Overzicht van een „zuiverder” theologie opnieuw uitgegeven
LEIDEN. De ”Synopsis Purioris Theologiae” (Overzicht van een zuiverder theologie) uit 1625 is opnieuw uitgegeven. Er zullen zeker proefschriften over dit boek volgen, denkt prof. dr. Marcel Sarot.
In Leiden werd vrijdag het eerste deel van de heruitgave van de ”Synopsis Purioris Theologiae” gepresenteerd. Drs. Mirjam Elbers, redacteur theologie van Brill Publishers, overhandigde het eerste exemplaar aan de burgemeester van Leiden, H. J. J. Lenferink.
De ”Synopsis Purioris Theologiae” werd in 1625 gepubliceerd als leerboek voor gereformeerde theologie. Het is een bundeling van 52 disputaties die werden gehouden onder leiding van vier Leidse hoogleraren: J. Polyander, A. Walaeus, A. Thysius en A. Rivetus. Daarmee biedt het boek een goed beeld van de gereformeerde theologie na de Synode van Dordrecht in 1618-1619.
Sinds 2010 werkte een team van zo’n vijftien wetenschappers aan de Engelse vertaling van dit in het Latijns geschreven standaardwerk. Het eerste deel is opgedragen aan de dit jaar overleden prof. dr. Willem J. van Asselt, die een belangrijke bijdrage aan het boek leverde. De ”Synopsis”, die in het Latijn vele herdrukken beleefde, werd –behalve in het Nederlands– nooit eerder in een andere taal vertaald. Het werk is nu in de Latijns-Engelse vertaling voor iedere onderzoeker beschikbaar.
Scholastiek
Prof. dr. Riemer J. Faber, hoogleraar aan Waterloo University in Canada, wees op de moeilijkheden voor een vertaler. Die moet niet alleen de scholastische methode van Aristoteles kennen, maar ook vertrouwd zijn met middeleeuwse scholastici als Petrus Lombardus en Duns Scotus.
De ”Synopsis” vertoont behalve sporen van gereformeerde theologen zoals Theodorus Beza ook echo’s van Melanchthons dogmatisch werk ”Loci communes”. Behalve een overvloed aan Bijbelcitaten bevat het werk veel verwijzingen naar de Drie Formulieren van Enigheid. Het interessante is dat dit niet nadrukkelijk gebeurt, aldus dr. Faber. „De theologen van de ”Synopsis” waren irenisch en wilden de tegenstellingen binnen de gereformeerde beweging niet verscherpen, maar harmoniseren.”
Dr. Faber zei dat het team de scholastische termen zo veel mogelijk consistent heeft vertaald. Daarmee is wel iets van de oorspronkelijkheid verloren gegaan, omdat in de Latijnse versie de persoonlijke stijl van de verschillende hoogleraren traceerbaar is.
Teamwork
Dr. Dolf te Velde, eindredacteur bij dit eerste deel en predikant van de gereformeerd vrijgemaakte kerk te Pijnacker-Nootdorp, zei dat de heruitgave alleen door samenwerking tot stand kon komen. In zijn bijdrage, getiteld ”Theologie als teamwork”, noemde dr. Te Velde ook de ”Synopsis” zelf een product van teamwork. Dr. Herman Bavinck verzorgde in 1881 in zijn eentje een uitgave, maar dat was in een tijd waarin de meeste theologen goed Latijn kenden. De vertaling in het Engels en de uitgave met inleiding en voetnoten moesten echt door een team van academici worden verzorgd. Hoewel theologen een meerderheid vormden, werd ook de deskundigheid van bijvoorbeeld historici en classici ingeschakeld.
Dr. Jo Spaans, universitair hoofddocent cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht, wees erop dat de ”Synopsis” als leerboek interessant is voor de bestudering van de gereformeerde orthodoxie. Die was destijds volgens haar beslist niet in verval, vergeleken met de Reformatie.
Als kenner van de scholastiek prees prof. Sarot, hoogleraar fundamentele theologie aan Tilburg University, de vertaling van de ”Synopsis”. Wel had hij een aantal kritische opmerkingen bij sommige verklarende voetnoten en het register.
Enkele passages in de ”Synopsis” vond de rooms-katholieke theoloog „verrassend”, bijvoorbeeld het antwoord dat de ”Synopsis” geeft op de vraag of God de Vader wel of niet in staat is om te lijden.
