Beide gebouwen ver­tegenwoordigen twee stromingen, traditioneel en modern, die kenmerkend zijn voor de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog in de gemeenten Rhenen, Wageningen, Renkum en Arnhem.

Voorzitter Harm Post: „Het gemeentehuis van de gemeente Renkum, een ontwerp van de gerenommeerde architect Granpré Molière, is een traditioneel, gesloten gebouw. De kunstacademie, 3 kilometer verderop en drie jaar jonger, een creatie van Gerrit Rietveld –eveneens een bekende architect– is transparant en uitgesproken modern. De glazen gevels domineren het beeld.”

Dat de regio Rhenen-Arnhem in de Tweede Wereldoorlog veel schade opliep, zowel in mei 1940 bij de strijd om de Grebbeberg als in september 1944 bij de slag om Arnhem en de maanden daarna, is genoegzaam bekend. Tuin- en landschapsarchitect Post en bestuurslid en oud-wethouder Louis ter Huurne willen „het andere oorlogsverhaal van dit gebied” vertellen.

Terloops gesloopt

Met twee mede-inwoners van Oosterbeek, die net als zij vanuit hun werk deskundig zijn op het gebied van architectuur en ruimtelijke ordening, richtten zij twee jaar geleden de Stichting Wederopbouw Architectuur Renkum op. De doelstelling: „De kwaliteiten van ideeën, plannen en gebouwen uit de periode van de wederopbouw onder de aandacht brengen.”

„Er wordt veel terloops gesloopt”, zegt Post. „Het is jammer als mensen zonder het te weten waardevolle architectuur weggooien. Je houdt je hart vast als eerste of tweede bewoners van een huis uit de wederopbouw­periode op leeftijd raken. Onze vrees is dat de woning na hun vertrek rücksichtslos tegen de vlakte gaat, onder meer omdat mensen tegenwoordig een heel andere indeling wensen. Wij willen burgers, maar ook beleids­makers, bestuurders en vastgoedontwikkelaars wakker schudden.”

Eerste herstel

De stichting heeft een autoroute, een fietsroute en lokale wandelroutes uitgezet die een indruk geven van het eerste herstel in de oorlogsjaren en de grootste plannen van na de oorlog. Achtergrondinformatie is binnenkort beschikbaar op internet (wegvandewederopbouw.nl).

Volgend jaar volgt er een uitvoerig boek, zowel op papier als digitaal. Daarin krijgen ook beeldende kunst en tuin- en landschapsarchitectuur aandacht. Post: „Mogelijk kunnen we daar Betuwse dorpen als Zetten, Driel en Elst en de stad Nijmegen bij betrekken, die het in de oorlog eveneens zwaar te verduren hadden.”

Karakteristiek voor vooral Rhenen en Wageningen is dat in de wederopbouwperiode voor de architectuur over het algemeen werd teruggegrepen op de Hollandse baksteenbouw, aldus Ter Huurne. „Veel woningen hebben wel charme. De mensen namen er de tijd voor. Met de schaars beschikbare middelen werd iets moois gebouwd. De gevels zijn soms heel gedetailleerd vakmanschap.”

In Arnhem is veel moderne woningbouw te zien. „Er werd gekozen voor nieuwe vormen en materialen: strakke gebouwen met veel beton, staal en glas. Optimisme typeerde de architectuur: niet meer de bedompte arbeidswoningen van weleer, maar licht, lucht en ruimte. Indus­triële productiemethoden, zoals geprefabriceerd beton, en wijken met steeds herhalende patronen maakten een snelle bouwproductie mogelijk. Dat was in de jaren 50 ook wel nodig, omdat er een flink tekort aan woningen was.”

Ook in de stedenbouw bestonden behoud en vernieuwing naast elkaar. Post: „In Rhenen en het centrum van Wageningen werd het klassieke stratenpatroon hersteld, in Arnhem bepaalde het autoverkeer de ruimtelijke opzet. Functies –wonen, werken en voorzieningen– werden gescheiden en ondergebracht in afzonderlijke locaties. Er kwamen winkelcentra, zoals Presikhaaf, het eerste overdekte winkel­centrum van Europa, en indus­trie- en kantoorgebieden.”

Internationale aandacht

Presikhaaf kreeg internationale aandacht als voorbeeld van innovatie, evenals de moderne sluizen bij Driel en het nu tamelijk onbekende Plan Internationaal in Doorwerth, een internationale staalkaart van wooncultuur.

Ter Huurne: „Twaalf huizen werden als bouwpakket vanuit het buitenland naar Nederland gehaald en zonder aanpassingen aan het Nederlandse woon­klimaat en de heersende wooncultuur neergezet. De Finse woning bijvoorbeeld had een sauna in de tuin en een ‘warme’ garderobe aan de achterzijde van de open haard. De Amerikaanse bungalow beschikte over twee badkamers en een garage voor twee auto’s. De woningen staan er nog.”