We kennen allemaal de gekartelde vergeelde familiefoto’s met moeder de vrouw, vader de potige kostwinner, en kindjes in matrozen­pakjes of kanten jurkjes met bijhorende strikken. Het klassieke gezin. Het is meer en meer een herinnering, een vervlogen ideaal. Onze wereld van seksualiteit en gezinsrelaties is de laatste jaren flink veranderd. Daarom komt de Rooms-Katholieke Kerk binnenkort samen in een bisschoppensynode om zich te beraden op het onderwerp ”De pastorale uitdagingen voor huwelijk en gezin in het kader van de evangelisatie”.

De Katholieke Universiteit in Leuven hield in aanloop naar deze synode een uitvoerige enquête onder rooms-katholieken, met als doel inzicht te verwerven in hun kijk op huwelijk en gezin. Het verbaast niet dat de grote knelpunten het kerkelijk verbod op anticonceptie, de uitsluiting van hertrouwde gescheidenen van de communie, en de afwijzing van homoseksuele relaties bleken.

Vorige week volgde op deze enquête een schrijven van de bisschop van Antwerpen, Mgr. Johan Bonny, gericht aan de collega’s van de komende synode en aan paus Franciscus. Het gaat hier om een stevige brief van 23 pagina’s met theologisch en pastoraal goed doordachte argumenten. Voor protestantse christenen loont het de moeite om hierbij stil te staan, omdat zij vaak met gelijkaardige vragen worstelen. Hoe bewaren we enerzijds de traditionele christelijke visie op huwelijk en gezin, en hoe hebben we anderzijds een boodschap in een samenleving waarin intieme relaties de laatste decennia zo zijn veranderd?

Eerst licht ik enkele kernpunten uit Mgr. Bonny’s argumentatie toe en vervolgens reageer ik met een pleidooi voor een ethiek van barmhartigheid.

Geweten

De bisschop van Antwerpen sluit aan bij het tweede Vaticaans concilie en probeert theologie en pastoraat zo dicht mogelijk op elkaar te laten aansluiten. Hij betreurt de kloof tussen het morele onderricht van de kerk en het morele inzicht van de gelovige, wiens leven complexer en genuanceerder is dan het dogma doet voorkomen. Aan deze pijnlijke tweespalt moet volgens hem door middel van overleg een einde worden gemaakt.

Hierbij ziet hij zijn eigen visie niet als ”de waarheid”, maar eerder als een van de stemmen in een wereldkerk. Opvallend in zijn argumentatie is hoe sterk hij pleit voor het persoonlijk geweten van de gelovigen, om zo betutteling door een wereldvreemde kerk te vermijden. Interessant zijn de nuanceringen die Mgr. Bonny aanbrengt bij een statische natuurwet als norm voor de seksuele ethiek: wat heet natuurlijk en onnatuurlijk?

Zijn belangrijkste bijdrage lijkt me hoe hij de rol van de kerk ziet als „tochtgenoot”, die oog heeft voor de unieke verhalen van de mensen. Hij biedt weerwerk aan een kil en zwart-wit denken in termen van „regelmatige” en „onregelmatige” situaties. De kerk gaat samen met mensen op weg in hun eigen complexe levensverhaal. Hoe dan ook, de kerk mag zich niet terugtrekken op „een veilig eiland van doctrinale discussies of algemene normen.” Hier citeert hij paus Franciscus, die kiest voor een „gehavende kerk, gekneusd en vuil omdat ze de straat is opgegaan, eerder dan een kerk die ziek is omdat ze in zichzelf zit opgesloten, gehecht aan het comfort van haar eigen zekerheden”.

De bisschop pleit voorzichtig voor de toelating van hertrouwde gescheidenen tot de communie. Juist wie zich in een moeilijke situatie bevindt, heeft de genade nodig die gestalte krijgt in de eucharistie. In deze context vinden we een subtiele verwijzing naar de oosterse kerk, waar op basis van de barmhartigheid de kerk ook effectief, tot tweemaal toe, hertrouwt.

Dit brengt mij tot slot bij het kernthema van deze brief: barmhartigheid. Waarheid en dogma dienen samen te gaan met een pastorale barmhartigheid die oog heeft voor de complexiteit van het leven en de kerk als een gemeenschap waar we samen leren.

Spanning

Barmhartigheid was de stijl van Jezus Zelf. Daarom ligt juist in de stijl van dialoog en barmhartigheid voor ons protestantse christenen dezelfde uitdaging; wij dienen immers dezelfde Stichter. Maar opgelet, barmhartigheid is niet hetzelfde als tolerantie of pluralisme.

Belangrijk bij barmhartig­heid is dat men de spanning tussen het ideaal en de gebroken werkelijkheid laat staan. Barmhartigheid geeft het „onregelmatige” geen gelijk. Als houding kan het zelfs een scherpe tegenreactie uitlokken. Het erkennen van een tweede huwelijk of zelfs een homo­seksueel duurzaam partnerschap uit ”barmhartigheid” staat nog niet gelijk aan een vastberaden goedkeuring.

Sommigen zullen ons bitter tegenwerpen: „Ik hoef uw barmhartigheid niet, ik wil gelijke erkenning”. Het andere alternatief, ”tolereren”, is koeltjes en ruikt naar politiek opportunisme, het uit de weg gaan van moeilijke gesprekken. Pluralisme, de hoofdlijn van onze westerse samen­leving, ontkent de absoluutheid en het universele van bepaalde christelijke waarden. Het verwijst seksuele ethiek naar het domein van persoonlijke voorkeur en privé-ethiek.

Barmhartigheid daarentegen houdt de claim van het ideaal vast en durft onvolkomenheden zonde te noemen. Echte barmhartigheid is tevens een vorm van liefde, en hierbij hoort inderdaad dialoog, luisteren naar het verhaal van mensen, naar de stem van hun geweten, naar de weg die God hen wijst. Alleen met deze christelijke grondhouding kan de kerk een huis en leerschool van gemeenschap zijn.

De auteur is hoogleraar systematische theologie en ethiek aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven.

>>Klik hier voor de brief van mgr. Johan Bonny.