Hoe fikst die man dat toch? Dat is een vraag die gemakkelijk op kan komen bij iedereen die iets langer nadenkt over de persoon en verrichtingen van Mark Rutte. Bijna ten onder gegaan aan de interne strijd met Rita Verdonk. Bijna platgedrukt tussen enerzijds een overvragende gedoogpartner, de PVV, en anderzijds een remmend en schier imploderend CDA. Bijna vastgelopen in het rulle zand van maatschappelijke akkoorden waarvoor hij uiteindelijk geen politieke meerderheid bleek te hebben. Maar… als een badeendje, zo komt hij steeds weer boven het water­oppervlak uit. En momenteel, met een royaal gesteunde begroting voor 2015 op zak, verkeert hij misschien wel op het toppunt van zijn macht.

Vechtkabinet

Hoe fikst die man dat toch? En steekt hij met zijn balanceerkunst illustere voorgangers als Lubbers of Drees al naar de kroon? „Geen enkele minister-president kan zichzelf tijdens zijn regeerperiode al de lauwerkrans omhangen”, reageert Joop Atsma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu in het kabinet-Rutte I. Maar de CDA’er, momenteel voorzitter van het Productschap van Vee en Vlees, verhult niet dat hij voor de slangen­mens en ”great communicator” Rutte bewondering heeft. „Hij zag kans zowel van Rutte I als van Rutte II een hecht team te smeden. Dat is zonder meer knap.”. Na zijn eerste kabinet, dat met VVD en CDA toch een beetje een vrienden­club was, dachten velen: Met zulke verschillende partijen als VVD en PvdA gaat hem dat niet lukken. Maar tot nog toe blijkt uit niets dat zijn tweede ministersploeg een vechtkabinet is.”

Mede door zijn grote communicatieve vaardigheden heeft de liberale voorman wezenlijke wetten, die ons land flink kunnen veranderen, door het parlement aangenomen weten te krijgen, stelt Atsma. „Of je het met de inhoud van die wetten nu wel of niet eens bent; dat is een prestatie van formaat.”

Koord

Ruttes politieke successen krijgen volgens hem des te meer reliëf als je ze afzet tegen de tijds­omstandigheden. „Hij moest acteren tijdens een zware financiële en economische crisis, moest een pakket aan bezuinigingen doorvoeren van per saldo een slordige 50 miljard euro, kreeg te maken met turbulente ontwikkelingen in de buitenlandse politiek, en moest vanwege zijn minderheids­kabinetten steeds balanceren op een flinterdun politiek koord. Toch wist hij het schip van staat redelijk schadevrij te houden.”

Ruttes menselijke wijze van opereren, is volgens Atsma een belangrijke succesfactor. „Hij is, voor mensen in het land, maar ook voor zijn medebewindslieden, laagdrempelig, behulpzaam en zeer betrokken. Hij staat altijd klaar om je met een sms’je een hart onder de riem te steken, te feliciteren of te complimenteren. Mij deed dat, bijvoorbeeld toen ik het als staatssecretaris met het CO2,- of het luchtvaartdossier in Brussel buitengewoon zwaar had, bijzonder goed.”

Ook in zijn huidige functies heeft Atsma nog met enige regel­maat contact met de premier. „Wat hem typeert, is dat er altijd antwoord komt als ik hem een sms’je stuur.”

Parlementair historicus Johan van Merriënboer, verbonden aan het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen, vergelijkt het optreden van Rutte weleens met dat van oud-premier De Jong. Van 1967 tot 1971 gaf deze leiding aan een bonte coalitie van KVP, ARP, CHU en VVD. „In de ministerraad kon De Jong ook tijden­lang het aas laten vieren. Net zolang tot er naar zijn overtuiging een compromis voor een wetsvoorstel op tafel lag dat voor alle coalitiepartijen acceptabel was.”

Rutte, stelt Van Merriënboer, is ook zo’n geoefende hengelaar. Én, zegt hij Atsma na, anders dan De Jong moet Rutte zijn aas inderdaad niet alleen in de ministerraad, maar ook in het parlement uitgooien. „Hij moet ook de steun vergaren van partijen in de Tweede en de Eerste Kamer, die niet zijn vertegenwoordigd in de coalitie. Dat hem dat lukt, getuigt van een politieke behendigheid die minstens zo groot, zo niet groter is dan die van De Jong.”

