Dat zei dr. A. Plaisier, secretaris van de Protestantse Kerk in Nederland, woensdagavond bij de presentatie van de eerste band met de acta en alle andere stukken die betrekking hebben op de Nationale Synode van Dordrecht 1618/1619. De presentatie vond plaats in de Johannes a Lasco Bibliotheek in het Noordduitse Embden. Dr. Plaisier was een van de dertien mensen die gisteren een ”eerste” exemplaar kregen uitgereikt.

Een historisch moment, noemde projectleider prof. dr. H. Selderhuis van de Theologische Universiteit Apeldoorn, de presentatie van de eerste band van de negendelige serie met de acta. Het gaat „niet om een monument”, maar om een boekenproject waar wetenschappers van nu mee verder kunnen en waar de kerk wat mee kan doen, aldus prof. Seldenhuis. Op de synode ging het over „het geloof, de verhouding kerk en politiek en andere thema’s die relevant zijn voor de moderne geschiedenis.” Het idee voor de uitgave ontstond in Apeldoorn na de promotie van dr. William den Boer op Jacobus Arminius (1559-1609), vertelde de hoogleraar.

Naast de christelijke gereformeerde oud synodepreses ds. D. Quant –„u krijgt het boek als vertegenwoordiger van alle afgescheiden kerken van Nederland”– kreeg onder anderen de remonstrantse dr. T. Barnard een exemplaar van prof. Selderhuis. Dr. Barnard noemde het een avond met gemengde gevoelens, gezien de besluiten die de synode van Dordrecht over de remonstranten nam. „Ik ben benieuwd naar het antwoord op de vraag: Wat ging er mis?”

De presentatie vond in Embden plaats omdat de Johannes a Lasco Bibliotheek een coördinerende rol heeft rond de uitgave, maar ook omdat de synode van Embden in 1571 de opmaat vormde voor de Nationale Synode van Dordrecht in 1618/1619, zoals prof. Selderhuis woensdagavond liet zien in zijn lezing ”Tussen Heidelberg en Dordrecht. Embdens betekenis voor de gereformeerde kerk in de Nederlanden”.

In Embden kwam het gedachtegoed van de reformatoren Calvijn, van Johannes a Lasco (1499-1560) en dat van de vluchtelingengemeente samen in „vruchtbare grond.” Embden kon zo veel betekenen voor de gereformeerde kerk in de Nederlanden. Door de opleiding van predikanten in de Duitse stad en de aanwezigheid van veel drukkerijen was de invloed van kerk in Embden in de tweede helft van de 16e eeuw groot, aldus prof. Selderhuis donderdagavond.

Embden groeide uit tot het „Geneve van het Noorden”, zei prof. Selderhuis. Zeker toen ook veel geloofsvluchtelingen vanuit Engeland en later Antwerpen arriveerden. Van veel werken van de reformatoren en hun navolgers werden de eerste Nederlandse vertalingen in Embden gedrukt.

Synodevoorzitter ds. Johannes Bogerman heeft een grote hand gehad in de tekst van de Dordtse Leerregels, zo liet de Amerikaanse kerkhistoricus prof. dr. Donald Sinnema (at Trinity Christian College bij Chicago (VS)) woensdagmiddag in Embden zien tijdens het middagprogramma. Hij vergeleek de eerste concepttekst van de Vijf Artikelen tegen de remonstranten van de hand van Bogerman met vervolgversies en de definitieve tekst. „Er zijn wel aanpassingen doorgevoerd maar veel van de tekst is gebaseerd op Bogermans concept.” Sinnema is een kenner van de originele stukken rond de Synode van Dordrecht en heeft een grote inbreng in de gisteren gepresenteerde serie met acta en stukken van de synode.

De emotionele uitbarsting van ds. Bogerman bij de wegzending van de remonstranten uit de synodezitting was geen plotselinge eruptie, maar het resultaat van wekenlang oplopende spanningen en tegenwerking. „En een functionele uitbarsting.” Dat stelde de Amsterdamse kerkhistoricus prof. dr. Fr. van Lieburg woensdag. Vooral vanaf 27 december 1618 begon de spanning op te lopen en „14 januari 1619 was D-Day”, zo zei Van Lieburg.

Met welke woorden ds. Bogerman de remonstranten wegstuurde, is niet duidelijk. „Er bestaan vier versies van”, aldus Van Lieburg. Sommige daarvan werden pas decennia later genoteerd, zoals die in aantekeningen van ds. J. Trigland, liet de hoogleraar van de Vrije Universiteit zien.

De presentatie van de ”Acta et Documenta Synodi Nationalis Dordrechtanae (uitg. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen) –er verschijnt ook een e-bookversie– vond plaats tijdens een conferentie over de uitverkiezing met als thema ”The doctrine of election in reformed perspective of controversy”. Organisatoren van de bijeenkomst waren de Johannes a Lasco Bibliotheek, de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA), de Theologische Universiteit in Kampen (TUK) en herdenkingsplatform Refo500. Op de conferentie presenteerde wetenschappers van de TUA en de TUK die deelnemen aan het onderzoeksproject ”Early Modern Reformed Theology” (EMRT) resultaten van hun studie

Prof. dr. Erik A. de Boer (Kampen) onderzocht de achterliggende tijd de predestinatieleer bij de reformator van de Veluwe, Jan Gerritsz Verstege of Joannes Anastasius Veluanus in diens ”Der leken wechwyser” (1554) en latere boeken. Het boekje uit 1554 verscheen in verschillende edities tot begin 17e eeuw, de periode rond de Synode van 1618/1619. Dat het boek steeds werd heruitgegeven wijst er volgens prof. De Boer op dat ,sommige mensen” het boekje met remonstrantse passages „als een remonstrantse klassieker wilden framen.”

Vooral Thomas van Aquino gaf de leer van de predestinatie in de Middeleeuwen vorm. Hij baseerde zich mede op het gedachtegoed van wijsgeer Aristoteles, zo stelde dr. Günter Frank van de Europäische Melanchton-Akademie in het Duitse Bretten. Hij sprak over de ontwikkelingen in de predestinatieleer in de Middeleeuwen en trok lijnen van Augustinus naar het concilie van Trente. Frank stelde dat de predestinatieleer in de rooms-katholieke theologie erg onderbelicht is gebleven.

Donderdag leverden onder anderen dr. F. van der Pol (Kampen) en prof. dr. H. van den Belt (Groningen) bijdragen aan het tweedaagse congres. De laatste sprak over de visie van Friedrich Schleiermacher (1768-1834) op de predestinatie.

Lees ook in Digibron

Acta of handelingen der Nationale Synode in den Naam onzes Heeren Jezus Christus, gehouden door autoriteit der Hoogmogende Heeren Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden te Dordrecht ten jare 1618 en 1619 (Kerkrecht, 01-01-1618)