Woensdagmiddag, parkeer­terrein Hazeldonk, op de grens van Nederland en België. Politiemotoren dirigeren de ene na de andere automobilist de snelweg af. Op de parkeerplaats staan mensen van de marechaussee klaar om controles uit te voeren. Ook drie Bulgaren in een wit Renaultbusje moeten eraan geloven. In het voertuig wordt kennelijk stevig gerookt, getuige de vele sigaretten­pakjes die er rondslingeren. Een van de mannen zegt dat hij voor bezoek naar Nederland komt.

Voor de Belgisch-Marokkaanse Belg Nassar el Lyyady betekent de grenscontrole „een beetje tijdverlies.” Toch kan hij de actie wel begrijpen. „Mensen doen hun job. Het zou immers ook kunnen dat mensen drugs en wapens smokkelen.” Friko Elsermans (19) uit België, bestuurder van een grijze BMW, is ook naar de kant gehaald. „Alles is in orde.” Met zijn vrienden gaat de Belg „shoppen in Tiel.” Hij kan wel leven met de controle. „Dit moet gebeuren.”

Autohandelaar Hurşit Türker uit Utrecht, van Turkse komaf, is ook van de weg gehaald. Dat overkomt hem vaker, zegt hij. „Ik heb een buitenlands uiterlijk. Zeker als ik in een auto rijd die er een beetje duur uitziet, word ik gecontroleerd.”

De afgelopen weken hebben marechaussee en politie de grenscontroles opgevoerd. Met name aan de zuidgrens van Nederland. Een permanente grenscontrole is bij wet niet toegestaan. Op een locatie mag maximaal zes uur per dag en negentig uur per maand worden gecontroleerd.

Het aantal asielzoekers uit onder meer Eritrea is plotseling fors toegenomen. In april dienden ruim duizenden Eritreeërs een asielaanvraag in. Premier Rutte noemde vrijdag „deze bizarre aantallen echt ontwrichtend.” Rutte denkt dat zo het draagvlak voor opvang van vreemdelingen wordt aangetast. Het vermoeden bestaat dat de Eritreeërs via mensen­smokkelaars naar Nederland komen.

De grenscontroles zijn bedoeld om meer zicht te krijgen op mensensmokkelaars, zegt majoor Raymond Cox, werkzaam binnen de directie operaties bij de Koninklijke Marechaussee. Mensen worden gecontroleerd op identiteit, nationaliteit en verblijfsrechtelijke status. „We letten bij de grens op het type voertuig, de staat van het voertuig, de nationaliteit van de passagiers.” Treffen de autoriteiten illegalen aan, dan kan dat betekenen dat ze worden uitgezet.

Cox spreekt met klem tegen dat de grenscontroles neerkomen op een jacht op asielzoekers die in eigen land grote problemen kunnen ondervinden. „Er zijn mensen die hier recht op asiel hebben. Die begeleiden we naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Ze gaan de asielprocedure in en kunnen ontsnappen aan de situatie in hun eigen land. Het gaat ons erom de mensensmokkelaars op te sporen.” Er zijn signalen dat Eritreeërs met touringcars naar Nederland worden gebracht.

Afgelopen weekend werden in Amsterdam en Dordrecht acht mensen op verdenking van betrokkenheid bij mensensmokkel aangehouden, zegt kapitein Herald Meijer, binnen de marechaussee expert mensenhandel en mensensmokkel. De huidige piek in het aantal asielaanvragen noemt hij „uniek.”

Grof geld

Het vermoeden bestaat dat Italië Eritreeërs opzettelijk ongeregis­treerd doorstuurt om niet langer verantwoordelijk te zijn voor het in behandeling nemen van hun asielaanvraag. Staatssecretaris Teeven (Veiligheid en Justitie), die deze woensdagmiddag op grensovergang Hazeldonk de verrichtingen van de marechaussee volgt, zegt desgevraagd dat goede controle van de buitengrens van Europa „onontbeerlijk” is. Hij wijst erop dat in Nederland zo’n 95 procent van de asielaanvragen van Syriërs wordt ingewilligd en zo’n 65 procent van de Eritreeërs. „We kunnen niet doen alsof er in die landen niks aan de hand is.”

Intussen zorgt de toestroom van vreemdelingen voor problemen, betoogt Teeven. „Als dorpen met een paar honderd inwoners er ineens honderden asielzoekers bij krijgen, zorgt dat voor maatschappelijke verontrusting. Dat moeten we niet willen.” Ook Teeven wijst erop dat het van belang is om mensensmokkelaars in de kraag te vatten. „Met die smokkel wordt grof geld verdiend.”

Een naar de kant gehaalde, getatoeëerde allochtoon, met een staart tot onder z’n knieën, heeft onderwijl een acuut probleem. Hij blijkt volgens de marechaussee niet verzekerd te zijn. Dat betekent dat hij niet verder mag. „U zou iemand moeten bellen die u oppikt. Ik kan er weinig anders van maken, meneer.”