Amersfoort staat zes dagen bol van het spoor. Zestig bedrijven hebben op de Wagenwerkplaats bij CS een tijdelijk themapark gebouwd met een oppervlakte van ruim tien voetbalvelden. Treinen rijden af en aan. Jong en oud, historisch en modern. NS, ProRail en consorten organiseren het evenement omdat precies 175 jaar geleden de eerste trein door Nederland reed, van Haarlem naar Amsterdam. Zo’n mijlpaal moet gevierd.

Parade

Langs spoor 68 en 69 vindt elke dag een TreinParade plaats. Elf historische treinen rijden achter elkaar op hetzelfde baanvak. „Ongeveer alle regels die op het spoor gelden, overtreden we hier vandaag”, meldt een parade­presentator.

De eerste TreinParade aller tijden, gisteren, loopt vertraging op. De start van een spoorfeestje, geheel in stijl. „Nog een kwartiertje geduld.” Het publiek op de grote tribune wacht gelaten. „Ik zie het begrip op uw gezicht”, probeert de presentator de pijn wat weg te masseren.

Dat is het grote moment daar. De eerste stoomloc uit Nederland rijdt voor. Bello. Bouwjaar 1914. Nummer 7742, voor de kenners. Een bel op het oude beestje klingelt onophoudelijk. „Daar dankt Bello z’n naam aan”, licht de presentator toe. „De machinist luidde de bel voortdurend als de trein door de dorpskern reed.”

Koper glimt, chroom glanst. De Sik 122 (1931) volgt. Daarna de Loco­motor 204 (1933), de Blauwe Engel (1954), de Kraansik 252 (1935). Rook, roet en stoom waaieren de overdekte tribune over. Spoorwegfanaten lopen zwijmelend rond, verdwaasde blik in de ogen. Zó veel historisch materieel bij elkaar levert zelfs de meest door­gewinterde fanaat een brok in de keel op.

Peter van Waardenburg (55) is speciaal uit Venray afgereisd voor de SpoorParade. „Ik wilde ooit machinist worden, heb twee keer gesolliciteerd. Maar helaas.” De Limburger is nu spoorwatcher. In de weekenden gaat hij treinen kijken. De tijden veranderen, vindt hij. „Het is saai geworden op het spoor. Een eenheidsworst.”

Optater

Het publiek kan op de Spoor­Parade een ritje rangeerterrein maken. Aan de rand van het terrein is een stuk smalspoor van pakweg 150 meter aangelegd. Een stroomtreintje rijdt heen en weer. Een Henschel trekt, de Sandra duwt. En andersom. De twee stoomlocs van het Nationaal Smalspoor­museum bij Katwijk maken overuren.

Het smalspoor –op een vers aangelegd zandbed– krijgt het zwaar voor z’n kiezen. De rijtuigen hellen over. Eerst naar links, dan naar rechts. En wiebelend weer terug. Een soort achtbaan, maar dan anders. Langzamer, maar niet minder avontuurlijk.

Twee baanwerkers storten zich op de rails. „’t Spoor heeft hier een flinke optater gehad.” Begint goed. Het stoomtreintje heeft er nog maar een handvol ritten op zitten. De ene railreparateur plaatst een zware krik onder rails. De andere probeert een zware biels onder de spoorstaven te duwen.

Fffffftt! In de verte is de trein in aantocht. Passagiers buigen zich naar buiten, genieten met volle teugen. De baanwerker ziet de trein komen, springt midden op het spoor en poot z’n bats pardoes tussen de rails. Zó. Baanvak versperd.

De trein remt af en komt vlak voor de schop tot stilstand. Een conducteur springt –gewapend met rode doek– uit een rijtuig. „Kan wel een halfuur duren. ’t Is net NS”, grapt hij wat zuur. Het valt mee. Luttele minuten later mag de loodzware loc zachtjes oprijden. De Henschel uit 1927 heeft ooit dienstgedaan om klei naar de steenfabriek te transporteren.

De spanning stijgt. Houdt-ie het of houdt-ie het niet? De roestige rails buigen zwaar door, maar blijven intact. Machinist P. L. van den Oever reageert onverstoorbaar. „’t Is hier safe, hoor”, verzekert hij luchtig. Vier inspecteurs houden de veiligheid echter nauwlettend in de gaten.

Kameel

De SpoorParade biedt –tientje intree, kinderen half geld– een kijkje in de wereld van het spoor. Bezoekers kunnen ervaren hoe het is om treinverkeersleider of –met een 3D-bril– machinist te zijn, kinderen kunnen een rangeer­diploma halen of spoor­bomen bedienen. En het evenement biedt een 3D-attractie die bezoekers meeneemt naar de toekomst van het spoor.