Een knap en tegelijkertijd ook typerend staaltje onderhandelen gaf Rutte volgens Van Merriënboer ten besten toen hij in 2011 de steun vergaarde van de GroenLinksfractie voor de politiemissie naar Kunduz. „Rutte ging persoonlijk langs bij toenmalig fractie­leider Sap, toonde respect voor de standpunten in GroenLinks en deed precies die toezeggingen die nodig waren om Sap met de missie te laten instemmen. Ook nadien heeft hij diverse keren laten zien dat hij door zijn jarenlange er­varing in de Kamer als geen ander weet welke gevoeligheden er leven in de achterban van de politieke partijen in het parlement.”

Biertje

Toen het kabinet en de maatschappelijke partners in het voorjaar van 2013 achter de schermen onderhandelden over een sociaal akkoord, dook er plots een foto op, gemaakt door de uitbater van een Brabants café. In beeld was premier Rutte, gezeten aan een biertje, samen met FNV-topman Ton Heerts. De premier bleek zich dus niet maximaal afzijdig te houden, maar nodigde zijn belangrijkste tegenspeler én onderhandelingspartner uit in de kroeg, in een poging het overleg te bespoedigen. Van Merriënboer: „Hij weet dus niet alleen hoe in het parlement de hazen lopen, maar kent ook de wetten van het poldermodel. Als je de FNV hebt, heb je ook de PvdA, en sla je als VVD-premier van een VVD/PvdA-coalitie een grote slag.”

Toch is het volgens Van Merriënboer twijfelachtig of historici aan het premierschap van Rutte tot dusver evenveel betekenis zullen toekennen als aan de beleids­prestaties van sommige van zijn illustere voorgangers, zoals Lubbers of Drees. „Die twee hadden een duidelijke visie op de toekomst van Nederland; een visie die het beleid dat ze jarenlang hebben gevoerd ook sterk wist te stempelen. Zover is Rutte nog niet. Hij boekt zeker resultaten, maar er zijn ook twijfels. Dat paaien van GroenLinks en de SGP; is dat nu behendigheid of gladheid? Dat de begrotingen van zijn kabinet steeds weer sluitend blijken te zijn, ondanks een rijstebrij aan akkoorden; is dat nu zijn verdienste, of toch die PvdA-minister van Financiën Dijsselbloem? Op z’n minst kun je zeggen dat Rutte Dijsselbloem op zijn knieën moet danken voor de manier waarop hij de financiële kant van de zaak tot nu steeds heeft afgedekt.”

Waar de premier eindigt als het bij de huidige stand van zaken blijft? Van Merriënboer: „Ik zou zeggen: ergens in de buurt van Den Uyl. In alle studies over deze oud-PvdA-premier is het steeds: ja, maar toch. Ja, hij had visie, maar toch was hij ook een enorme drammer. Ja, hij bracht de politiek weer terug in de huiskamer, maar toch heeft hij de polarisatie tussen links en rechts ook veel erger aangewakkerd dan nodig was. Over Rutte kun je zeggen: Ja, hij bracht onze overheidsfinanciën op orde. Maar toch heeft hij ook de langdurige zorg voor tien­duizenden patiënten uit de AWBZ gehaald, met alleen een vage verwijzing naar de zogenaamde participatiemaatschappij. Wat hij daaronder verstaat, is mij niet duidelijk. Waarom burgers in zo’n samenleving beter af zijn dan in de verzorgingsstaat evenmin. Dat bezielende verhaal heeft hij ons nooit verteld.”

Grondverf

Rutte staat grote veranderingen voor, in de langdurige zorg, aan de onderkant van de arbeidsmarkt, in het hoger onderwijs en op milieu­gebied, stelt Van Merriënboer. „Met behulp van de gedoogpartners staat de zaak inmiddels redelijk in de grondverf. Alles komt nu aan op de uitvoering, maar dat kost tijd. Om uit te groeien tot premier van formaat moet Rutte de huidige coalitie dus in het zadel zien te houden. Ook als het speelveld er na de Statenverkiezingen van volgend jaar weer heel anders bij ligt én ook als de spanningen binnen de PvdA nog verder oplopen. Ik moet nog zien of hem dat lukt.”