me nog altijd dat ik die stap heb moeten nemen. Het was een van de moeilijkste beslissingen uit mijn leven. De dagelijkse omgang met de mensen in de kerk vond ik geweldig. Maar de studie naar het Nieuwe Testament is tegenwoordig zo breed, en er spelen zo veel verschillende discussies, dat het volledige aandacht vereist.”

De Anglicaanse Kerk verkeert in een diepe crisis, onder meer door meningsverschillen over de omgang met homoseksuele relaties. Had u daar niet als bisschop bij betrokken willen zijn?

„Ik heb daar al tot aan m’n nek in gezeten. Dat was genoeg, ik heb gedaan wat ik kon. Nu zie ik het als mijn taak om een nieuwe generatie voor te houden wat het Nieuwe Testament ons te zeggen heeft. Daar begint het mee. Problemen ontstaan zodra men niet meer helder voor ogen heeft wat de Bijbel zelf zegt.”

Een van de dingen die u telkens benadrukt, is dat de zaken die het Nieuwe Testament beschrijft echt gebeurd zijn. Een opvallend geluid in uw vakgebied?

„Een paar decennia geleden hield men het inderdaad voor een uitgemaakte zaak dat wonderen en vooral de opstanding van Christus natuurlijk niet echt gebeurd waren. Het Nieuwe Testament zou alleen maar op die manier spreken om kleur te geven aan bepaalde ervaringen van genade. Conservatieve theologen stelden daar tegenover dat het wel degelijk echt gebeurd was, maar soms was de argumentatie daarbij niet veel meer dan „dat het in de Bijbel stond.” Dat schoot niet op.

Wat er sindsdien veranderd is, is dat er weer oog gekomen is voor de joodsheid van het Evangelie. Voor het jodendom gaat het om de schepping, om het aardse bestaan. Als God bijvoorbeeld iets belooft, is dat een reële, lichamelijke werkelijkheid. Voor bijvoorbeeld Plato gaat het echter juist om het niet-aardse, om een geestelijke wereld. Als je zo denkt, dan is het logisch dat het niet echt meer uitmaakt of iets ook historisch is. En die Griekse, idealistische manier van denken zat ook diep in het achterhoofd van veel Duitse nieuwtestamentici die in de vorige eeuw toonaangevend waren, zoals Rudolf Bultmann. Maar denk ook aan de uitspraak van Melanchthon dat Christus te kennen bestaat in het kennen van Zijn weldaden. Alleen wat jou raakt is dan van belang, het historische en feitelijke niet. Die visie is heel invloedrijk geweest.”

Wright is bekend om zijn verwijt dat de reformatorische en evangelicale kerken te veel focussen op de vraag „hoe je in de hemel komt.” Samen met andere voorstanders van het Nieuwe Perspectief op Paulus stelt hij dat het de apostel veelmeer ging om de komst van het Koninkrijk van God in de huidige wereld, hier en nu, als begin van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.

Waarom is dat zo belangrijk?

„Als je geen uitzicht hebt op een nieuwe aarde, dan heb je ook geen reden om iets te doen met de oude. Dan zeg je dat die toch vergaat. Maar de kerk is tussen de opstanding van Christus en de definitieve komst van het Koninkrijk geroepen om te volharden in goede werken. Onze arbeid zal niet ijdel zijn, maar daadwerkelijk iets betekenen voor Gods toekomst. Als bisschop heb ik dat heel concreet gezien. Een gewoon kerklid moet niet denken dat wat hij of zij doet toch niet helpt en dat je alleen christen bent om in de hemel te komen.”

Wat zegt u tegen een Afrikaan wiens leven hier en nu hopeloos lijkt? Het is toch heel natuurlijk dat je dan naar de hemel verlangt?

„Natuurlijk. Ik zeg ook niet dat er geen hemel is. Paulus zegt in Filippensen 1 dat hij wel ontbonden en met Christus zou willen zijn. Maar het gaat mij erom dat die hemel het Koninkrijk van God is. En dat wil God nu reeds onder ons vestigen. Ik geloof dat de Vroege Kerk vanuit dit besef heeft geleefd. De eerste christenen hebben uiteindelijk een hele samenleving getransformeerd. Later is de kerk het zicht daarop kwijtgeraakt.”

Dat is nogal een claim, dat de kerk eeuwenlang zou hebben vergeten waar het christelijk geloof eigenlijk om draait.

„Ik heb daar ook kritiek op gehad. Ik zou me bijvoorbeeld niet meer laten leiden door de samenvatting van het geloof in de Twaalf Artikelen. Die springen van „geboren uit de maagd Maria” ineens naar het kruis en de opstanding. Maar de Twaalf Artikelen gingen alleen over zaken die ter discussie stonden. Over het Koninkrijk had men het niet omdat daar geen controverse over bestond.”

