Juli 2013. Op het Copacabanastrand van Rio de Janeiro verzamelen zich zo’n 3 miljoen mensen om een glimp op te vangen van paus Franciscus. Die zal spreken tijdens een wake ter ere van de Wereldjongerendagen. Ogenschijnlijk zegeviert het rooms-katholicisme in Brazilië, maar zijn concurrent klopt al op de deur. „Voetbal is hier een religie”, zijn de woorden van Felipe Scolari, de Braziliaanse bondscoach. De paus lijkt zich daar tijdens zijn spreken terdege van bewust. „Vergelijk het geloof met voetbal”, zegt hij, „een goed katholiek zijn is hetzelfde als trainen voor een voetbalwedstrijd.” Niet dat volgens hem sport en geloof op gelijk niveau staan. „Jezus heeft meer te bieden dan het WK voetbal.” Een gewaagde uitspraak in het voetbalgekke Brazilië, maar de paus krijgt de handen op elkaar.

Juni 2014. Op het Copacabana-strand van Rio de Janeiro liggen twaalf reusachtige voetballen, met een ketting aaneengeregen. Op iedere bal is een rood kruis geschilderd. Het is een actie uit de koker van Antonio Carlos Costa, theoloog en oprichter van ontwikkelingsorganisatie Rio de Paz. „Het WK in een land van ellende, gefinancierd met publiek geld, plaatst ons voor een moreel probleem”, stelt hij. De actie staat niet op zichzelf. De twaalf voetballen zijn voorbodes van grootschalige missionaire activiteiten in alle twaalf speelsteden gedurende het WK.

Gele kaart

Costa is pastor van de Igreja Presbiteriana do Brasil (IPB), een presbyteriaans kerkverband met een sterk missionair karakter. Al in 2010 werd op de generale synode een evangelisatieplan geformuleerd met als doel „het bevorderen van de verspreiding van het Evangelie aan verschillende volkeren en het in kaart brengen van het werkgebied van de IPB tijdens het WK 2014.”

In het evangelisatieplan is uitgestippeld waar en hoe missionaire activiteiten moeten plaatsvinden: in de twaalf speelsteden waar de WK-wedstrijden worden gehouden en door middel van persoonlijke evangelisatie, om zo spelers, fans en toeristen te kunnen bereiken. De kerk stuurde direct een opdracht naar de drukker voor evangelisatiemateriaal: een speciale WK-editie van de brochure ”Wat de Bijbel zegt”. Oplage: 700.000 in het Portugees, 150.000 in het Engels, 150.000 in het Spaans. Daarnaast brengt de kerk haar eigen ”gele kaart’” uit, met op de achterkant beknopte informatie over Jezus „de grote spelmaker” en een samenvatting van de heilsgeschiedenis.

Kans

De IPB deed niet alleen een beroep op haar eigen leden, maar polste ook overzee de Nederlandse partnerorganisatie De Verre Naasten. „Onze partner IPB wilde het WK dolgraag aangrijpen om een ander geluid te laten horen”, zegt Hagar Prins. Zij is afdelingshoofd communicatie bij de uitvoerende organisatie van deputaten zending, hulpverlening en training van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt in Nederland. „Als samenwerkende partners hebben we daarom afgesproken om samen op te trekken. In overleg met de IPB is een programma samengesteld waarvoor jongvolwassenen uit Nederland zich konden opgeven.”

Maandag zal een handvol deelnemers op het vliegtuig stappen. Prins: „We hadden op meer gehoopt, maar de prijs lag hoog voor de doelgroep en bovendien zitten veel studenten nog in de tentamenperiode.”

Golden Goal

Grote kans dat de deelnemers in Brazilië andere evangeliserende christenen ontmoeten. Naast het evangelisatieproject van de IPB zijn Trans Copa 2014, Jocum Kickoff en Joga Limpo Brasil massale evangelisatieprojecten met duizenden vrijwilligers.

