”Dolle Dinsdag” is de 5e september 1944 –vrijdag 70 jaar geleden– genoemd, de dag waarop de euforie bezet Nederland in zijn greep kreeg. De dag die op een bittere teleurstelling uitliep.

De geruchten dat Nederland al bijna van het Duitse juk verlost was, kwamen niet uit de lucht vallen. Radio Oranje had op het zondagavond 3 september vanuit Londen laten weten: „De bevrijding staat voor de deur.” Premier-in-ballingschap Gerbrandy ging de volgende dag nog een stap verder: hij wist te vertellen dat de geallieerden de Nederlandse grenzen hadden overschreden en dat Breda al vrij was.

Op 25 augustus was Parijs bevrijd, op 2 september waren de geallieerden België binnengetrokken, op 3 september viel Brussel hen in handen en op 4 september bereikten ze Antwerpen. Nu was Nederland aan de beurt.

Het onderdrukte volk was niet meer te houden. De geruchtenmachine kwam op gang: Dordrecht was al vrij, Rotterdam enkele uren later ook. „Een wonderlijke stemming” maakte zich van de mensen meester, aldus een verslag van kort na de oorlog: „De mannen verlieten de kantoren, winkelbedienden schoven de luiken voor de etalageramen, in de grote warenhuizen gingen de deuren op slot, ieder haastte zich naar huis, maar daar vond men ook niemand, want de huismoeders verdrongen zich in de bakkerswinkels om voor ettelijke dagen brood in te slaan. Weldra functioneerde de waterleiding op halve kracht, want overal begon men water af te tappen.”

Veel Duitsers en NSB’ers sloegen op de vlucht. Op 5 en 6 september reden er 40 evacuatietreinen vanuit Nederland naar Duitsland. Deze treinen werden zwaar beschoten door geallieerde vliegers.

In het Zeeuwse Nieuwdorp braken burgers de kerk van de gereformeerde gemeente open. De Duitsers hadden het gebou in beslag genomen voor de opslag van noodrantsoenen. De Nieuwdorpers roofden het voedsel, maar brachten het meeste weer terug toen de Duitse commandant dreigde burgers dood te schieten.

Herinneringscentrum Kamp Westerbork, het doorgangskamp voor Joden, Roma en Sinti, opende vandaag een tentoonstelling over het zevende transport naar concentratiekamp Theresiënstadt in Tsjechië, dat op 4 september 1944 vertrok: ruim 2100 mensen werden weggevoerd. Het laatste transport vertrok op 13 september, een dag nadat de bevrijding van Nederland begon.

Kamp ontruimd

In Kamp Vught waren de Duitsers ook niet van plan hun prooi los te laten. In allerijl zetten ze de gevangenen op transport naar kampen in Duitsland en Polen. In de dagen daarvoor waren lukraak 329 mensen gefusilleerd. Morgen wordt herdacht dat het kamp 70 jaar geleden werd ontruimd. De plechtigheid begint met een stille tocht naar de fusilladeplaats.

Terwijl de Duitsers hun biezen pakten, was Nederland in afwachting. Honderden mensen stonden langs de wegen om getuige te zijn van de intocht van de Tommies. De dag eindigde echter in een grote teleurstelling: de geallieerden hadden de grens van Nederland nog helemaal niet overschreden. Na de snelle opmars door België hadden ze een adempauze nodig.

De naam Dolle Dinsdag werd op 15 september verzonnen door het pro-Duitse propagandakrantje De Gil: „Generale Repetitie: Dure les van Dolle Dinsdag. De Zucht van een Gerucht Joeg de Bonzen op de Vlucht.”

Hoe de geruchten in de wereld kwamen en zelfs tot officiële mededelingen vanuit Londen waren verheven, is nooit achterhaald. Het duurde na Dolle Dinsdag nog een week voordat de bevrijders kwamen. Op 12 september trokken ze in Zuid-Limburg ons land binnen; vijf dagen later begon Operatie Market Garden, die Nederland tot aan de grote rivieren de vrijheid bracht. De rest van het land moest nog een bange winter door voordat in het voorjaar van 1945 eindelijk de bevrijding kwam.