Wat is volgens u dan het verband tussen het Koninkrijk van God en het kruis van Christus?

„De evangeliën lijken uit twee delen te bestaan: de rondwandeling van Jezus met wonderen en gelijkenissen over het Koninkrijk enerzijds, en de weg naar het kruis anderzijds. Veel predikanten krijgen die twee delen niet goed bij elkaar, valt mij op. Ze zien het verband niet. Maar het verhaal van de kruisweg vertelt ons juist de manier waaróp God Koning werd. Het Koninkrijk komt dóór het kruis en het kruis in ons leven is de manier waarop God Koning is. Het zijn niet de pausen en bisschoppen en theologen die Gods Koninkrijk gestalte geven. Het is er juist op de manier van de Bergrede, door zulke mensen als die zalig worden gesproken. Door de armen van geest heen oefent God Zijn soevereine heerschappij uit en werkt Hij verzoenend in de samenleving.”

Volgens Wright heeft de Reformatie Paulus’ schrijven over de verzoening en rechtvaardiging te veel gelezen door een bril die gekleurd was door de strijd met Rome. Als we hem een Engelstalige zondag 23 van de Heidelberger Catechismus over de rechtvaardiging door het geloof voorleggen, gaat het jeuken. „Bij al die tekstverwijzingen denk ik onmiddellijk: dat gedeelte gaat over nét iets anders. De vraag naar de gerechtigheid voor God is hier als het ware losgesneden uit de thematiek van het verbond. Je ziet eraan af dat men streed met pelagiaanse visies, alsof je genade kon verdienen. Maar dat speelde voor Paulus nog niet. Hem ging het om de vraag hoe je bij Gods verbond kon horen.”

De catechismus geeft een verkeerd beeld?

„Ik zou willen zeggen: een te smal beeld. Ik heb altijd nog veel liever dat mensen hierbij leven dan bij een liberaal verhaal over een lievige God. Dat je er wel komt als je netjes je euro’s in de collectezak doet. Maar dat Gods gerechtigheid is dat Hij Zelf trouw is aan Zijn verbond, dat ontbreekt hier wel, ja. In Romeinen 8:3 staat dat God de zonde veroordeelde in het vlees. Maar niet dat Hij Christus Zelf strafte. Dat is een belangrijk onderscheid. Er is wel degelijk sprake van een oordeel in Christus, maar dat staat in een ander kader dan in de traditionele verzoeningsleer.

Heel belangrijk is het exodusmotief. Jezus viert het avondmaal voor Zijn sterven als pesachmaal. En in Galaten 4 zegt Paulus: We waren slaven. Zoals de uittocht van Israël bedoeld was als begin van een heilig volk, zo is ook de redding van de kerk bedoeld als begin van een nieuwe schepping.”

Als het Koninkrijk van God zo belangrijk voor u is, hoe ziet uw gebedsleven er dan uit?

„Het Onze Vader komt dan weer in het middelpunt te staan, waar het hoort. En ik bid vaak wat Paulus zegt in 1 Korinthe 8:6, dat er één God is en één Heere, Jezus Christus. Het is zijn nieuwe versie van Deuteronomium 6:4: „Hoor, Israël, de Heere, uw God, is één.” Dat lijkt geen gebed. Het is ook meer een belijdenis van toewijding. Je neemt door die belijdenis het ”juk van het Koninkrijk” op je, zoals de joden zeggen.”

Wat voor verschil maakt dat gebed voor u?

„Dat is niet zo eenvoudig te zeggen.” Lachend: „Wat voor verschil maakt het als je niet ademt? Ik weet het niet, ik heb het nooit geprobeerd.”

Dan roept Wrights drukke agenda alweer. Hij moet zich gaan voorbereiden voor de publiekslezing van zo meteen. Het papiertje met zondag 23 van de catechismus verdwijnt in zijn binnenzak. „Dit is echt interessant. Zoals ik al zei: Ik zou graag zien dat mensen nog zó geloven!”

>>rd.nl/kerkbreed

N. T. Wright

Nicholas Thomas Wright (1948) geldt als een van de belangrijkste hedendaagse nieuwtestamentici. Zijn serie ”Christian Origins and the Question of God”, met vanaf 1992 inmiddels vier dikke studies (een vijfde en zesde deel zijn in de maak), wordt breed als baanbrekend erkend. Het vorig jaar verschenen vierde deel gaat over ”Paul and the Faithfulness of God” (Paulus en Gods trouw aan Zijn verbond) en staat deze week bij zijn komst naar Nederland centraal. In 2011 voltooide Wright een toegankelijk commentaar op heel het Nieuwe Testament: de ”For Everyone”-reeks. Kenmerkend zijn Wrights brede benadering en zijn nadruk op de joodse achtergrond. Met zijn doorgaans conservatieve stellingnames roept hij veel discussie op, onder meer op een weblog onder de titel ”N. T. Wrong”.