Sinds de Nigeraanse terreurgroep vier maanden geleden bijna 300 meisjes ontvoerde, behoort Boko Haram tot de bekendste milities van Afrika. De meisjes zijn nog steeds niet bevrijd, en de kidnap is al weer ingeregen in een ketting van nieuwe terreurdaden. Half mei werden er nog eens zo’n zestig meisjes en vrouwen ontvoerd in het noorden van Nigeria. Een paar weken later vielen er 200 doden bij een slachtpartij in het dorp Gwoza. De afgelopen weken sloeg Boko Haram vooral toe in buurland Kameroen.

Maar Boko Haram is zeker niet de enige terreurgroep die actief is in Midden-Afrika. In de Sahel­regio –die zich uitstrekt van Senegal in het westen tot Somalië in het oosten– opereren er nog veel andere milities, zoals in Mali. Ze houden er verschillende agenda’s op na, waarbij islamistische theologie vaak vermengd is met criminele elementen.

Zoals de recente activiteiten van Boko Haram in Kameroen onderstrepen, laten de groepen zich vaak weinig gelegen liggen aan landsgrenzen. In de Sahel doen ze dat al zeker niet. Vanouds bestonden daar geen grenzen, en ze bestaan voor de bevolking nog steeds niet.

Vanuit deze overweging heeft Parijs besloten tot de vorming van een permanente troepenmacht in Afrika, die actief zal zijn in vijf landen. Tegelijkertijd komt er een einde aan de vier lopende missies in Ivoorkust, Tsjaad, Burkina Faso en Mali. De nieuwe missie zal gaan opereren onder de noemer Barkhane, het Franse woord voor een maanvormig zandduin. Op Twitter viel al snel de opvallende gelijkenis met een croissant.

De Franse president François Hollande motiveerde de komst van Barkhane met de opmerking dat er „veel bedreigingen zijn op veel verschillende plekken.” „Als de Sahel wordt bedreigd, worden Europa en Frankrijk bedreigd”, voegde hij eraan toe. Er bestaat gerede angst dat de terreur via Libië Europa binnendringt.

Leiders in Niger en Tsjaad spraken volgens Hollande vooral hun zorgen uit over het machts­vacuüm in het zuiden van Libië, waar islamitische milities en drugshandelaren een vrijhaven hebben gevonden. De vrees bestaat dat ze zichzelf daar in alle ‘rust’ kunnen versterken.

Drones

Frankrijk heeft als oude kolonisator van veel West-Afrikaanse landen goede kennis van de Sahelregio. Het is een van de redenen dat juist Parijs vorig jaar troepen stuurde naar de conflictgebieden in Mali en de Centraal-Afrikaanse Republiek.

De militaire presentie van Franse troepen in Tsjaad gaat bovendien terug tot 1986, toen de Fransen het regime kwamen steunen in de strijd tegen noordelijke rebellen­groepen. Tsjaad is daarom ook de uitvalsbasis geworden van operatie Barkhane. In Ivoorkust en Burkina Faso zijn de Fransen respectievelijk sinds 2002 en 2012 actief.

Het zijn intussen zeker niet alleen de Fransen die zich ernstige zorgen maken over de toename van het aantal aan al-Qaida gelieerde groepen in de Sahelregio. De Verenigde Staten werken al geruime tijd met hen samen om de milities het hoofd te bieden. De Amerikanen stuurden in februari vorig jaar bijvoorbeeld honderd man naar Niger om de Franse militairen in Mali te ondersteunen. Ze zetten bovendien drones in boven Niger en Burkina Faso om militanten op te sporen.

De VS kennen sinds 2006 een permanente troepenmacht in Afrika: Africom, dat een uitvalsbasis heeft in het oostelijke landje Djibouti. De missie is opgezet vanuit de gedachte dat een veilig en stabiel Afrika in het belang van de Verenigde Staten is. Africom heeft ook een nadrukkelijke gerichtheid op de strijd tegen terreur. „We kunnen niet terug­vallen op kortetermijnoperaties als we ons sterk willen maken tegen terrorisme in Afrika. Het is moeilijk werk”, zei een woordvoerder van de Amerikaanse regering in een BBC-artikel over de missie.

Erehaag

Toen de Franse president Hollande in juli de partnerlanden voor Barkhane bezocht, werd hij met alle egards ontvangen. In Niger was de 10 kilometer lange weg van de luchthaven naar Niamey veranderd in één grote erehaag van muzikanten en zingende vrouwen in traditionele kledij.

Toch bestaan er in Afrika ook andere gevoelens rond de komst van permanente Franse troepen. De gedachte leeft dat de koloniale tijden terugkeren. „Ik denk dat Frankrijk en zijn bevolking heel erg trots mogen zijn dat ze Afrika nu binnenvallen alsof het niemandsland is”, foeterde een Tsjadische journalist op Twitter.