Trans Copa 2014 is het evangelisatieproject van de baptistengemeenten, maar het programma staat open voor alle christenen. Opvallend is de Golden Goal-methode. In een voetbalwedstrijd is dat de benaming voor een play-offsysteem, waar het team dat als eerste in de verlenging scoort, de wedstrijd wint. In evangelisatiejargon betekent Golden Goal een „persoonlijke, directe evangelisatiestijl, omdat we onder de toeristen die naar Brazilië zijn afgereisd geen tweede mogelijkheid zullen hebben om het Evangelie in hun harten te zaaien”, vermeldt de website.

De vrijwilligers van Trans Copa 2014 volgen online een evangelisatiecursus waarin ze leren om over het Evangelie in gesprek te gaan met Brazilianen en buitenlandse toeristen en krijgen een eendaagse training in de speelstad waar ze aan het werk zullen gaan. Gewapend met een heuse ‘Transkit’, die bestaat uit een shirt waarop Johannes 3:16 staat afgedrukt, een fluitje, christelijke flyers en dezelfde gele kaarten als die van de IPB, worden ze vervolgens op pad gestuurd. Luchthavens, busstations, toeristische trekpleisters, stadions en hotels: de evangelisatieactiviteiten spreiden zich als een waaier over de speelsteden in Brazilië uit.

Massaal

Het project Jocum Kickoff kan bogen op jarenlange ervaring. In 2005 gingen verschillende missionaire bewegingen met elkaar om de tafel om een evangelisatieplan te formuleren voor het WK 2006 in Duitsland. De ervaringen van twee WK’s rijker, ligt er een werkbaar plan de campagne.

Toch is het volgens Johan Lukasse, de nationaal coördinator van het project in Brazilië, geen kwestie van een draaiboek laten afspelen. Sinds 1984 woont de Nederlander met zijn vrouw in Belo Horizonte, een van de speelsteden tijdens het WK, voor de internationale christelijke jongerenorganisatie Jeugd met een Opdracht. „De omstandigheden zijn hier toch anders dan in Duitsland of Zuid-Afrika. We werken samen met lokale kerken en andere missionaire organisaties.”

Alleen al in Rio de Janeiro heeft hij twintig teams gemobiliseerd. „Samen met de plaatselijke kerken komen we in Rio de Janeiro en Sao Paulo uit op zo’n 500 tot 1000 vrijwilligers. Dat is in andere steden minder, maar ik schat dat in heel Brazilië ten minste 5000 mensen bij het evangelisatieproject zijn betrokken.”

De vrijwilligers nemen deel aan een breed scala aan activiteiten, variërend van gebedsgroepen tot dansvoorstellingen op straat, van getuigenissen van voormalige topsporters tot pedicure- en manicurebehandelingen voor prostituees.

Rooms-katholiek

Het is opvallend dat in het overwegend rooms-katholieke Brazilië met name evangelische en protestantse organisaties missionaire projecten opzetten. „Over het algemeen zetten rooms-katholieke kerken meer in op sociale projecten”, weet Lukasse. „Dat doen wij ook, maar evangelisatie gaat bij ons hand in hand met projecten over bijvoorbeeld slavernij en seksuele uitbuiting.”

Braziliaanse bisschoppen deelden kort voor het begin van het WK ”rode kaarten” uit, verpakt in een brochure. Daarmee protesteerden zij tegen de schaduwzijden van het enorme voetbalevenement: onteigeningen, verspilling van belastinggelden en de kapitalistische privatisering van de sport. De kerkleiders klagen in het bijzonder dat er miljoenen werden uitgegeven voor de bouw van voetbalstadions, terwijl de dienstverlening aan de armen en in het bijzonder in de sectoren van het onderwijs, de gezondheidszorg en het transport nauwelijks vooruitgang boekt.

