Wat is er mis met steenkool?

Voor het milieu is het een van de schadelijkste vormen van energie­opwekking. Bij het verbranden van steenkool wordt twee keer zo veel CO2 uitgestoten als in gascentrales. Milieu Centraal wijst erop dat steenkool op die manier bijdraagt aan klimaatverandering en verzuring. De winning is ook gevaarlijk: alleen al in China komen ieder jaar honderden mijnwerkers om het leven. Het Zwitserse Paul Scherrer Instituut becijfert dat het riskante werk sinds 1970 ongeveer 30.000 levens heeft geëist, en ook luchtvervuiling eist slachtoffers. Er zijn wel mogelijkheden om de schade te beperken: kolen kunnen worden vergast en het broeikasgas CO2 afgevangen en opgeslagen, maar die techniek is omstreden.

Waarom is het nog steeds in trek?

Steenkool is relatief goedkoop en ruim voorhanden. Natuurlijk zijn voorraden die in de loop van jaren uit plantenresten zijn gevormd eindig, maar het einde is nog niet in zicht. In de VS, Rusland, China en Australië zit nog een grote hoeveelheid in de bodem. Hoe lang de wereld daarmee vooruitkan, is afhankelijk van toekomstig verbruik, maar volgens een schatting van het Amerikaanse energieagentschap EIA zijn bekende voorraden pas over 190 tot 230 jaar uitgeput. Nog een voordeel: in tegenstelling tot olie en gas is steenkool apolitiek. Er zijn geen kartels als de OPEC, de markt maakt de dienst uit. Ook aangenaam: iemand als Vladimir Poetin kan het niet, zoals aardgas, als drukmiddel gebruiken.

Hoe komt het dat steenkool goedkoop is?

Vooropgesteld: goedkoop is een relatief begrip. De afgelopen decennia zijn alle energie­bronnen duurder geworden, ook steenkool. De vraag naar kolen is sinds 1980 verdubbeld. Dat komt grotendeels voor rekening van China. In 2008 piekte de prijs op 112 euro per 1000 kilo. Eind vorig jaar was dat echter gedaald tot 
78 euro. De verklaring daarvoor is marktwerking. Steenkool­gigant Amerika is de afgelopen jaren steeds meer schaliegas gaan gebruiken. Het aandeel van kolen is er gedaald van 50 procent in 2007 tot 37 procent in 2012. De Amerikaanse kolen worden nu meer verscheept naar het buitenland. Die combinatie van minder vraag en meer aanbod brengt de prijs omlaag. Maar ook het Europese systeem van emissierechten speelt een rol.

Hoe zit het ook alweer met die emissierechten?

Met het zogeheten Emission Trading System (ETS) wil de EU de klimaatverandering te lijf. Energiebedrijven en de industrie moeten hun uitstoot van broeikasgassen ‘afkopen’. De rechten zijn verhandelbaar, en daar zit de crux: door de economische crisis viel de vraag weg en hadden bedrijven minder emissierechten nodig. De handel zakte in: het uitstoten van een ton aan CO2 kost nu een euro of 5, terwijl dat wel 40 euro had moeten zijn. De financiële prikkel om de uitstoot te verminderen stelt daarmee weinig meer voor, stellen organisaties als Greenpeace. De Europese Commissie probeert er iets aan te doen door het overschot aan emissierechten tijdelijk uit het systeem te halen. Maar het systeem gaat pas in 2021 structureel op de schop.

Hoe hard heeft Nederland steenkool nodig?

Het leeuwendeel van de steenkool wordt gebruikt in energie­centrales, een kleiner gedeelte in de staalproductie. Iets minder dan een kwart van onze stroom komt uit steenkool. Aardgas is met 53 procent de belangrijkste brandstof voor elektriciteits­centrales. Het gas uit Slochteren raakt echter op en het aandeel van duurzame energie groeit te langzaam om het gat te vullen. De doelstelling van de regering is dat 14 procent van de energie duurzaam is in 2020. Steenkool blijft voorlopig dus een belangrijke rol spelen.