Voor de regeringen van de ‘Sahel G-5’ (Burkina Faso, Mali, Mauri­tanië, Niger en Tsjaad) is de hulp in de strijd tegen terreur meer dan welkom. Tegelijkertijd is onmiskenbaar waar dat Frankrijk en de Verenigde Staten nadrukkelijk ook nationale belangen hebben bij hun activiteiten, al was het maar de bescherming van hun eigen burgers op het continent. Franse burgers zijn in West-Afrika bijvoorbeeld al jaren belangrijk doelwit van ontvoeringen.

Daarbij spelen er uiteraard ook handelsbelangen. De grootste leverancier van nucleaire reactors, het Franse Areva SA, tekende in mei nog een nieuw contract met Niger voor het runnen van uranium­mijnen. Dat is een belangrijk akkoord voor Frankrijk, dat voor 75 procent van zijn elektriciteitsvoorziening afhankelijk is van nucleaire energie.

De Amerikanen hebben eveneens grote economische belangen in Afrika. De VS behoren tot de grootste investeerders op het continent. De afgelopen week was een grote VS-Afrikatop in Washington daar een sprekend voorbeeld van (zie kader). Afrika wordt gezien als een continent vol potentie. Veiligheid is echter wel een belangrijke voorwaarde voor doorgaande economische groei.

Algerije

Een land dat met onverholen argusogen naar de Franse bezig­heden op het continent kijkt, is de oude kolonie Algerije. De Algerijen en de Fransen namen in 1962 op tumultueuze wijze afscheid van elkaar. Toch zal het welslagen van de operatie mede afhangen van de welwillendheid van Algerije. Het is het machtigste land in de regio van Sahara en Sahel.

En belangrijke vraag daarbij is wat er gebeurt als de terroristen de grenzen van de vijf deel­nemende landen overschrijden. Kan er dan worden doorgepakt?

Frankrijk is er intussen veel aan gelegen de operatie te laten welslagen. Het commando is in handen gelegd van een zeer ervaren generaal, Jean-Pierre Palasset, die eerder in Ivoorkust en Afghanistan diende. Het is de Fransen menens in Afrika.

Strijd tegen Boko Haram

In de strijd tegen Boko Haram hebben vier landen de handen ineen­geslagen: Nigeria, Kameroen, Tsjaad en Niger. De Afrikaanse landen hebben eind vorige maand aangegeven elk 700 man te willen leveren voor een troepenmacht om de terreurbeweging eronder te krijgen. In mei spraken de vier al af meer samen te werken op het gebied van inlichtingen en het bewaken van de grenzen. De minister van Defensie van Niger, Karidio Mahamadou, bezwoer dat ze er alles aan zullen doen „deze vloek uit te roeien.”

Amnesty International kwam deze week met een rapport waarin het zware beschuldigen uitte vanwege de manier waarop het Nigeriaanse leger opereert in de strijd tegen Boko Haram. Amnesty verzamelde onder meer videobeelden waarop te zien is hoe zestien jonge­mannen en jongens naast elkaar zitten. Een voor een worden ze naar voren geroepen door mannen die eruitzien als leden van de Nigeriaanse strijdkrachten en door de regering gesteunde milities. De gevangenen wordt opgedragen te gaan liggen, waarna militairen hun een voor een de keel afsnijden.

Wat de beelden volgens Amnesty nog erger maakt, is dat uit getuigenissen blijkt dat Nigeriaanse strijdkrachten zich geregeld schuldig maken aan buiten­gerechtelijke executies.

Amerikaanse bedrijven steken miljarden in Afrika

Washington beleefde deze week de grootste VS-Afrikatop ooit. Het Witte Huis sprak van„het grootste evenement dat een Amerikaanse president ooit organiseerde met Afrikaanse leiders en regeringen.” Ruim veertig Afrikaanse regeringsleiders reisden af naar de Verenigde Staten. De VS motiveerden dat ze graag de banden aanhalen met „een van de meest dynamische en sterkste groeiregio’s in de wereld.”

Een van de uitkomsten van de top was dat Amerikaanse bedrijven de komende jaren voor 14 miljard dollar (ruim 10 miljard euro) gaan investeren in Afrika. Het geld wordt onder meer gespendeerd in de bouw-, banken-, it- en energiesector.

De Afrikaanse economie groeit snel. De VS hebben volgens de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton nog niet alle kansen daarvan benut.

De groei in Afrika is intussen geen reden voor ongebreideld optimisme: hij is niet alleen ongelijk verdeeld, maar wordt ook bedreigd door corruptie en onveiligheid. Tussen alle sessies over economie en handel op de VS-Afrikatop stond er dan ook een op het programma over vrede en regionale stabiliteit.