Eerder ontstond er al publieke verontwaardiging onder christenen in Brazilië over een uitgesproken veto van de Braziliaanse bondscoach. Luiz Felipe Scolari verbood de komst van priesters en pastors naar Granja Comary, de trainingslocatie van het Braziliaanse voetbalteam. Hoewel de coach zelf praktiserend rooms-katholiek is, verbood hij contact tussen zijn spelers en de geestelijken, „om te voorkomen dat zijn spelers uit concentratie zouden raken.”

Pastor Newton Lobato laat zich er niet door uit het veld slaan. Integendeel, voor hem is de veto juist een prikkel om zijn evangelisatieactiviteiten voort te zetten. De pastor heeft nauwe contacten met de Braziliaanse profvoetballer Neymar da Silva Santos Junior, die sinds zijn 14e bij de pastor ter kerke gaat. „Neymar heeft me de mogelijkheid geboden om iedere week contact met hem op te nemen. Ik zal in ieder geval WhatsApp gebruiken om wekelijks Bijbelteksten naar de speler te sturen, en wanneer dat uitkomt pastorale zorg verlenen.”

Passie

David Barreto is verantwoordelijk voor de afdeling van het Jocum Kickoffproject in Rio de Janeiro. „Met het WK haalt Brazilië een ongekend circus in huis. Het is gewoon de brood-en-spelenpolitiek, in een poging om vals genot voor Brazilianen te presenteren, om het buitenlanders zo aangenaam mogelijk te maken en om ons land goed op de kaart te zetten. Maar in dat scenario hebben wij als christenen de uitdaging om het Evangelie te verkondigen. Een passie die verder reikt dan voetbal.”

Met zijn activiteiten wil hij strijden tegen corruptie, mensenhandel, seksuele uitbuiting en slavernij. „Het is verwerpelijk wanneer mensen op zo’n manier van het WK profiteren. De kerk van Christus mag wijzen op een overvloedig leven, dat is omgevormd om de naaste te dienen en om in ware passie te leven, door Christus na te volgen.”

Aan de rand van zijn stad, op de hoge berg Corcovado, torent het 38 meter hoge standbeeld van Christus de Verlosser. „Cristo Redentor”, zeggen de Brazilianen, een toeristische trekpleister die zeker tijdens het WK een piek aan bezoekers zal ontvangen. Zo’n 300 ledlampjes verlichten het wereldwonder vier weken lang in groen en geel, de kleuren van de Braziliaanse vlag.

De vrijwilligers van het Jocum Kickoffproject zijn daar in ieder geval op voorbereid. Juist daar zullen ze getuigen van een passie die verder reikt dan voetbal.

Zie ook Puntkomma pag. 2, ”Favela’s hebben weinig baat bij WK”.

Kans

Een handvol Nederlandse vrijwilligers vertrekt maandag naar Brazilië om zich namens De Verre Naasten aan te sluiten bij de missionaire projecten. Deelnemers overnachten bij gastgezinnen van de IPB en verblijven voornamelijk in de speelstad Porte Alegre in het zuiden van Brazilië. Daar krijgen ze training en nemen ze deel aan evangelisatieactiviteiten, onder andere op het vliegveld. Kaartjes voor de wedstrijd Nederland-Australië zijn op de kop getikt. „We zullen zeker proberen om Nederlandse toeristen aan te spreken.” In de nabijgelegen stad Canoas worden Nederlandse liederen gezongen onder begeleiding van instrumenten.

„Ik heb helemaal niets met voetbal”, zegt Alma Kloosterman (33) uit Appingedam. „Maar ik ga mee naar Brazilië om de cultuur te ervaren en het geloof in God te delen. Het voetbal kunnen we mooi gebruiken als middel om een gesprek over geloof aan te gaan.”

Dat is ook de verwachting van Lennart Jonker (22) uit Zwolle. „We hebben daar de kans om te vertellen over God en om ons geloof te delen met andere christenen.”