Iedere rouwsituatie is uniek, zegt ds. Terlouw, docent poimeniek (pastoraat) aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten. „Het was typerend voor de vorige eeuw om te proberen dat met modellen hanteerbaar te maken, zoals dat van Kübler-Ross. Dat is wel een beetje achterhaald.”

Luisteren naar wat er is gebeurd, is de eerste taak voor kerkelijke ambtsdragers die een rouwdragende bezoeken, zegt de Barendrechtse predikant. „De vrienden van Job waren eerst zeven dagen stil. Dat kunnen we in onze westerse samenleving heel slecht. Ambtsdragers denken ook snel iets te moeten zeggen, maar dat typeert ons ongeduld.

Vervolgens moeten de mensen de ruimte krijgen om te vertellen hoe het sterfgeval heeft plaatsgehad. Neem niet te snel zelf het woord, en voorkom het uitspreken van goedkope woorden.”

De rouw in de samenleving ebt snel weg als nieuwe nieuwsfeiten de aandacht vragen, verwacht de predikant. „Voor betrokkenen zijn de gevolgen echter levenslang. Door gebeurtenissen kan het verdriet weer in alle hevigheid bovenkomen. Zo waren er nabestaanden van de Herculesramp die deze week bij het pastoraat aanklopten.” Herinneringen aan het neerstorten van de Hercules bij Eindhoven in 1996 drongen zich weer op door de berichten over de vliegramp in Oekraïne.

Ambtsdragers moeten rouwdragenden blijven bezoeken, al verschilt de frequentie van situatie tot situatie, zegt ds. Terlouw. „In een rouwproces moet het tot erkenning van de realiteit komen. Als een weduwe na maanden of jaren bij het dekken van de tafel nog steeds een bord voor haar man klaarzet, is het niet goed.

De ambtsdrager is opmerkzaam: hoe verwerkt men het emotioneel, en hoe ziet men Gods leiding? Daarop probeer je aan te sluiten. In het pastoraat sta je bij praktische zaken stil, maar ook bij de vraag of men tot een bukken en buigen onder Gods weg mag komen. Altijd moet Gods Woord spreken en elk bezoek wordt met gebed besloten, in het besef dat er maar Eén is Die de diepte van de rouw peilt en Die kan voorthelpen onder het kruis. Hij houdt de weduwe en de wees staande. En élke rouwdragende.”

Dat rouw zich in rituelen uit, is Bijbels, zegt ds. Terlouw. „Na Jakobs overlijden had Egypte zeventig dagen nationale rouw. Denk aan de rouwklacht in dichtvorm (David), het scheuren van de kleding met as op het hoofd, de klaagvrouwen, het bezoeken van een graf (Lazarus). De Bijbel ziet de menselijke vragen, zoals die van Lazarus’ zusters, eerlijk onder ogen. Gods Woord spreekt echter ook veel over troost. Híj geeft sieraad voor as.”

Rouwgebruiken wisselen per streek en tijdsperiode. „Meer dan vroeger is de familie betrokken bij het sluiten en dragen van de kist. Het tijdens de plechtigheid neerlaten van de kist in het graf, waarvan we in christelijke kring altijd al voorstander waren, wordt de laatste jaren ook daarbuiten weer gebruikelijker.”

Ook in een seculiere samenleving hebben veel rituelen een religieus karakter, signaleert ds. Terlouw. „Zoals het neerleggen van knuffelberen voor overleden kinderen. Mensen die het bestaan van leven na de dood ontkennen, komen in zo’n situatie toch –maar wel ieder op zijn eigen vrije manier– tot uitspraken over mensen die na hun dood elders voortleven of elkaar terugzien.”

De predikant waardeert „de gevoelvolle en –in zekere zin– eervolle wijze” waarop de slachtoffers van de vliegramp naar Nederland zijn teruggebracht en in een rij zwarte auto’s plechtig zijn vervoerd. „Anderzijds zie je rondom zo’n stoet hoe een seculiere samenleving zich uit die overal grip op denkt te hebben en in alles zoekt naar oorzaak en gevolg. De gevoelens laten zich niet verwoorden, daarom grijpt men naar rituelen: bloemen, beren, applaus. Een stille minuut of stille tocht om de stroom van het dagelijks leven even stil te zetten. Uiteindelijk zullen we snel overgaan tot de orde van de dag.”

Niet alleen tijdens zijn tienjarige predikantschap, maar ook voordien, als diaken en ouderling en als pastoraal werker in verpleeghuis Salem, maakte ds. Terlouw tal van sterfgevallen mee. „Ook voor christenen is er in deze jachtige tijd het gevaar dat we van rouwdragenden snel verwachten dat ze weer gewoon verder leven. Terwijl de pijn van het verlies ook na lange tijd nog kan schrijnen.”