Zijn wieg stond op 15 oktober 1914 in hoofdstad Kabul. Daar overleed hij op 23 juli 2007, maar koning was hij toen allang niet meer. Bijna vier decennia had hij Afghanistan geregeerd: van 1933 tot een coup in 1973 er een eind aan maakte. Bij zijn terugkeer uit ballingschap in 2002 kreeg hij de titel Vader van de Natie. Zijn troon kreeg hij echter niet terug.

Eeuwenlang was Afghanistan het toneel van stammentwisten geweest. In de achttiende eeuw was het land een koninkrijk, maar de macht van de sjah’s werd voortdurend betwist, ook door eigen familieleden. Broers en halfbroers vochten met elkaar om de regie. In de negentiende eeuw probeerden de Britten hun invloed te laten gelden, met wisselend succes.

Hervormingen

In 1901 volgde Habib Allah Khan zijn overleden vader op als emir, zoals het staatshoofd toen werd genoemd. Voor de verandering verliep de troonswisseling nu eens zonder dat anderen er tegen te hoop liepen. De jonge vorst verbeterde infrastructuur en onderwijs en bracht de eerste universiteit en het eerste ziekenhuis tot stand. Hij tekende een vredesverdrag met de Britten, maar hield zich tijdens de Eerste Wereldoorlog afzijdig.

In 1919 liet zijn neef hem vermoorden. Die neef klauterde zelf gauw op de troon, maar was er na negen dagen alweer af: Habibs zoon Amanoellah liet hem arresteren en werd zelf de nieuwe emir.

Dat ging bijna tien jaar goed, maar toen probeerde Amanoellah westerse hervormingen door te voeren naar het voorbeeld van Atatürk in Turkije en Reza Sjah in Iran. De dienstplicht en het algemeen kiesrecht werden ingevoerd, westerse kleding werd verplicht gesteld (vrouwen mochten geen sluier meer dragen) en alle kinderen, ook meisjes, zouden onderwijs moeten krijgen. Dat ging veel Afghanen echter te ver. Religieuze leiders brachten het volk in opstand. In december 1928 sloeg de emir op de vlucht en een maand later meldde hij zijn terugtreden.

Vorsten vermoord

De aanvoerder van de opstandelingen, Habiboellah Kalakani, liet zich tot emir uitroepen. Hij draaide veel hervormingen terug: scholen en rechtbanken kwamen weer in religieuze handen, sluiers werden weer verplicht, musea en bibliotheken werden verwoest.

De nieuwe vorst kwam echter uit de ‘verkeerde’ bevolkingsgroep: hij was geen Pathaan –lid van de grootste etnische groep in het land–, maar een Tadzjiek en nog van lage komaf ook. Binnen negen maanden werd hij dan ook afgezet en gedood.

Mohammed Nadir werd op 10 oktober 1929 het nieuwe staatshoofd en hij liet zich sjah (koning) noemen. Met een nieuwe grondwet probeerde hij zowel de conservatieve als de progressieve groepen tevreden te stellen.

Op 8 november 1933 schoot een paleisbediende de 50-jarige koning echter dood. Dat gebeurde voor de ogen van Nadirs 19-jarige zoon Mohammed Zahir Sjah. Die volgde hem op, maar de meeste macht lag in handen van de ministers, en dat waren Nadirs broers.

Afgezet

De nieuwe koning, die uiteindelijk de laatste van het land zou zijn, was eerst opgeleid in een speciale klas voor prinsen in de Habibiaschool in de Afghaanse hoofdstad, Kabul. Daarna studeerde hij in Frankrijk, omdat zijn vader daar als diplomaat terechtgekomen was. Na terugkeer in Afghanistan hielp Mohammed zijn vader en ooms om de orde te herstellen. Zelf was hij later minister van Oorlog en van Onderwijs.

Bij zijn troonsbestijging kreeg hij de titel ”Vertrouweling van God, volger van de religie van de Islam”. Hij koos voor een onafhankelijke koers in de buitenlandse politiek.

Toen Zahir in de zomer van 1973 voor een medische behandeling in Italië was, kreeg hij daar van zijn neef Mohammed Daoed Khan bericht dat hij was afgezet en dat hij niet behoefde terug te komen. Van je familie moet je het maar hebben. Daoed Khan schafte de monarchie af en riep zichzelf uit tot president. Zes jaar later, in 1979, werd hij door communisten vermoord.

Bruggenbouwer

De afgezette koning woonde van 1973 tot 2002 in Olgiata, een voorstad van Rome. En daar verbouwde hij tomaten.

Afghanistan raakte ten prooi aan een communistische bezetting en een burgeroorlog. Tal van diplomaten kwamen de ex-koning bezoeken, in de hoop dat hij een sleutelrol in het zoeken naar verzoening zou willen spelen.

Die rol kreeg hij alsnog toen hij al 87 was. Het was zíjn delegatie die tijdens de Internationale Afghanistanconferentie in Bonn in december 2001 Hamid Karzai voordroeg als leider van de te vormen overgangsregering. Die reisde dan ook naar Rome voor een gesprek met Zahir Sjah.

De oude koning riep op tot een vergadering van stamhoofden, bestuurders en geestelijke leiders. Karzai begeleidde de oude vorst in april 2002 persoonlijk van Rome naar Kabul, waar Zahir deze buitengewone vergadering zou leiden. Er werd geroepen om herstel van de monarchie, maar onder druk van onder meer de Verenigde Staten kondigde Zahir aan dat hij niet opnieuw staatshoofd wilde worden.

Hij woonde de laatste vijf jaar van zijn leven wel weer in Kabul. Daar woonde hij op 19 december 2005 de installatie van het eerste naoorlogse parlement bij en hield er een toespraak.

Op 23 juli 2007 overleed de 92-jarige Mohammed Zahir Sjah na een maand ziek te zijn geweest. President Karzai, die hem dankbaar was voor zijn steun, kondigde drie dagen van nationale rouw af.