Zes jaar geleden schreef ik naar aanleiding van de korte oorlog tussen Georgië en Rusland over Zuid-Ossetië en Abchazië het volgende. „De wortels hiervan liggen echter dieper en hebben te maken met Russische frustratie en pogingen de positie te versterken, en westerse ongevoeligheid hiervoor een gebrek aan eensgezindheid.”

De economische gevolgen van de sancties tegen Rusland n.a.v. de ontwikkelingen in Oekraïne, zouden weleens groter kunnen zijn dan velen zich de afgelopen maand hebben gerealiseerd. Wat deze korte oorlog namelijk duidelijk heeft gemaakt is dat het vredesdividend dat na de val van de Muur was verkregen alweer voor een groot deel is verspeeld. Met vredesdividend duid ik op de val van de Muur en daarmee het einde van de Koude Oorlog twee soorten economische voordelen opleverden.

Allereerst werd de internationale handel niet meer door ideologische verschillen belemmerd. Vrije handel tussen voormalige communistische en westerse landen werd mogelijk.

Het vredesdividend bestaat uit nog een ander economisch voordeel. Door het staken van de vijandigheden kon er bespaard worden op uitgaven voor defensie. De grote legerplaatsen die ingesteld waren om een aanval in West-Europa vanuit het Oosten te voorkomen, konden deels worden opgeheven. Sommige militaire luchtmachtbases worden nu als burgervliegveld gebruikt. Een moderne variant van het omsmeden van zwaarden tot ploegscharen.

Beide onderdelen van het vredesdividend staan onder druk door de recente gebeurtenissen. Allereerst de vrije handel in goederen. Op dit terrein is de handel in grondstoffen en vooral gas en olie van groot belang. Als de wederzijdse verhoudingen goed zijn, kan men met elkaar hierin handelen. Nederland en Duitsland hebben dit standpunt vaak ingenomen en contracten met Rusland gesloten over een pijpleiding door de Oostzee om daarmee de West-Europese landen van energie te voorzien.

Afhankelijkheid

Juist de toegenomen wederzijdse afhankelijkheid biedt ook de mogelijkheid vertrouwen op te bouwen als blijkt dat de tegenpartij zich aan de afspraken houdt. Maar volgens mij ontbreekt het noodzakelijke wederzijdse vertrouwen tussen West-Europa en Rusland. In een dergelijke min of meer vijandige situatie rest niets anders dan de onderlinge afhankelijkheid te verminderen.

In dit geval betekent dat het verminderen van de West-Europese afhankelijkheid van de toelevering van olie en gas uit Rusland.

Dit kan op twee manieren: het vinden van andere leveranciers van gas en olie en het gebruiken van andere energiebronnen. Veel gas- en olievelden liggen in landen die autoritair geregeerd worden. Het kopen van grondstoffen van deze regimes vermindert niet de afhankelijkheid van niet-democratische regimes. Het gebruik van andere energiebronnen spaart niet alleen het milieu maar heeft ook als voordeel dat de macht van deze niet-democratische regimes wordt verminderd.

Uitgaven defensie

Hiervoor schreef ik dat de andere poot van het vredesdividend bestaat uit verminderde uitgaven voor defensie. Moeten die dan ook weer omhoog? Ik denk deels wel. Europa zal een eigen defensiemacht moeten hebben en minder afhankelijk moeten zijn van de Verenigde Staten. Dit is een mening die feitelijk losstaat van de recente ontwikkelingen. Daarnaast maakt de Russische bezetting van delen van Oekraïne ook duidelijk dat een snelle interventiemacht wel mooi is, maar dat ook materieel nodig is om een gebied te kunnen bezetten. Ik vermoed dat daar de huidige defensiecapaciteit iets minder aan voldoet. Dus ja, West-Europese landen zullen meer voor defensie moeten uitgeven. Pleit ik hier voor een nieuwe Koude Oorlog? Absoluut niet. Maar ik constateer wel dat de diplomatie heeft gefaald.

Naar mijn waarneming ligt dit niet alleen aan Rusland. Hoewel ik van de bedoelingen van Poetin geen hoge dunk heb, heb ik de indruk dat de erkenning van Kosovo door het Westen voorbijging aan de gevoelens die er in dit grote land leven. Dat heeft uiteindelijk een prijs. Rusland is te groot om zomaar genegeerd te worden. Door de falende diplomatie zijn de verhoudingen zodanig verslechterd dat het onderlinge vertrouwen voor grote investeringen ontbreekt.

Om nu de verhoudingen niet nog meer te verslechteren, zou ik daarom voorstellen de toename van het gebruik van alternatieve energie niet te koppelen aan de oorlog in de Oekraïne. Nee, de investeringen in alternatieve energie worden natuurlijk verricht vanuit het oogpunt van het milieu.

Uiteindelijk was dat toch ook de reden waarom Rusland aan Shell een boete oplegde overeenkomstige het nog door Rusland te betalen aandeel in een gezamenlijk project voor de ontwikkeling van een olie en gasveld in Sachalin.

We zijn nu zes jaar na de korte oorlog tussen Rusland en Georgië, en er is naar mij beleving weinig tot niets gedaan aan het beperken van de afhankelijkheid van Russische energie, laat staan dat de defensie-uitgaven zijn verhoogd. Hopelijk zullen de gebeurtenissen in de nasleep van de vliegramp met de MH17 nu wel tot actie leiden.

De auteur is hoogleraar internationale economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.