Een reuzenrad –45 meter hoog– biedt een pracht uitzicht. Het rangeerterrein lijkt vanaf boven een reusachtige modelspoorbaan. „Dames en heren, we naderen station Amersfoort begane grond. Denkt u bij het verlaten aan uw eigendommen.”

De Grote Loods, centraal op de Wagenwerkplaats, oogt als een heus spoorwegmuseum. Oud en nieuw materieel staat links en rechts opgesteld. Voorin een Blokken­doos, een elektrische trein, verwijzend naar z’n hoekige vorm. Mat ’24 luistert naar de bijnaam Stofzuiger, die verwijst naar z’n motorgeluid.

Iets verderop staat de Kameel, een directie-inspectierijtuig van NS. De fabrikant overhandigde het rijtuig –met twee bulten op het dak voor de machinist– in 1954 als cadeautje aan NS bij de levering van de treinserie Blauwe Engelen. Deze NS20 heeft jaren dienstgedaan als viprijtuig. Keurig gedekte tafel voorin.

Achterin staat modern materieel. Een dubbeldeksintercity bijvoorbeeld. Kinderen haasten zich om een plekje te bemachtigen. Bovenin, voor het raam. Aan de zijkant van de Grote Loods spelen kinderen op de grond. Geheel in stijl. Met houten treintjes.

Buiten staat een trouwe Hondekop. De waarschijnlijk bekendste trein van Nederland krijgt in 1954 –Mat ’54, voor ingewijden– langzaam vorm op de tekentafel. Twee jaar later rijdt de Hondekop z’n eerste rondje om de kerk. De karakteristieke groene kleur maakt in 1956 plaats voor de NS-huiskleur. Geel en blauw.

Voor de loods staat nog meer mate­rieel geparkeerd. Een trein met Duitse auto’s van een bekende importeur, een CTO-meet­rijtuig, een wagon voor het vervoer van kalk. Links een gele werktrein van Strukton – een Stab11. Rechts een blauwe 203-2 van VolkerRail.

Ontspoord

Op spoor 69, voor de tribune, geeft de ongevallendienst van ProRail een demonstratie ”her­sporen”. Een goederenwagon –„niet geschikt voor paarden”– is uit de rails gelopen. „Bas, toestemming om op te rijden naar het ongevals­terrein”, zegt ploegleider Teus de Haas, werkpak aan, helm op.

Een treintje van drie wagonnetjes rijdt op. De manschappen plaatsen twee vijzels van 130 ton elk op een aluminiumbalk, dwars op de rails, onder de ontspoorde wagon. Tergend langzaam duwen de vijzels –500 bar oliedruk– de wagon omhoog.

De ongevallendienst staat paraat op vier plekken in ons land: Zwolle, Utrecht, Eindhoven en Rotterdam. „Een klusje hersporen kost gemiddeld zo’n vier uur tijd”, legt De Haas uit. ProRail tilt met de krachtpatsers ook zware diesellocs op. „Als het moet kunnen we een trein een meter tillen.”

Herrie

De Veluwse Stoomtrein Maatschappij (VSM) zet zwaar geschut in. Een gitzwarte Duitse loc –31 kuub water, 8 ton kolen– biedt reizigers een rondje rangeerterrein. De fluit gilt. Stoomwolken stijgen op. „Voor de stoker is het harder werken dan voor mij”, zegt VSM-machinist Walter Martina.

Op de bok is het warm. Stoker Pieter Gisbergen schept kolen op de vuurplaat. „Daar is het 800 graden”, wijst hij. ’t Valt volgens Martina nog mee. „Als we harder rijden, wordt het veel heter.” Vijf minuten later maakt de histo­rische trein rechtsomkeert.

„Een reis terug in de tijd”, zegt Johan Ekers (84) uit Amersfoort. Treinen trekken. „Mijn vader had een hoge functie bij het spoor. Elke keer als hij promotie wilde maken, moesten we verhuizen.” Vervelend vond Ekers het verkassen niet. „Leuk zo’n grote verhuiswagen voor de deur.”

Het spoorevenement staat tot en met dinsdag op de rails. Amersfoort kan nog vier dagen genieten van gillende stoomfluiten en roetzwarte rookpluimen. „Een enorme herrie”, verzekert Ekers. „En een lúchtvervuiling. Vroeger konden ze er ook wat van.”

SpoorParade

De SpoorParade vindt plaats ter gelegenheid van 175 jaar spoorwegen in Nederland. Burge­meester Bolsius van Amersfoort heeft de SpoorParade gister­middag officieel geopend.

De openingsdag, gisteren, trok 3400 bezoekers. „Een succes”, aldus de organisatie. Het tijdelijke themapark is te vinden op de Wagen­werkplaats, pal naast station Amersfoort CS. Het evenement over de historie en de toekomst van het spoor duurt tot en met dinsdag. Dagelijks open van 10.00 tot 18.00 uur.

www.spoorparade.nl voor meer informatie.